Гюльнара Мягьямедова
Зегьметкеш инсанар жямяаьтлугъдин бина ву. Дурари жилар тартиб, хулар тикмиш апIуру, сурсатар арайиз хуру, инсанариз рягьятвалар хьпан бадали, цIийи технологйир адагъуру ва гьамдиинди уьлкейин экономика улихь гъабхуру.
Жвуван зегьметниинди ихь яшайиш за апIбак лайикьлу пай киву гьацдар касарикан сар Каспийск шагьриъ яшамиш шулайи Ярмягьмад Аьлимягьмадовра ву. Дугъан уьмрин рякъкан, зегьметнан тажрубайикан вуйи сюгьбат исихъ туврача.
– Ярмягьмад Уружевич, уву гъабан байди имиди читинвалар улукьну, Каспийскдиз удучIвну гъафунва. Уву фила ва наан бабкан гъахьнуш, яв байвахт фици гъубшнуш, жикъиди ктибтуб ккун апIурача.
– Узу 1948-пи йисан Хив райондин Зилдикк гъулаъ нежбрин хизандиъ бабкан гъахьунзу. Йиз ургуд йис вуйиган, ич адаш кечмиш гъахьнийи, хъа хьуб вазлилан ич дадайиз бицIи риш – ич чи Мильянат гъахьнийи. Аьхюну чве Гьяжи думуган 4-пи классдиъ урхурайи. БицIи риш духьнайи дадайихьан лихуз, гъазанмиш апIуз шулдайи, хизандин аьгьвалат лап гъагъиб вуди гъабхьнийи. Гьаддиз аьхюну чве, мектеб гатIабхьну, гъуландарин марччарихъ гъушнийи, узура – дугъаз кюмекчиди. Гьаддихъанмина узхьан шлу ляхин узура апIури, саб тягьяр мадар гъабхьнийич. 1964-пи йисан миржибпи класс ккудубкIну, Дербентдин рукьан рякъярин училищейик кучIвнийза. Училище дурхну ккудубкIган, Мягьячгъалайиъ вагъунарин депойиъ лихури гъахьунза. Думу вахтназ, аьзарлу духьну, 1965-пи йисан дадара кечмиш гъахьнийич. ЙицIуд йискьан тамам дарши ич бицIи чи Мильянат Аьбдусемед эмди чахьна чан хизандиз уьрхюз гъадагънийи. Думу йисари, гьамусдин девриъси дарди, йитимаризкьан гьюкуматдин терефнаан саб артухъ кюмек адайи – бицIи чуччуз гъюрайиб анжагъ 5 манат пенсия вуйи.
1966-пи йисан Дагъу-стандиъ жилар гъутIурччвган, гъулаъ айи ич гъазмасиб халра абхънийи. Думуган аьхюну чве армияйиъ ади гъахьну. Гъулаъ хулар апIурза кIури, узу, ляхнианра удучIвну, гъулаз гъушнийза. Шубуб вазлин арайиъ Аьбдусемед адашдиз хулар дивуз кюмек апIури гъахьнийза. Амма гъулаъ пул кайи ляхин адайи. Гьаддиз ич гъул’ан вуйи гизаф жигьилар, Каспийск шагьриз удучIвну дуфну, заводдиъ лихури гъахьну, узура Каспийскдиз заводдиъ лихуз гъягъбанди гъахьнийза. Ва 1966-пи йисан сабпи ноябри Каспийск шагьриз гъафунза. Душваъ «Дагдизель» заводдин саб цехдин ужуб гъуллугънаъ ич эмейин жилир Аьли халу лихурайи. Дугъу узуз гьадму заводдиъ ляхниъ учIвуз кюмек гъапIнийи. Думугандиз душваъ Каспийскдиз удучIвну дуфнайи ич гъуландар Сейфулла халу, Камил халу, Хидир халу, Аба халу, Январ халу, Эскер халу ва хъана жарадарра лихурайи. ЙицIимиржид йискьан тамам дархьи ва бегьемди урус чIалра аьгъдру узу дурари чпин веледси кьабул дапIну, хил’ин илитнайирси гъюрхюнзу. Дурарин гъайгъударвал, сар-сариз кюмекназ гъювал, читинвалариъ хил бисувал узуз уьмрин кIваълан дурушру дарсар гъахьунзуз. Баракаллагь кIураза думу ужудар, рягьимлу инсанариз! Чиб аьхиратдиз гъягъяйизкьан узура, гьюрмат уьбхюри, жвувхьан шлу кюмекар апIури, дурариз йиз байвалин вафалувал улупунза, женнет кьисмат апIричпиз, хъа Аба халуйиз ижми сагъвал ва ярхи уьмур ккун апIураза.
– Гъул’ан гъафидар наан яшамиш шули гъахьунчва?
– Аьхюну чве армияйиан гъафиган, Аьбдусемед халуйи дугъаз швушв хуз кюмекра гъапIнийи. Чвера Каспийскдиъ заводдиъ ляхниъ учIвнийи. Декабрин вазли машин хъапIну гъулаз душну, дадайихьан гъубзу ич халачи-бархал уч дапIну, бицIи чира хъади дуфну, Каспийск шагьриъ, гьякъира туври, Гьямзяаьли кIуру Яракк жвуван хуларикк дуснийча.
Каспийск шагьриъ яшамиш шулайи ич гъулажви Сейфулла халуйин хуларин багахь гьаци дипнайи, эйси хътру йишв хьади гъабхьну. Учу хулар апIуз жил ча кIури аьрза гъибикIган, артухъ бизар дарапIди, гьадму жилин участок тувнийчуз, ва душв’ин учуз хулар дивунча.
– Заводдиъ машиндихъ лихурайидариз маважиб фукьан тувуйи? Мадар апIуз гьадму кьадар гьубкIуйин?
– Заводдиъ узура, чву-ччвура гьарури 120 манат маважиб гъадабгъуз хъюгъюнча. Думуган пулик берекет кайи. Кирайихъ дуснайи хуларихъ туврайиб 5 манаттIан дайич. Хъа хулар апIру жил гьюкуматди пулсузди тувнийчуз. Думуган жил пулихъ тувдайи, шагьрин исполкомдиан тувуйи. Жил гъадабгъуз кюмек гъапIу Сейфулла халуйизра марцци кIваан гьюрмат дапIну, хулар апIуз хъюгънийча.
Саб арайилан гъул’ан бицIи чира хъади гъафунча, думу мектебдиъ урхури имийи. Хъа цIиб вахтналан узура эвленмиш гъахьиган, чира хъади, узу аьхюну чвуччвухьан жара гъахьнийза. Учу яшамиш шулайи йишвахь дипнайи жилин участок хьайи, гьадму участок узуз тувуб ккун апIури, кьюбпи ражари шагьрин исполкомдиз илтIикIнийза. Хъа цIиб вахтналан душв’ин хулар тикмиш гъапIнийза.
– 77 йис яш дубхьну, ухдитIан рягьятвал гъадабгъру вахт вуяв. Амма, 58 йисандин тажруба ашра, гьамусра руль хлиъ ади, заводдиъ лихури имива. Гьадму фици удукьру ляхин ву?
– Заводдиъ учIвну сабпи йигъарилан хъюгъну, гьар хябяхъган ляхнин кьяляхъ автошколайиз машин хъапIуз дубгъуз гъягъюри, 6 вазли урхури гъахьунза. Автошкола ккудубкIбан кьяляхъ транспортдин цехдиз ляхниз гъадагънийзу. Гьаддихъанмина магьа душваъ лихури, 58 йисан ляхнин тажруба дубхьнайиз.
Советарин девриъ заводдин транспортный цехдин машинар Мурманскдизра кмиди гьауйи. ЗИЛ-157, ЗИЛ-131, КАМАЗ машинар хъаъри, Ленинград, Москва, Оренбург, Казань, Ульяновск ва жара шагьрар – йиз лик кудрубкIу йишв амдаршул. Заводдиз сурсат ва хаммал хъабхьрудар ич транспортдин цехдин машинар вуйи. Заводдин автобусдихъра кмиди гъилихунза. Йиз уьмрин аьхюну пай машиндин рулихъ уьлкейин рякъяр ккадаури гъубшну гъапишра, кучIал даршул. Гьаддиз му читин ляхин юкIв алиб дайиш, узхьан гьаму яшнаъди гъира кмиди ляхин апIури гъузуз хьибдайи.
– Яв уьмриъ варитIан читин вахт фунуб гъабхьну?
– ВаритIан читин вахт, учу бицIиди имиди адаш гъакIиган, бицIир хъайи дада гьапIрушра мюгьтал духьнайиган, хизандиз гъазанж бадали узу ва йиз аьхюну чве кIарар-кIирхъарихъ гъягъруган вуйи. Колхоздиндарихъ гъушиган, йигъар дикIуйи, дяхин, ччим тувуйи. Хъа гъуландарин кIарарихъ гъушиган, вазли саб манат вушра тувуйи. Дицисдар читинвалар саризра дярякъри. Учу аьхю духьну, ляхин апIуз хъюгъхъанмина, читинвалар сарун алахьундарчуз.
– Уву гизаф зегьмет гъизигу кас вува. Ургуд йис тамам гъабхьихъанмина хизандиз уьлин кьацI гъазанмиш апIуз дудубгъну, эйси гъахьунва. Хъа увуз хизанарикан фужар авуз?
– Узуз сар байна 4 риш азуз. Дурари варидари заан образование гъадабгъна. Аьхюну риш Назифа экономист вуйиз, думу Дербентдиъ яшамиш шула. Наима Каспийск шагьриъ больницайиъ лихурайи ужур адлу духтир вуйиз. Бай Валид экономист ву, БТИ-йин заан гъуллугъчи ву. Эмина харижи уьлкйирин чIалар кивру пишекар, Москвайиъ яшамиш шула. БицIину риш Роза Норильскдиъ бицIидарин багъдин заведующая ву. Дурар хьубридра чпин хизанарихъди албагну яшамиш шула.
Зегьметкеш инсанар, пешкешар бадали лихурайидар дар. Дурарихьан зегьмет дизригди гъузуз шулдар. Зегьмет дурарин уьмрин хатI ву. Дицдар инсанар ляхниъра, жямяаьтлугъдиъра заан кьиматназ ва ужуб тярифназ лайикьлу ву. Гизаф йисарин намуслу зегьметназ лигну, Ярмягьмад Аьлимягьмадов «Дагдизель» заводдин Гьюрматнан китабдик дидикIна, Гьюрматнан кьуликнара адагъури гъахьну, дугъаз вахтназ улихьна ва заан ери ади планар тамам апIбаз лигну, «Социалист талитнан гъалибчи» кIуру мухрик китIру знакар, гьюрматнан грамотйир тувну ва гьацира швнуб-сабан аферин мялум гъапIну. 77 йисандин яшнаъ айи зегьметнан ветеран Я. Аьлимягьмадов гьамусра «Дагъдизель» заводдиъ машиндин рулихъ чан юкI али ляхниъ ими. «Табасарандин нурар» газатдин ва думу урхурайидарин терефнаан Ярмягьмад Уружевичдиз хъана заан хъуркьувалар, мюгькам сагъ’вал ва ярхи уьмур ккун апIурухьа.
