БицIидар гьарсаб девриъ ва гьарсаб йишваъ варитIан аьхю шадвал, бахт ва ихь гележег вуди гьисаб шулу. Дурариз ужудар шартIар яратмиш апIбаз аьхиримжи вахтари гьюкуматдин терефнаанра, Дербент, Дагъ. Огни шагьрарин вая Дербент райондин улихь-кIулихь хьайидарира аьхю фикир тувра.
Хьуд, йицIуд йис мидиз улихьнатIан гьамус бицIидарин багъариъ айи бицIидарин кьадар гизаф артухъ дубхьна. Гьелбетда, бицIидарин багъ ачмиш апIувал жямяаьтдиз аьхю уж’валнан ляхин ву. Дурар ихь уьмрин, закурин йигъандин умудар ву. Ухьу бицIидарин уьмрин шибритI фициб дивиш, дурарин гележегра гьаддикан асиллу шула.
Гьамцдар ва ихь бицIидариз хас вуйи хайлин жара месэлйирихъди таниш хьпан бадали, узу Дербент шагьрин 30-пи нумрайин «Улыбка» кIуру бицIидарин багъдиз гъушнийза. «Улыбка» бицIидарин багъдин заведующий Абурият Гьялимовайи чан албагу коллективдихъди аьхю гьюрматниинди кьабул ва бицIидарин багъдихъди таниш гъапIнийзу. Думу багъдиъ 485 бицIири аьгъювалар ва тербия гъадагъура, бицIидар 15 дестейиз жара дапIна. Му бицIидарин гъайгъушнаъ 38 касдикан ибарат вуйи пишекрарин коллектив а.
Ич гюрюшдиъ думу бицIидарин багъдин заведующий Абурият Насиров-найи гьамци гъапнийи: «БицIидарин багъдиз чпин веледар хъади гъюрайи абйир-бабар багъдин пишекрарикан, баяр-шубариз мушваъ туврайи тербияйикан разиди ву. Узу урхбанна тербияйин ляхнин план йиз коллективдихъди сатIиди дюзмиш апIури шулза. Машкврин йигъар багахь гъахьиган, тялукь серенжемар гъахури шулча. Учу гъабхурайи тербияйин ляхин ахтармиш апIуз райиондин образованиейин ва культурайин управлениейин ва республикайин тялукь идарйирин вакилар гъюри шулу. Дурари ич ляхниз, бицIидарин багъдиъ айи марццишназ, хурагнан ерийиз ужуб кьимат тувра. «Улыбка» бицIидарин багъдиан удучIву баяр-шубариз мектебдиз гъушиган, урхуз-бикIуз рягьятди алабхъура. Учу ич бицIидариз багъдиъ имиди урхуз-бикIуз улупурча».
– Ухьу сюгьбатнаъ гизафси тербия тувувал кIуру гафар ишлетмиш апIурахьа. БицIидар фици, фицдар къайдйириинди тербияламиш апIури шулчва?
– Ихь аьхю абйир-бабари, кьюд йислан хьуд йис’ина бицIир вердиш апIру вахт, ухьу апIурайиб вари рябкъюри, дугъу чан фикриз гъадабгъру, бисру вахт ву, кIури шулу. Дугъриданра, гьаци ву.
Мялум вуйиганси, уьмриъ жюрбежюр гъиллигъарин ва хасиятарин бицIидар алахьуру. Инсандиз тербия тувувал сифте хизандиъ ккебгъру, хъасин думу ляхин мектебдиъра давам апIуру. Аьлимари-психологари къайд апIурайиганси, инсандин хасиятнан бина жвилли вердиш’валар ву. Хасиятнан тIулар, хъа вердиш’валар, тIулар бицIир яшамиш шулайи шартIарикан асиллу шулу. Гьелбетда, хасиятнан ужуб тIул гьаци чав-чаланди арайиз гъюрдар. Месела, бицIидариз кацIнайи хилар, машар дижикIну ккуниваликан аьгъя, амма дурари бязи дюшюшариъ хилар жикIурдар. Гьаз? БицIирихьан уьмриъ чарасуз лазим вуйи ва тамам дапIну ккуни хасиятнан тIулар гьарган фикриъ уьрхюз шулдар, гьаддиз ихь, аьхюдарин, терефнаан бицIирин вердиш’валарин зиин гьарган гюзчивал гъабхувал лазим ву.
Эгер ухьу бицIирикан гьар йигъан хилар жикIувал ва жара ляхнар тамам апIувал тIалаб апIуруш, тяйин вахтналан му ляхин дугъан мюгькам вердиш’вализ илтIибкIуру, хъа эгер гюзчивал, тIалаблувал адарш, думу ляхин вердиш’вализ илтIибкIурдар. Тажрубайи улупурайинганси, гъи ич «Улыбка» багъдиъ бицIидарик ужудар вердиш’валар тербияламиш апIурача.
БицIир тербияламиш апIбаъ табшуругъар тувувалиси, дурар тамам апIбан зиин гюзчивал гъабхувалиси, тербиячийи нумуна улупувалира аьхю роль уйнамиш апIура. Абйир-бабарин кюмекниинди учу гьаргана сар-сарихъди аьлакьа уьбхюри шулча. Хурагнан гьякьнаан улхуруш, учухь думу ицциди гьязур апIура. Баяр-шубариз хураг йигъан шубуб ражари гьиври шулча.
Аьхиримжи йисари ич «Улыбка» бицIидарин багъди Дербент шагьриъ, республикайиъ кIули гъягъру ва ихь гьюкуматдин лайикьлу конкурсариъ иштирак’вал апIура. 2018-2019 йисари «Нумуналу бицIидарин багъ» кIуру ихь гьюкуматдин диплом гъадабгъунча. Ва гьарган машкврарин серенжемериз гьязур шули, душвариъ 1-пи, 2-пи йишвар гъадагъури шулча. Пуз ккундузузки, му вари хъуркьувалар, узухъди ляхин апIурайи, бицIидариз тербия тувурайи ич багъдин мялимарикан асиллу ву. Дурар, чпиин али ляхин апIури, гьарган вари мяракйириъ иштирак хьуз гьязурди шулу.
Аьхириъ пуз ккундузузки, бязи абйир-бабари бицIир хизандиз, халкьдиз, ватандиз хайирлу инсанси тербияламиш апIбаъ чпи уйнамиш апIурайи роль аьхюб вуйиваликан кIваълан гьархру. Гьарсар абайина бабу кIваинди гъибтну ккунду: мялимари бицIирин кIваъ тикмиш апIру тербияйин «гъалайин» шибритI абйир-бабари бицIир хизандиъ ва бицIидарин багъдиъ имиди дивру. Дидланра савайи, бицIир ужудар тIулар кайир, ужуб хасият хъайир вуди тербияламиш апIбаъ мялимариз абйир-бабарин терефнаан гьарган кюмек лазим ву. Эгер бицIир тербияламиш апIбаъ мектебди, бицIидарин багъди ва хизанди сатIиди ляхин гъубхиш, натижйир кьюбиб терефарра шад апIрудар хьиди.
