Гъубшу йисан декабрин вазлин аьхириъ Китайин Ухань шагьриъ мялум дару пневмония уьзур арайиз хурайи вирусдин сабпи дюшюшар ашкар гъахьну. Гъийин йигъаз му уьзриан 17 уьлкейиъ 8000-рихьна инсанар аьзарлу духьна, дурарикан 170 гъийихну, 31 кас гъагъи гьялнаъ а, 128 сагъ гъахьну (газат чапдиан удубчIвайиз, му улупбар хайлин дигиш хьуб мумкин ву).
Му уьзрикан фу мялум ву?
Китайин эпидемиологари, аьзарлу гъахьидарин анализар гъадагъну, вирус лабораторияйиъ ахтармиш гъапIну. Ахтармишари мялум дару вирус – коронавирусарин цIийи саб жюре вуйивал тасдикь гъапIну. Коронавирус – му саб-сабдиз ухшар айи вирусарин хизандин бина ву. Дидик 40-рихьна инфекцйирин вирусар кахьра. Дурариан инсанар, мал-гъара, гъушар, гьяйванатар аьзарлу шулу. Коронавирусарин хизандик хайлин вирусар кахьрашра, дурарикан инсандиз хатIа айидар йирхьубтIан дар (цIийиди арайиз гъафибра кади – ургуб).
Вирус тарабгъбакан
Коронавирус тарабгъу асас йишв – 12 миллиондихьна инсанар яшамиш шулайи Ухань шагьур – Китайин кьялаъ ерлешмиш дубхьна. Китайин гьюкмин кIулиъ айидари ахтармиш гъапIганси, сифте аьзарлу гъахьидар вари гьюликкан ккадагъурайи итIру сурсатар масу тувру ерли базарин саб йишвлан балугъар масу гъадагъдар вуйи.
12-пи декабрь му уьзур ачмиш гъабхьи сабпи йигъси гьисаб апIура.
Январин 22-пи йигъан, Ухань шагьриин карантин иливну, думу хъябкьну. Ерли гьюкмин кIулиъ айидари шагьриъ гъузуб ккун апIурашра, шагьур дипну, аьхю дестйириинди удучIвну гъягъюрайи агьалйирин машинарин ярхи нубатар арайиз гъафнийи. Махлукьатлу хабрарин дакьатари хабар туврайиганси, шагьрин айитIра аьгьвалат ужуб дар: кючйир ичIи духьна, туканариъ аьхю нубатар а, хъа больницйириъ учIвузкьан шуладар. 23-пи январихъан мина Ухандиан автобусар, поездар ва самолетар деетури амдар.
ЦIийи коронавирусдин лишнар
Медицинайин сяняаьткрари тасдикь апIурайиганси, цIийи вирусдин лишнар аьдати ОРВИ-йиз хасвал айидар ву. Аьхюнуб пай аьзарлу гъахьидарин бедендин температура за шулу, уьгьйир хъивру. Му уьзри беден, асас вуди гъурдлар, зяиф апIуру, натижайиъ уьзур пневмонияйиз илтIибкIуру. Вирус инсандикна тарабгъувал, дид’ан аьзарлу гъахьивал анжагъ саб гьяфтайилантIан ашкар хьуз хъюбгъюдар. Мициб аьгьвалатну инфекция тарабгъбахъди женг гъабхуз гизаф манигъ’вал апIура.
Профилактика
Гьамусяаьт Китайиъ ва жара уьлкйириъ, гьадму гьисабнаан Урусатдиъра, эпидемия арайиз дяргъбан бадали, лазим вуйи вари уьлчмйир кьабул апIура.
Ихь уьлкейиъ му уьзрихьан уьрхру вакцина гьязур апIура, Китайихъди рукьан рякъюъди гъягъювал цIиб дапIна. Роспотребнадзорин РД-йиъ айи Управлениейи, цIийи жюрейин коронавирусдин дюшюшар артухъ шулайивалихъди аьлакьалу вуди, Урусатдин Федерацияйин гьюкуматдин сяргьятарилан деетру йишвариин («Уйташ» аэропортдиъ, гьюлин портнаъ, Яраг-Казмаляр гюзчивалинна инсанар деетру пунктдиъ) санитарияйинна карантиндин гюзчивал мюгькам дапIна, деврин тепловизорарин алатарин кюмекниинди республикайиз гъюрайи гьарсар пассажирик инфекция каш, дикъатлуди ахтармиш апIура. Мидланра гъайри, республикайиъ эпидемияйин аьгьвалат ахтармиш апIбаан гьар йигъан мониторинг гъабхура.
Урусатдин Федерацияйиъ цIийи коронавирусдин инфекция тарабгъувалин дюшюшар дархьбан бадали, Роспотребнадзорин пишекрари КНР-из гъягъюрайи туристарикан эпидемияйин аьгьвалатнакан бегьемди мялуматар гъадагъувал, гьяйванатарин йикк ва гьюликкан ккадагъу сурсатар масу туврайи базрарихьан ярхлади гъузувал, анжагъ бутулкйириъди масу туврайи шидна дубхьну гьязур гъапIу хурагтIан ишлетмиш дарапIувал, зоопаркарихьан, гьяйванатарин иштирак’вал ади кIули гъягъюрайи серенжемарихьан ярхлади гъузувал, тIалаб апIура. Дидлан савайи, машниин маска алабхьуб, хураг ипIайиз улихьна ва гизаф инсанар айи йишвариан хулаз гъюбян кьяляхъ хилар сябнихьди жикIуб, уьзрин сабпи лишнар ашкар гъахьибси, духтрарихьна илтIикIуб, мумкинвал аш, Китайиз планламиш дапIнайи сиягьят душваъ аьгьвалат къайдайиз гъяйиз гъибтуб ккун апIура.
