Урусатдин Президентдин указдиинди октябрин вазлин 1-пи йигъ ихь уьлкейиъ яшлуйирин Йигъси мялум дапIна. Абйирин мисалиъ кIурайиганси, «Гьюрмат адрушваъ берекетра даршул». Хъа ихь дюн’яйиъ ухьуз варитIан гизаф гьюрмат дапIну ккуни касар ихь абйир-бабар ву.

Гьарсар инсандин уьмрин акв жвуван абана баб ву. Кьябак кмиди лай-лай йивруган, абайихьан аьгъювалар гьадагъбан рякъюъ айиган, яракьлу кьувватариъ гъуллугъ апIруган, хал-хизан ккебгъруган уж’валнаъра, харживлаъра веледериз гьарган шерик шлудар абана баб ву. Инсандин уьмриъ фицдар гьядисйир гъахьишра, сифтена-сифте абайи ва бабу хил гьачIабккуру, дурарикан насигьят ва кюмек ккун апIуру. Гьарсар касдин уьмриъ абана баб варитIан гирами инсанар ву, хъа абйир-бабариз веледар гъюзимбу гележег ву.

Хъа гъи, ихь гьамусдин заманайиъ жигьиларин терефнаан яшлуйириз, кьабидариз гьюрмат апIувал зяиф дубхьна.Девлетну гъвалахъ хъайир рякъюз гъитрадар.

Улихьдин ужудар аьдатар гьархра. Мисалназ, улихьди абана баб, жвувтIан яшнан аьхюр хьайишвахь ички убхъурдайи, папрус зигурдайи, лазимсуз гафар кIурдайи. Гьамус дурар вари аьдати ляхнарси гьисаб апIура.

Улихьнаси яшлийрин хал-интернатдиъ дурариз тешкил дапIнайи серенжем иштирак гъахьунза. Му мяракайиъ яшлуйириз гьюрмат апIурайи хайилин инсанар уч духьнайи. Дурарин арайиъ РД-йин зегьметнанна яшайишдин артмиш’валин министрин Мурад Къазиев игьтияжариз гъулугъ апIурайи идарайин кIулиъ айи Мягьямедрасул Чкалович, Дербент шагьрин КЦСОН директор Екатерина Колесникова, Дербент шагьрин дишагьлийирин Советдин председатель Валерия Гьясановна, ва хайлин жара гъулугъчйир иштирак айи.

Аьхиримжи йсари республикайин кIулиъ айидари мицдар яшлуйириз вуйи мяракйир тешкил апIбаз гизаф фикир тувра ва кюмекарра апIуз хъюгъна. Гьаз гъапиш ихь гъийин жигьил насли гьамцдар ляхнариз цIибтIан фикир туврадар, ва гьадрари чиб гъалатI шулайиб аннамиш апIур мициб аьгьвалатнан гъавриъ ахъур дупну, гъи ухьура чалашмиш шулахьа. Амма му мяракайиъ айи яшлийир гъяркъиган, йиз фикриан, йисар гъягъбахъ аьхюну пай яшлийри са-сарди уьмур ккудубкIура. Хъа му хулаъ 51 сар яшлу инсанар дуланмиш шулайи. Гьардин багахьна гъягъюри, дурарихъди таниш гъахьнийза. Ва йиз сабпи суал вуди, дурарихьди, фициб дерди ади яшлуйирин хулаз гъафнуш, гьаддикан ктибтуб ккун гъапIнийза гъапIний. Мушваъ жюрбежюр миллатарин вакилар айи, ва дурари гьарди чан дердийикан гъапний. Хъа сар урус дишагьлийи гъапи гафариз гизаф фикир тувнийза, ва дугъу, чав гъапиб йиз макьалайик чап апIин кIури, тIалаб гъапIний.

«Улихьди вахтари, яна дегьзаманйириъ сар байна швув яшамиш шули гъахьну кIур. Мурарин баб, швушван сижар, ухди кечмиш шулу ва кьаби аба балинна швушван кIул’ин алахъуру. Дурарикан абайи чаз кюмек ккун апIури шулу. СацIиб вахт гъубшган швушвазна бализ аба даккун хьуз хъюгъру ва байра хпирин терефназди илтIикIуру. Аьхирки бай, аба мярхяриъ итну саб ягъли гъарз’ина гъахуз мажбур шулу. Аба гъарз’ина духну, думу гъарзлан итрайи вахтна, абайи бализ кIуру: «Баладар, жан бай, белки, Аллагьди йиз аьхир гьамци дибикIнашул, хъа узу гатIахьишра, мярхяр магатIабхьан дурар яв бализ увура гьамина хуз лазим хьиди, мярхяр кьялахъ гъайих, йиз бай».

«Вагь, — кIуру бали, ва битIру кIулиз кьацI гъивуринси, дугъан кIулиз фикир гъюру, —  хъа ав гьа, узура кьаби шлур даринхъа, жара жвуван шурахъ хъебкхъну, узу гьапIра?». Бали аба кьяляхъ хуру ва йикIайизкьан абин гьюрмат уьбхюру».

Учвуз сабсана ихтилат. «Гъахьну-гъахьундар сар чекмачи. Думу йигър,а йишвра халкьдин гъулугънаъ ади гъахьну, ва дугъу гьар йигъан чан хизан уьбхюзкьан гъазанжра гъазамиш апIури гъахьну. Аьхирки, йигъарикан сад йигъан фукIара амдарди аьжуз гъахьи паччагьди, мугъ’ин бахил духьну, чан везириз кIуру: «Гъарах гьатму чекмечийихьна ва дугъан гъазанж сир аьгъю апIуз, увуз вуйиз кIури, цIибди пул бурж апIин. Паччагьдин амриинди везир чекмечейихьна гъягъюз мажбур шулу. Дугъахьна гъафи везири кIуру: «Я дуст, йигъра, йишвра лихурайи увуз пул ади ккунду, узу цIибди увхьан пул бурж апIуз дуфнайир вуза».

Чекмечийи кIуру: «Ав, дуст, узу пул гъазанмиш апIураза, хъа думу пуликан узу 2 шигьи бурж ктипуз тувраза, 2 шигьи буржназ тувраза, 2 шигьи узузна йиз хпириз харж апIураза. Хъа гъадабгъурайиб 6 шегьи вуйиз». Везир паччагьдихьна гъюру ва чекмечийин гафар текрар апIуру.

Паччаьди везир хъанара чекмечийихьна гьаъру. Гьамци анжагъ шубубпи ражари гъафигантIан чекмечики везириз чан сир ашкар апIудар.

Дугъу кIуру: «Бурж ктипуз кIурайиб — йиз абйир-бабари узу гъюрхювалин бурж ктипуз туврайиб вуйиз. Узузра бицIидар азуз ва узура кьаби хьуз ккайир вуза. Буржназ кIурайиб кьаби гъахьиган узуна йиз хпир уьрхюз кIури, биц1идариз буржназ турайиб вуйиз. Хъа имбу 2 шигьи йиз хизандихъди ипIураза. Магьа йиз сир», — кIуру чекмечийи.

Везир дуфну гьаму ихтилат ктибтиган, паччагь варибдин гъавриъ ахъру, ва чекечи зигьимлу кас ву кIури, думу чан сабпи везирди гъадагъуру».

Ав, гъи му хулаъ-интернатдиъ яшамиш шулайи яшлу инсанирик аьхю фикрар кайи. «Учу ихь советарин ужуб уьмриъ фици вушра дуланмиш гъахьунча, хъа гьамусдихъан тина вуйи жигьил насларин язухъди вучуз», — кIурайи дурари.

Мялум вуйиганси, аьхиримжи йисари ихь жигьиларин яшлу инсанарихьна вуйи гьюрматлувал дудубгна. Аьхю пай абйир-бабар ккатIахьна. Ихь гъийин жигьилариз гьамциб суал тувуз ккундузуз: абайина бабу учву ургур, миржир  вари сатIиди гъюрхган, гъи учвхьан ичв абайизна бабаз лигуз шули адарин? Жигьиларикан гьаму зиихъ дибикIнайибдиз фикир тувуб ккун апIураза. Уву яв абйир-бабариз фициб гьюрмат гъапIиш, яв баяр-шубари увузра гьациб гьюрмат апIиди.

Гъи мушваъ айи яшлуйири интернатдин директор Марина Гьяжиевнайиз ва гьацира дугъан коллективдиз аьхю чухсагъул мялум апIура. «Учуз дурари гьелелиг гиран шулу гаф гъапIундарчуз, ич баяр-шубари дарапIу гьюрмат апIурачуз. Гъирагъдиланра аьхю кюмек ва фикир ачуз. Ихь Айваз Рамазанов, гьар чаз кIваин гъахьибси, учухьна чан абйир-бабарихьнаси гъюру. Гъит, учуз гьюрмат, фикир туврайи инсанариз чпин уьмриъ жвуван баяр-шубарикан уж’валар рякъри, дурариз сар Аллагьдикан жандин сагъ’вал ккун апIурача. Хъа, гьадарихъди сабси, ич баяр-шубарин кIулизра фикир ва аькьюл дуфну учу хъана ич ругариинра кьисмат ишри. Ва чпи гъапIу тахсиркарвалар дарсара ишри чпиз, ихь жигьиларин аькьюл, фикир артухъ ибшри», — кIурайи яшлуйирин интернат-хулаъ яшамиш шулайидари.