Эвел гъубшу нумрайиъ
Хъа фици вушра, театрин коллектив ихь гъуларин агьалйирихьна гъябгъюра, гьаз гъапиш театрин ляхнин асас метлеб – табасаран халкьдихьна чан искусство рубкьувал ву. Дидланра савайи, гъи табасаран театри ихь багъри чIал уьбхбаъ ва думу артмиш хьпаъ варитIан аьхю роль уйнамиш апIура гъапишра, узу гъалатI шулдар. Литературайин марцци табасаран чIал, мектебдин дарсар гъитхъан мина, театрин сягьнайилан гъайри, жигьил наслиз сарун наан ебхьура? Газат вая журнал урхрударра гизаф ахьуз, пуз шуладар. Гьаци вуйиган, театри думу важиблу месэла гьял апIувалик чан аьхю пай кивра.
Хъа гьадму месэлайин дериндиан гъавриъ айи инсанар, улихь-кIулихь хьайидар ихь районарин гъулариъ гизаф айинхъа? Ав, а, пузра шулу. Гьаз гъапиш, фуну гъулаз гъушишра, гаст-ролариъ айи театрин артистар аьхю разивалиинди къаршуламиш апIури гъахьну. Табасаран гъуларин агьалйир гъафи хяларикан гьарган шад шлу инсанар ву. Амма театрин метлеб жараб ву – чан спектаклариз шлубкьан гизаф тамашичйир уч апIувал. Хъа гьадмуну тереф гьелелиг ихь гъулариъ, гьяйифки, лап зяифди ими.
Cпектаклариз тамашичйир цIиб-дитIан уч даршулайивалин себеб фу вуйкIан? Ихь инсанариз спектаклариз лигуз ккундарин? Ккунду. Гьар учу цIийи спектакль улупбалан кьяляхъ, ихь инсанарикан чухсагъулин ва тярифнан гафар ерхьури шулучуз. Учухьна гъулаз спектакль хьади цIибдитIан гьаз гъюрадарчва, кIурударра хайлин ади шулу. Хъа спектакль хьади гъушиган, саспи гъулариъ инсанар гьаз уч шуладар? Белки, мидин себеб думу гъулариъ айи клубарин гьял вушул? Гьавйир мичIалди вуйи вахтна, инсанарихьан душвариъ деуз шуладар. Хъа хьадну?
Саб гафниинди, суалар а, хъа жавабар агуб читин ву. Йиз фикриан, вари сифтена-сифте гъуларин клубариъ лихурайи пишекрарикан асиллу ву. Фици дурари чпин ляхин тешкил дапIнаш, гъулан агьалйир дурари культурайихьна, культурайин идарйирихьна фици жалб апIураш, гьаддикан. Гъулан агьалйир йисандин арайиъ клубди тешкил апIру жюрбежюр серенжемариз гъюри вердиш вуш ясана дарш, ихь инсанар спектаклариз лигуз гъювалра гьаддикан асиллу ву. Садар гъуларин клубариъ Урусатдин халкьарин аьдати культурайин центрар вушра арццна. Жигьилар дина гъюра, думу центрариъ дивнайи жюрбежюр алатарилан тина жвуван халкьдин культурайихъди, халкьдин ккудубшу уьмрихъди таниш шула. Саб гафниинди, думу гъуларин агьалйир чпин багъри культурайихъди фициб-вушра саб аьлакьайиъ а, гьаддиз театрин артистар спектакль хьади гъафиганра, дурар хушниинди дина уч шула. Хъа саспи ихь гъулариъ вазариинди зат ачмишкьан дарапIру клубарра а…
Ккудушу гастролар Табасаран райондин Халагъ, Ккуми, ЦIурутIил, Хив райондин ГъуштIил ва Гъвандикк гъулариъ лап ужуди кIули гъушнийи. Хъа Табасаран райондин ТинитI гъулаз гъягъбакан артистар швумал духьну кьяляхъ гъафну, гьаз гъапиш, душваъ гъуландариз чпин гъулаъ клуб айиваликан марцциди гьархнайибсиб аьгьвалат ади гъабхьну. Дарпиди гъитуз шулдар, Хив гъулаъра спектакль улупуз саб билеткьан масу тувуз гъабхьундар. Гъулан агьалйириз спектаклиз лигуз ккундайкIан? Аьгъдарзуз…
Хъа Табасаран райондин Хючна гъулаъ думу ляхин лап жараси албагнайи, билетар вари масу тувну, райондин культурайин Хулан залиъ сабкьан деъру йишв ичIиди адайи. Гьаци гъабхьиган, сягьнайиин ляхин апIуз артистарин аьшкьра артухъ гъабхьну, дурарин ляхникан тамашичйирра разиди гъузну. ИкибаштIан, думу ляхин Табасаран райондин кIулиъ айи Мягьямед Къурбановдикан асиллу дарди гъабхьундар. Табасаран театрин руководствойин ва коллективдин терефнаан Мягьямед Сиражудиновичдиз аьхю чухсагъул пуз ккундузуз. Спектакль шулу кIури, Хючна гъулаъ я саб афиша кебхну адайи, я саб жюрейинра реклама адайи, амма райцентрин жюрбежюр идарйириъ ляхин апIурайи вари пишекрар спектаклиз лигуз дуфнайи. Му ляхни сифтена-сифте инсанарин чпин багъри культурайихьна айи янашмиш’валикан, гьюрматнакан ва ккуниваликан ачухъди кIура. Чухсагъул дурариз.
Гъубшу 2019-пи йис театрин Йисси тяйин апIбахъди аьлакьалу вуди, ихь театр республикайиъ гъягъру культурайин гизаф серенжемариъ иштирак гъабхьну. Дурарикан варидарикан пуз, икибаштIан, шулдар, хъа лап асасдар улупну ккунду.
Апрель вазлиъ Мягьячгъалайиъ вари халкьарин милли театрарин аьхю фестиваль кIули гъубшну. Думу фестивалиъ, ихь республикайин театрарихъди сабси, хайлин жара гьюкуматариан дуфнайи театрарра иштирак гъахьну. Табасаран театри му фестивалиъ «Гъала» спектакль улупну. Ва, дупну ккундуки, ихь театрин ляхин фестивалин жюрийи, спектаклиз заан кьимат тувбахъди сабси, фестивалин дипломдииндира лишанлу гъапIну. Спектаклин режиссер – ихь театрин кIулин режиссер Жанбулат Гьябибов ву.
«Гъала» спектакликан улхруган, икибаштIан, сабсан ляхникан дупну ккунду. 2016-пи йисан ихь республикайин Главайин грантдиз вуйи конкурсдиъ табасаран театрин проект гъалиб гъабхьнийи. Ва «Гъала» спектакль гьадму грантдин дакьатарихъ 2017-пи йисан дивуб ву. Думу спектакль сягьнайиин дивуз ният ади, ихь театрин гизаф йисар вуйи, амма дидиз аьхю харжар лазим вуйи. Дициб мумкинвал театриз адайи. Хъа гьадму грант думу ляхниз аьхю кюмек гъабхьнийи.
Сентябрь вазлиъ театрин коллектив, директорра улихь хьади, вари сабхилди Табасаран райондин урчIвцIур йис хьпахъди аьлакьалу вуйи юбилейин серенжемариъ иштирак гъабхьну.Узу думу юбилей гьязур апIбан тешкиллувалин комитетдин членра вуйза, райондикан вуйи аьхю китаб гьязур апIбан ляхниъра зегьмет гъизигнийза. Юбилейин серенжемдиъ ишлетмиш гъапIу музыкайин аппаратурара ихь театринуб вуйи.
Гьацира сентябрь вазлиъ табасаран театри писателарин Союздихъди сатIиди Мягьячгъалайиъ ихь машгьур шаир, Урусатдин писателарин Союздин член, табасаран театрин литературайин пайнан руководитель Аьбдурягьим Аьбдурягьмановдин (Рягьим Рягьман) яратмиш апIбариз бахш дапIнайи ужуб вечер кIули гъубхну. Вечер ккудубкIбалан кьяляхъ, гизафдари, иллагьки писателарин Союздин председатель, Дагъустандин халкьдин шаир Мягьямед Аьгьмадовди, ихь артис-тари шаирин шиърар урхбан устадвалиин гьяйран духьну, дидкан ачухъди кIурайи.
Ноябрь вазлин аьхириъ ва декабрь вазлин эвелиъ театрин коллектив Мягьячгъалайиъ кIули гъубшу вари халкьарин театрарин форумдиъ иштирак гъабхьну. Форумдиъ Москвайиан ва жара республикйириан дуфнайи тажрубалу мялимарихъан ихь артистари, режиссери, литературайин пайнан руководители ва директори саб гьяфтайин арайиъ ужудар дарсар гъадагъну.
Гьар фици вушра, табасаран театри чан ляхин давам апIура, ва диву цIийи спектаклар хьади артистар гележегдиъра гъулариз гастролариз гъягъиди. Ва ихь агьалйирин, гъулариъ культурайин цирклиъ ляхин апIурайи пишекрарин ихь театрихьна ва багъри культурайихьна вуйи янашмиш’вал йислан-йисаз ужуб терефнахъинди дигиш шул дупну, умудлура шулухьа.
Улубкьнайи 2020-пи йисазра табасаран театри аьхю планар дивна. Саб кIуруб, ихь республикайин культурайин Министерствойин узу зиихъ чпикан дупнайи жюрбежюр проектарихъди вуйи ляхин театри гьаму йисанра давам апIиди. Кьюб кIуруб, театри, гьар йисанси, гьаму йисанра сягьнайиин цIийи спектаклар дивиди. Гъубшу йисанси дарди, цци театрин коллектив хьуб спектакль дивбанди ву. Думу спектакларикан кьюб спектакль «Саб вуйи Урусат» партияйин «БицIи Ватандин культура» проектдиинди театриз тувру субсидияйин кюмекниинди дивуз планламиш дапIна. Дурарикан саб спектакль – классикайин эсер ву – Робер Томайин «Миржир ккуни дишагьли» кIуру пьесайин бинайиинди. Кьюбпи спектакль ихь табасаран писатель, шаир, драматург Кюребег Мурсаловдин «Угрушин» кIуру пьесайиинди диврайи спектакль ву. Улихьна йисариси, гьаму йисанра театри жара режиссеризра теклиф апIура. К. Мурсаловдин «Угрушин» пьеса сягьнайиина Калмык Республикайин ва Урусатдин искусствйирин лайикьлу гъуллугъчи, КР-йин милли драмайин театрин художествойин руководитель Борис Манджиевди адабгъиди. Хъа «Миржир ккуни дишагьли» спектакль ихь театрин кIулин режиссер Жанбулат Гьябибовди дивиди.
Гьар йисанси, гьаму йисанра театрин коллектив культурайин жюрбежюр серенжемариъ иштирак хьибди. Гьадрарикан саб вуди, ихь шаир, Дагъустандин халкьдин шаир МутIалиб Митаровдин варж йисандин юбилей улупуз шулу.
Ухьуз мялум вуйиси, 2020-пи йисан Аьхю Гъалибвалин ургцIурна хьуд йисандин юбилей шула. Думу машквриз тялукь вуйи аьхю серенжемар ихь рес-публикайиъ, Дербент шагьриъ кIули гъягъиди. ИкибаштIан, табасаран театрин коллектив вари думу серенжемариъ иштирак хьибди.
Театрин ляхникан улхури, ихь артистариканра кьюб гаф дарпиди гъитуз шулдар. Макьалайин кIулиъ, актерарин устадвал йислан-йисаз за шула кIури, гъапнийза. Думу ляхникан, неинки узу, хъа дурарин ляхниз кьимат туврайи жара режиссерари, театрин критикари, искусствойин сяняаткрари кIура. Гъубшу йисан театри диву Артур Миллерин «Йиз баяр» кIуру пьеса вари дюн’яйин драматургияйиъ варитIан читин ва мяна жигьатнаан дерин эсерарикан саб вуди гьисаб апIура. Думу спектакль дивуз учу теклиф дапIну гъафи машгьур режиссер, Кабардино-Балкария Республикайин искусствйирин лайикьлу гъуллугъчи, Кафари Кавказдин Гьюкуматдин искусствйирин институтдин доцент, актерарин мялим Роман Дабаговди ихь театрин актерарин труппайикан чан фикир спектакль дивну ккудубкIбалан кьяляхъ гъапнийи: «Ляхнихъ хъюгъю сифте йигъари, ичв театрин жигьил актерарихьан сягьнайиин му спектаклин лап читин образар гьамци деринди, дугъриди яратмиш апIуз удукьидар кIури, сацIиб шаклудира гъахьунза. Хъа гьамус пуз шулзухьан – табасаран театриз, чан жигьилвализ дилигди, актерарин лап гъудубкьу, ужуб устадвал айи, зигьимлу ва бажаранлу труппа а. Му актерарихъди фициб вушра спектакль дивуз шлуб якьинди аьгъязуз. Гьацира узу диву спектаклин хъуркьувал думу вари лазим вуйи шей’арихъди тямин апIувалиланра асиллу ву – костюмар, сягьнайин авадлугъар ва жара харжар. Чухсагъул театрин руководствойизра…»
Улубкьнайи цIийи йисаъ учу, табасаран театрин коллектив, ужудар планар, ниятар ади учIвнача. Гъит, йислан-йисаз ихь театрин тамашичйир артухъ ишри ва ич коллективдин гьарсаб цIийи сягьна, спектакль табасаран халкьдин культурайин уьмриъ эгьемиятлу саб гьядиса ибшри.
https://zoritabasarana.ru/rubriki/gazeta/item/6460-tabasaran-teatri-teatrin-jis
