Учв наана гъушишра, гьарсар касдин гъахи Ватандихъ, багъри гъулахъ, абайин хулахъ гьаммишан юкIв хъади гъубзру. Фукьан вушра ихь ватанагьлийир жара гьюкуматариъ, ихь уьлкейин жюрбежюр регионариъ, чпиз хал-йишв дапIну, яшамиш шула. Гьацдар касарин арайиъ Табасаран райондин ЖагътIил гъул’ан Санкт-Петербург шагьриз кючмиш духьнайи Архимед ва Жамиля Исмяиловарин хизанра а.

 

Хайлин касариз мялум вуйиганси, му хизанди хъади-хъади швнуд-сад йисарин арайиъ Дагъустандиан, хъа асас вуди ихь миллетдин артистариз дих апIури, чпи яшамиш шулайи шагьриъ айи ихь ватанагьлийир уч хьпан бадали, шадлугънан серенжемар кIули гъахура.

Улихьнаси му хизан ихь газатдин редакцияйиз хялижвди гъафну. Дураринна редакцяийин гъуллугъчйирин арайиъ гъабхьи сюгьбат исихъ чап апIурача.

– Архимед, Жамиля, учву гьар йисан Санкт-Петербургдиъ табасаран концертар тешкил апIурайиваликан учуз мялум вучуз. Мициб ляхин кIули гъабхуз фикир фици гъафиб ву?
– 2003-пи йисан узу Санкт-Петербургдиъ айи вахтна, йиз хал ккебгъуз Дагъустандиз дуфну швушв агурадарза, саб фицибкIа серенжем тешкил гъапIиш, гьадушваз ихь агьалйир уч шул дупну, яна гьадушваз дурар чпин баяр-шубарра хъади гъюр ва душваъ узуз швушвра ктагъидиза кIури, кьаст ади, ихь миллетдин концерт тешкил апIбан бадали, душваъ яшамиш шулайи ихь аьхюр – бицIирихъди гаф-чIал апIуз мажбур гъахунза. Йиз фикрар дурариз кьабул гъахьнийи. Гьадму йисан апрелин вазлиъ, ихь артистариз дих дапIну, концерт кIули гъубхунча. Амма, концертдиз гафидарихъ хъайи шубар яшарин бицIидар вуйивализ лигну, швушвра гъидихъундариз. Думуган концертдин тешкилатчйирикан сар вуйивализ лигну, узу мярака гъабхрурдира ктагънийи. Дюзди гъапиш, сабпи ражарира вуди, узу сардира вуйивализ лигну, гизаф гъагъиди алабхънийзуз. Сарун му жюрейин мяракйир тешкил дарапIбакан фикир гъапIза. Амма сабпи ражари му мяракайиз уч гъахьи ихь ватанагьлийири мицдар мяракйир гъахуб давам апIувал ккун гъапIнийи. Гьаддихъан мина магьа хъади-хъади 16 йисан апрелин вазлиъ учу ихь халкьдин шадлу мярака тешкил апIурача.

– Сабпи ражари концерт тешкил гъапIиган, швушв гъидихъундайзуз кIури, гъапнийва. Хъа Жамиляйихъди фила таниш гъахьунва?
– Думу концертдин кьяляхъ сад йислан Дагъустандиз гъафиган, Жамиляйихъди таниш духьну, ич хизан ккебгъунча. Учу эвленмиш гъахьи йигъалн тина гъийин йигъазкьан С.-Петербургдиъ гъахурайи шадлугънан мяркйир кьюриди сатIиди тешкил апIурача. Яна, уьмрин юлдашси, думу мяракйир тешкил апIру юлдашра вуйиз.

– Ихь миллетдин ктарди, учву жара миллетаризра гьамцдар серенжемар тешкил апIурачва?
– Учу С.-Петербургдиъ табасаранариз шадлугънан серенжемар тешкил апIурайиваликан хабар гъабхьиган, дагъустандин жара миллетарин агьалйирра учухьна илтIикIури шулу. Себеб гьадму вуки, дурариз чпин миллетдин артистаризра дих дапIну, сатIиди вари дагъустанлуйир уч духьнайи серенжем дубхну ккунду. Хъа учуз дици ккундарчуз. Фицики, жарадар гъяйиган, мярака ужуди кIули гъябгъюрдар. Гьаддиз учу анжагъ саб ихь халкьдин серенжемартIан гъахурадарча.

– Архимед, гьаму увуси швушв агувал метлеб вуди учву тешкил гъапIу серенжемариз дуфну, гьадушваъ таниш хьпиинди ккергъу хизанар айин?
– Ав. Гьаму вари йисарин арайиъ магьа цци 7-пи хизанра ккебгъра. Йиз фикриан, му учу тешкил апIурайи серенжемарин гизаф ужуб натижа ву.

– 16-йисандин арайиъ шадлугънан серенжемар гъахури, С.-Петербургдиъ яшамиш шулайи ихь ватанагьлийириз фуну артист кIваз хушди вуш, учвуз рябкъюрашалчвуз. Артистариз теклиф апIбан гьякьнаан вуйи ляхин фици гъябгъюра?
– ИкибаштIан, гьар йисан варидариз Марьям Къазиева, Аьбдуллагь Мирзакеримов дуфну ккунду. Дици ву кIури, гьар ражари сар артистдиз гъач пуб дюз дар. Гьаддиз учу Тельман Абукаровдихъди йикьрар гъийитIунча. Гьаддихъан мина дугъу гьар ЦIийи йисаз гъябгъру концертдиз, чан рякъбариан гъядягъюри, жигьил артистар гъаъра. Хъа апрелин вазлиъ асас вуди гъюрудар машгъур арстистар ву.

– Жамиля, гьамци артистарихъди ляхин апIури, увук мяълийир апIуз аьшкь кубчIврадарнук?
– Саб вахтна фикир апIури гъахунза. Марьям Къазиева лап ккуни артист вуйиз. Гьадгъан мяълийирихъ хъпехъури, узузра мяълийир апIуз ккун гъабхьунзуз. Шубуб мяълира гъидикIнийза, амма абйир-бабри сягьнайиина удучIвуз ихтияр тувундарзуз. Хъа гьамус дид’ин швумалра дарза.

– Учву Урусатдиъ яшамиш шули, хайлин йисар вуйичв. Гьерхуз ккундучуз, ичв шагьриъ яшамиш шулайи табасаранлуйири дагълу касдиз хас вуйи гъиллигъар, аьдатар уьрхюрайин?
– Дюзди гъапиш, ДагъустандиътIан С.-Петербургдиъ айи ихь ватанагьлийири ихь аьдатар, культура, дин, эдеблувалин къайдйир ужуди уьрхюра. Гьар йисан учу Дагъустандиз гъафиган, айи фаркь’валариз дикъат туври шулча. Дагъустандиъ айидари йигълан-йигъаз чпин культура, чIал, аьдатар гьархуз хъюгъна. Яна дурар деврихъди гъягъюз хъюгъна.

– Хъа Санкт-Петер-бургдиъ айи ихь агьалйири асас вуди фуну аьдатар уьрхюра.
– Мисал вуди гъадабгъиш, душваъ халачи убхуз мумкинвал адар. Фицики рягъ йивури сес гъеебхьиш, дишлади ув’ина аьрза бикIуб мумкин ву. Хъа сумчрин аьдатарикан улхури гъахьиш, сумчир шлуган гьадушваъра, ихьдар уч дапIну, Дагъустандиъси сумчир кIули гъабхури шулу. Сар шлин-вуш сумчар шулу кIури гъеебхьиш, жвуванубдизси вари ккилигури шулу. Сумчир гвачIниан хябяхъдизкьан гъябгъюрира гъубзру. Концертариъси, С.-Петербургдиъ шлу табасаранлуйирин сумчрарин чавушра узу вуза.

– С.-Петербургдиъ айи табасаранарин кьадар аьхюб вуйин?
– Гьамусяаьтна душваъ 3800 кас табасаранар яшамиш шула. Варидарин бицIидарра аьхю духьна. Сумчрарра артухъ шула. Мирас ву, дар дарпиди, таниш вуйи ихь ватанагьлийириз варидиз дих апIури, сумчир кIули гъабхура. Саки вари сумчрарариъ айидарра ихь артистар ву.

– Хъа гьадму ихь серенжемарикан улхури, гьерхуз ккундузузки, гъач дупну, дяргъиди гъузу артистар айин?
– Гьелелиг учуз дицисдар алахьундарчуз. Артистдиз дих апIайиз, учу ич гюрюшариз гъюрийи ихь агьалйирин фикрарихъра хъпехъурача. Учу артистариз вари саб фикрихъна гъюбан кьяляхътIан дих апIурадарча. Гьелелиг ваъ гъапи ясана чан усулар диву сар артисткьан адар. Хъа дицдар алахьиш, учу дурарихьан ярхла шулча. Хяларди дуфнайи вари йигъари дурар учухь гъузра. Концертдин кьяляхъ учу дурариз шагьур ва шагьрин тарихи йишварра улупурача.

– Санкт-Петербургдиъ айи Дагъустандин диаспорайихъди аьлакьа аничв?
– Ав. Учу дурарихъди аьлакйир уьрхюрача. Диаспорайин жюрбежюр совещанйириъра иштирак шулача. Асас вуди душваъ лигурайи месэлйир вари дагъустандин вакиларихъди аьлакьалудар ву. Хъа ихь ватанагьлийири жаради ихь халкьдин месэлйиризра лигури шулча. Мисалназ, РД-йин Халкьдин Собраниейин депутат Марат Аслановди, С.-Петербургдиъ бабан чIалнан дарсар кивбан бадали, хайлин зегьмет зигура, ва гьамус сентябриъ душваъра табасаран чIал кивбан курсар ачмиш апIуб мумкин ву. Мялимра дидихъна. Марат Аслановичдира ихьдариз гизаф кюмек апIура.

– Культурайихъди аьлакьалу дарди, ичв жара кесп фициб вуйичв, фтиин машгъул вучва?
– Жамиляйи мектебдиъ урус чIал ва литература кивра. Цци ич областдин филологияйин мялимарин арайиъ гъабхьи конкурсдиъ дугъу 3-пи йишв гъадабгъну. Мидланна гъайри, дугъу бицIидариз ялхъвнар апIбан дарсарра кивра. Хъа узу асас вуди искусствойиин, халкьдин сяняаьткарвалиин машгъул вуза. 1992-пи йисхъан мина халачйирихъди ляхин апIураза. Анжагъ саб ихь халачйир ваъ, хъа вари халкьарин халачйирихъди. Му гизаф гъагъи ляхин ву. Фицики хилин ляхин гьаммишан багьалу кьиматнан, гъагъи ляхинси гьисаб апIура. Халачйирра швнуб жюрейиндар а. Хъа дурарин гъавриъ ахъру, дурарикан аьгъю касарра цIибтIан адар. Узу ихь табасаран халачйирикан этнографияйин музейиъ ктибтурайирра вуза. Ихь халачйир, ихь халкьдин культурайин асас пай ву. Гьар кварталиъ думу музейиъ халачи убхбаан мастер классарра улупураза. Урусатдин аьхю шагьрариъра выставкйириъ иштирак шули, ихь халачйирикан лекцйир урхураза. Китаб адабгъузра планарик кайиз.

– Ихь халачйир масу гъадагъурайин?
– Ихь халачйир цIиб ригъ гьудубчIвру терефнан гьюкуматариз хас вуйи рангар кайи халачйир ву. Гьаддиз лигну, ихь халачйир гизаф масу гъадагъури шулдар. Фицики С.-Петербургдиъ айи касари аку рангариз фикир тувру. Хъа ихьдарира гьацдар рангар ишлетмиш апIури гъахьиш, икибаштIан, ихьдариз гизаф муштарйир хьиди кIури, фикир вуйиз.

– Архимед, Жамиля, учву ихь редакцияйиз хяларди гъюбаз аьхю вуйи чухсагъул. Гъит, учву гъябхурайи ляхин хъанара ужуди давам хьуз кьувват ибшри.