Гъи Дагъустандин халкьарин арайиан бабан чIал, культура, милли аьдатар, мелзналан вуйи яратмишар кIваълан гъягъюрайивали саб хайлин инсанарин кIваз аьхю тясир апIура.

Гьаци, 2016-пи йисан Дагъустандин вари халкьарин вакиларин йикьрарниинди, октябрин 21-пи йигъ Дагъустан Республикайин культурайин ва чIаларин Йигъси къайд апIбан гьякьнаан думуган республикайин кIулиъ айи Рамазан Аьбдулатиповди къарар адабгънийи.

Ав, дупну ккундуки, гьаддихъан мина му Йигъаз бахш дапIнайи саб жерге серенжемар кIулиъ гъахури, магьа 4 йис ву.

21-пи октябриъ итни йигъан ДГПУ-йиъ 8 милли чIалниинди (табасаран, лезги, агъул, рутул, дарги, гъумугъ, лак, авар) диктантар кIули гъушнийи. Дурариъ иштирак хьуз иштагь айи вари касариз, яшназ дилигди, рякъ ачухъ дапIнайи.

Дагъустан филологияйин факультетдиз гъюруган, дагъустан халкьарин аьдати палтар алахьну, сягьнайилан улупнайи чIалариинди фольклорин яратмиш’валариан эсерар урхури, студентари мани саламниинди хялар кьабул апIруган, кIваз хуш шуйи.

Пландиъ улупнайиси, сяаьт йицIубдиъ 2-пи мертебайиъ бабан чIаларин кабинетариъ гьарсаб халкьдин чIалниинди вуйи диктант ккебгънийи. Иштиракчйирин кьадар варжтIан артухъ вуйи. Диктант урхурайидар ДГПУ-йиъ бабан чIалариин ва литературайиин лихурайи аьлимар вуйи.

Улупнайи кьадарнакан диктантдиъ иштирак шулайи табасаран миллетдин вакиларин кьадар, хялариз му йигъ тебрик апIури, гьяятдиъ айи студентарра каъну, къанна хьур кас вуйи. Дурарикан йицIихьур касди А.П. Жяфаровдин «ЦIараб гъудубгну» кIуру эсериан гъадабгънайи чIукIраан диктант гъибикIнийи. (Гьяйифки, эгер аудитория бицIиб дайиш, диктант бикIурайидарин кьадар хъана артухъ шуйи). Диктант гъурхур, думу ахтармиш апIбан ва дидкан гъалатIар ктагъбан ляхин кIулиз адабгъур филологияйин илмарин кандидат, дагъустан чIаларин кафедрайин доцент Аьшуряли Аьдилов вуйи.

Аьшуряли Гьяжибалаевичди сифте чан улхбаъ Дагъустан ва ихь халкьдин эл-аьдалатнакан, эдебнакан, чIалнакан, медениятдикан гъапнийи. Хъасин дагъустан ва табасаран литературайин биначи, чан яратмиш’валин ирс аьсрариинди литературайиъ гъибту Абумуслим Жяфаровдин уьмрикан ва яратмиш’валин рякъкан жикъиди ва мяналуди ктибт-нийи.

Аьлимди А.Жяфаровдин «ЦIараб гъудубгну» кIуру эсер гъурхнийи, диктантдин иштиракчйирихьан читин, гъагъи гафар аш мялум дапIну, дурар мицдар гафарин кьатI’и мянайин гъаврикк ккаънийи.

Хъасин уч духьнайидари диктант гъибикIнийи.

Диктантдин иштиракчйири чай дубхъну, гаф-чIал дапIну ккудубкIайиз, Аьшуряли Гьяжибалаевичди диктантар ахтармишра гъапIнийи. Дупну ккундуки, саб ляхни шад апIура. Дугъу кодарихъди ктуху кьиматарин арайиъ сабкьан кьюб адайи. Кьюр касдиз – 5, миржир касдиз – 4, хьур касдиз – 3 гъахьнийи.

Гъубху диктантдин аьхюну пай иштиракчйир студентар вуйи. Дурарин иштирак’вал, сатIивал гъябкъиган, гьеле гъийин наслин арайиъ дуст-вал, гьякь-гьюрмат, жвуван чIалнахъан, культурайихъан юкIв убгувал имбувал мялум шулайи.

Вари халкьарин диктантдин аьхириъ, ихь аьлимари, мялимари, студентари республикайиъ гъахурайи мицдар серенжемариз фициб кьимат тувраш ахтармиш апIбан бадали, узу дурарихьнаилтIикIнийза. Гъачай, дурарин жавабарихъ хъпехъурхьа:

Аьлибег Аьшурбегов, дагъустан литературайин кафедрайин доцент, филологияйин илмарин кандидат: «Эгер гъи ухьу, чIал, культура жигьатнаан зегьмет зигурайи касари, улихь-кIулихь хьайидариз вахт-вахтарик, рубдин кIакI кубччврайиси, ихь читинваларин аьгьвалатнакан дарпиш, дурарик ктудукьиш, бегьемди нивкI’ан уягъ хьайизра, чIалра, чIалнахъди культурара ихь арайиан дургиди, гъирагъдизди гъягъиди. Гьаддиз гъийин йигъан ихь республикайиъ илмин, образованиейин вари идарйириъ мицисдар серенжемар гъахувал чарасуз лазим ву»;

Зайнаб Уьмарова, филологияйин илмарин кандидат, дагъустан литературайин кафедрайин доцент, ФДФ-дин декан: «Узузра, зиихъ Аьлибег мялимди гъапи гафар тасдикь апIури, давам апIуз ккундузуз. Ухьу гъулар-хулариъ, шагьрариъ, мектебариъ, бицIидарин багъариъ амиди, гьятта бабан мухрин никкдихъ хъмиди, кьябан кIулихъ йивру лай-лайихъди веледдихьди жвуван чIалнахьна, ватандихьна, медениятдихьна ккунивал гьисс апIуз гъитну ккунду. Гьаци дархьиш, кьан хьибди…»;

Тамум Нурмягьямедова, дагъустан чIалариан ва литературайиан зачётар ва имтигьнар гъадагъбан ассистент: «Студентариз кми-кмиди кIури шулза, нагагь, фуну миллетдикан вува пну гьерхиш, сифтена-сифте, дагъустанлу вуза, йип. Гьаз гъапиш, чIалар гизаф а пну, миллетар жа-жарадар вушра, дагъус-танлуйир саб миллетси, саб халкьси, саб хизандин цIарси, дуствалин гъаласи ихь абйирин абйирилан мина яшамиш шулайидар ву. Гьадрарин насигьят гъянаъ ивну, ухьура му багъри ругариин гьаци яшамиш духьну ккунду – мясляаьтниинди ва багъри чIалнахьна гьюрмат ади»;

Исамудин Агъабаев, ФДФ-дин 5-пи курснан студент, ДГПУ-йин гьевескар: «Узуз студентарин терефнаан вари мялимариз, аьлимариз чухсагъул мялум апIуз ккундузуз. Гъиси, ихь республикайиъ гьарган гьамцдар серенжемар гъахуз кьувват туври чпиз. Ич курснаъ урхурайидари, магьа юкьуд кIуру йисанра аьхю аьшкьниинди иштирак шули, му машкврик чпин пайра кивра».

Узуз му серенжемдин вари иштиракчйириз ва чпин фикрар ашкар гъапIу касариз чухсагъул мялум апIуз ккундузуз. Мидланра савайи, чиб аьхю гьярфналан аьлимар вуйи Аьшуряли Аьдиловдиз ва Аьлибег Аьшурбеговдиз аьхю аферин кIураза. Дурари чпи халис табасаранлуйир вуйивал субут гъапIну: жвуван хусуси кьувватариинди ва студентарин кюмекниинди дагъустан филологияйин факультетдиъ гъийин деврин вари тIалабариз жаваб туврайи дарсар гъахуз ужагъ ккабалгну. Думу ккабалгуз дурариз вуздин администрацияйин терефнаан саб аьбасикьан тувундар. Чухсагъул ва икрам учвуз, гьюрматлу аьлимар. Гъит, учву аьгъювалар туврайи студентарра ихь халкьдин девлет ва хазнайин ирс уьбхру касар ишри.

Халкьдихъ мицисдар аьли-мар хъмиди ихь арайиан ислягьвал, хизан-кюлфетдиан чIал-эдеб дудрубгрувалиин узу умудлу вуза.

Багъри бабан чIал, ватан бадали закурин йигъан герек гъабхьиш, ифдин цIадал гьяйиф апIру кас ихь миллетарин арайиъ даришри. Дурар гьарган ухьу ихь мухриъ заан дережайиан дисру агьларикан ишри! Хъа, эгер ихь арайиъ дициб намус ктру кас гъахьиш, дугъаз бабу гъубхъу никкра гьялал дарапIур.