Гьаму улихьнаси Дербент шагьрин туберкулёздин больницайиъ лихурайи духтир-фтизиатр, ихь ватанагьли Мягьямед Гьямзаевдихъди гюрюшмиш гъахьнийза. Мягьямед Гьямзаев ужур духтирси варидарин гьисабнаъ а. Думу «Сагъ’вал уьбх-бан отличник» ва «Дагъустандин лайикьлу духтир ву.
Мягьямед Гьямзаевди Дербент шагьрин туберкулездин больницайиъ ляхин апIури хайлин йисар ву. Узу дугъахъди му чIуру уьзрихъди фици женг дубхну ккундуш, сюгьбат гъубхнийза.
– Мягьямед Мирзамягьямедович, туберкулез лап хатIалу уьзурси гьисаб шула. Думу фици арайиз гъюраш ва аьзарлу духьнайидар сагъ апIруган, фицдар читинвалар алахьураш, ктибтуб ккун апIураза.
– Анжагъ микроскоп-диантIан рябкъюз даршлу микробди арайиз хру туберкулез сагъ апIуз гизаф читин уьзрарикан саб ву. Туберкулездин палочкйирик дурарихъди гъабхру женг читин апIру хайлин хусусивалар ка. Дурари заан концентрацияйин щелочариз, минералин кислотйириз, спиртдиз, асккан температурйириз дурумлувал тувру. Туберкулездин палочкйир -269 градус аязнура йихурдар. Къуру йишваъ дурар 120 йигъандин арайиъ чIиви гьяракатнаъ гъузру. Шид зегьерламиш апIбан кьяляхъ, дурар гьявуздиъ 150 йигъланра чIивиди гъидихънийи.
Ригъдин гъизгъин нурари туберкулездин микробактерйир гьацI сяаьтна, хъа ультрафиолетдин нурари 2-3 дакьикьайин арайиъ йихуру. Думу микробдин арайиъ шид дубхьну ккунду. Штук 2 процент сода капIган, туберкулездин палочкйир 15 дакьикьайиъ йихуру.
Туберкулез уьзур тарабгъру мядандикан саб – уьзур кубчIвнайи адми ву. Туберкулездин «ачухъ» жюре кайи касди уьзур тарабгъуру. Думу уьзур гьацира никк-дин ва жара итIру сурсатариканра кубчIвру. Думу дюшюшдиъ туберкулез тарабгърудар хулан гьяйванатар ву. Туберкулез кубчIвувалиан фициб-вушра дюшюшдиъ инсан ктIерццурдар. Улихьган кучIву уьзрар, операцйир гьисабназ гъадагъну ккунду. Аьхълушнаан гизаф ктIерццру касдин бедендира туберкулез кубчIвбаз дурумлувал тувурдар. Гьар йигъан ички ишлетмиш апIурайи касдик туберкулез имбудариктIан 4-6 ражну ухди кубчIвру. Жигерарин туберкулез гьацира шекрин диабет уьзур кайидарикра ухди кубчIвру.
Гизафси туберкулез улихьди ва гьамусра жандин зяифвалин саб аьрзара адрударик бихъуру.
Совет девриъ халкьдин яшайишдинна экономикайин шартIар ва эпидемияйиз аькси гьяракатар ужу хьувалихъди аьлакьалу вуди, му уьзур тарабгъувал ис абхънийи. Месела, гьамусяаьт туберкулездин жюре – чахутка аьзарлуйирик тек-бирра шулдар. Хъа гъи гизаф дюшюшариъ, чав асуллагь сагъур гьисаб апIури, духтри ахтармиш апIбариккан кIулар ккадагърури вахт-вахтарик грипп кубчIвбаз, температура за хьпаз фикир тувурдар. Дурарин жандин саб жюре-йинра кефсузвалар адру вахтра шулу.
Туберкулез кубчIвнайи дюшюшдиъ дицисдарин жандин уьмуми гьял бедендин заан дурумлуваликан асиллу ву. Амма кми-кмиди кефсуз шлували яваш-явашди бедендин дурумлувал цIиб апIуру ва саб вахтна асуллагь сагъу инсан туберкулезди ккагъру.
Эгер иццурайири, вахт-ниинди духтрихьна душну, чан жандин гьял ахтармиш гъапIнийиш, ляхин дициб аьхирихъна гъибдайи. Больницайиъ гизафси мухрин гьендемар ахтармиш апIбан флюорография апIура, ва думу бедендиз саб зарарра кайиб дар. Саспидари 6-7 ваз улихьна узу ахтармишар гъухьнийза кIури, думу жюрейин серенжемдиккан кIулар ккадагъуру. Дицисдар дериндиан гъалатI шула, фицики туберкулез кубчIвбан тяйин дапIнайи вахт адар; инсандин бедендиъ туберкулез 2-3 вазлин арайиъ артмиш хьуб мумкин ву. Гьаддиз вахт-вахтарик духтрин гюзчиваликкди жвуван бедендин гьял ахтармиш апIуб гизаф важиблу ву. Чан сагъламвалин гъайгъушин кайи кас йискьубаъ саб ражнукьан флюорографияйиз дуфну ккунду. КIваинди гъибтайки, флюорографияйи гъюзимбу вахтнаъра ичв жандин сагъламвал уьбх-баъ даима кюмек тувди.
