«Аьлди гъулаъ лазим дару аьдатар ирчра. Шубарин дурхну гьазкIа дар. КIул ис дапIну, чпихъ хъайи ляхин апIуз гъид-ритди, шубар шагьриз урхуз гьаъра», – адашди гъулаъ сарпирди йиз чйир урхуз гьаиган, гъулан агьли касари гьаму жюрейиинди чпин наразивал улупнийи … Хъа йицIуд-йицIихьуд йислан бицIи гъул’ан гизаф шубар урхуз гъягъюз хъюгънийи.
Деврин гьялар гъи жарадар духьна. Абйир-бабари чпин веледариз гъибтру варитIан лайикьлу ирс – нумуналу тербия ва ужуб билиг вуйивалин инсанар гъавриъ ахъуз хъюгъна. Дюз гъапиш, улихьган чпин баяр-шубариз ужудар вузариъ заан образование тувуз цIидар абйир-бабарихьантIан шулдайиш, гъи му жюрейин мумкинваларра артухъ духьна. Аьгъювалар гъадагъбаъ ва дерин апIбаъ Интернетди, пулихъди вуйи видеокурсари, манзилнаъди вуйи образованиейи хайлин кюмек тувра. Кьаст гъапIиш, баяр-шубарихьан, иллагьки гъи, мялим хътаршра, ужудар аьгъювалар гъадагъуз шулу. Хайлин касар, жвуваз билиг гъадабгъбиин чпи дилихну, вари дюн’яйиз машгьур гъахьну – Константин Циолковский, Майкл Фарадей, Иван Бунин ва жарадар.
Хъа, аьдат вуйиганси, инсан фунуб-вушра ляхин асант апIуз, рягьят рякъяр агуз чалишмиш шулу, ва мици хьували хъюгънайи ляхнин мянара гизафси дубгуз гъитру. ЦIийи аьсрин эвелариъ абйир-бабари фу дапIнура веледариз заан образование тувувал чпин буржиси гьисаб апIуз хъюгънийи. Натижайиъ студентарин асас метлеб – аьгъювалар гъадагъувал ваъ, хъа хилиз тамарзу диплом рубкьувал гъабхьнийи. Хулаъ деъну, вазариинди урхбан идарайиз дяргъюрайи ихь ватанагьлийирикан, Дербент шагьриъ, мархьлин кьяляхъ жилиан удучIвру кьулли шарарси, гьар йигъан ачмиш апIурайи «подвалин вузариъ» урхури, заан образованиейин сагьибар хьуз хъюгънийи. Аьгъювалар адар кIури баладар, диплом хьаш, ляхин бихъиди – гьамциб вуйи дурарин абйир-бабарин фикир.
Гъи гьадму вузариъ билиг гъадабгъу «мялимари» ихь районариъ айи мектебарин директорарин кIул иццру дапIна. Дурариз чпизра аьгъювалар адар, я дурарихьан бицIидарин юкIвариъ урхувалихьна вуйи ялавра кчIибгуз шуладар. Гьяйифки, дурариз чпин вахтна дюн’яйиъ варитIан аьхю, увхьан саб вахтнара тадабгъуз даршлу девлет аьгъювалар ву кIури, сарира гъапундар. Гьаддиз гъи, фукIара аьгъдар кIури, гъарашугъарин мелзниин хьуб фукьан кьутIкьли ляхин вуш, дурар гьисс апIуз мажбур духьна.
Хъа гьамусяаьт хайлин абйир-бабар, саб терефнаан, гьаму жюрейин «пишекрар» мектебариъ лихурайивал, тмуну терефнаан, аьхиримжи 20-30 йисан жямяаьтлугъ уьмриъ арайиз гъафи нукьсанвалар себеб дубхьну, чпин веледариз образование затра лазим дар кIуру фикриин ижмиди дийигъна. Гьаму гьяфтайиъ СиртIич ва ЧвулатI гъулариз командировкайиз гъушдари, му кьюбиб гъуларин кьялан мектебарин директорарихъди сюгьбатар гъурхунча. Узу тяжуб гъапIуб гьадму вуйики, директорарин гафариинди, му гъуларин бязи агьалйири, зяиф аьгъювалар айи чпин бицIидарихъди пулсузди мялимар лихуз гьязур вушра – дурариз ЕГЭ тувуз кюмек апIбан бадали – абйир-бабари бицIидар думу дарсариз гьауз къаршу шула. Гъурхну кIури, арайиъ фукIа шуладар, гъурху касартIан дурурхдар ужуди яшамиш шулайи девир ву гъи, кIура дурари. Гьелбетда, айтуйиъ дупнайиганси, гьар гъурхурикан Панагь даршул, амма жвув сагъу фагьмин эйси вуди, веледарин гележег му жюрейиинди марцциди пуч апIувал дюз вуйинхъа? Гьамцдар абйир-бабар узузра хайлин аьгъязуз – имбударинтIан артухъ мумкинвалар ашра, дурар мал-мутму уч апIбахъ хъа, урхувалихъ юкIв хъайи чпин шубариз, бязидари – баяризра кмиди илмихьна рякъ туврадар. Абйирин мисалариъ, гъурхур cap дар – кьюр ву кIури аьгъдарди дупнадар. Жугьуд ялхъван аьгъяш, гьадмура саб вахтна лазим шулу.
Уьмрин чарх хабхабди илтIибкIуз хъюгъиш, айи мал-мутмура, ужудар ва лазим аьлакьйир айи абйир-бабарра, мирасарра саб дупну дургуб мумкин ву. Ва гьадмуган саб кеспра ктру, фукIа аьгъдру велед аьхю ва инсафсуз дюн’яйихъди машна машди гъузиган, му жвуван веледариз жвуван хилариинди фури йибккувалик гьисаб дарин!?
