Гъи ихь халкьдин лап бинайиан айи ляхнар-карар, саб хайлин аьдатар, йигълан-йигъаз гъирагъ йивури, цIарнаан адахьура. Гьадрарин арайиъ гьалвар-халачйир урхувалра а.

  

«Лайикьлу халачачи» кIуру гьюрматнан кагъаз адру сабкьан халис табасаран хизанра адаршул. Ихь халкьдин сяняаьтдикан чпин эсерариъ дибрикIу табасаран шаирра имдаршул. Хъа гъи, гьяйифки, ихь варидарин кьимат, халачачийихьна вуйи хатур-гьюрмат, фагьум-фикир цIиб дубхьнайихь ва шулайихь. Ихь бабари такабурди дурхну, арайиз адагънайи уьмаратар, цIиб алакIна ва дилихна кIури, гьамусдин ковролинарихъди дигиш апIури ахьа. Муганайиз гъюляригъ холодильникар, хулаз лазим вуйи шейъ-шюйъ айи, рукьар масу гъадагъру машинар шуйи. Хъа гъи, улхьанра, кьялхъянра ковролинар илтIигънайи машинар йигъан саб рякъюрахьуз. Дидин сигналин сес-дикI гъеебхьубси, пичран гъвалахъ хъайи ихь уьмарат халачира гъючIакк ккади, рякъюзди утIурччвурахьа.

Гъи узуз Хив райондин Мажвгул гъулан фабрикайин гьялнакан ва душваъ гъабхурайи ляхникан дидин директор Рамазан Мягьямедялиевдихъди, гьацира халачачйирихъди гъабхьи сюгьбатнакан ктибтуз ккундузуз.

– Рамазан Аьлимурадович, сифте уву мина гъафи йисарикан ктибтуб ккун апIураза.

– Узу мушваъ директорвал апIуз 2007-пи йислан мина хъюгъюнза. Узуз узу дюн`яйиина гъафихъан мина, гаф-чIал апIуз хъюгъхъан мина, яна, саб гафниинди, аннамиш апIуз хъюгъхъан мина Мажвгул гъулан фабрикайин тарих, ад таниш вузуз. Гиранра дарапIри, я дарапIдира гъудрузри, амма аьхиримжи йисари фабрикайиъ гъахьи чвйири мушв`ин цIа иливу гьял ву… Фицики, сабпи ражари мушв гъябкъган, узхьан мушв ккабалгну ккудубкIуз удукьидайкIан, кIуйза. Фабрикайин унчIвар, раккнар, полар-гъвардандиккишвар дюргъну, дарагъну, мушвкан хьадну жаглуг дапIнайи мал-къарайин чардгъар духьнайи. Гъул`ан гъулаз гъюри (хъа узу Хив райондин ВертIил гъулан агьали вуза), натижайиъ фукIа дархьиш, мушв пайгарвализ дархиш, йиз кьимат фу шул кIуру фикри зат сикинди гъитри гъахьундарзу. Гьаци, гьаму хиялари мажбур дапIну, хилар хъиржвну, йиз ляхнихьна иштагь айивалиан гьавйирира узуз кьувват туври, юкIв хъади ляхин апIуз хъюгъюнза. Сифте цехдин цалар, улдар, раккнар, полар, гъвардандиккишвар дюз алаъну, манишнан ялав гужал апIру батарейир кивну, халачачйириз чай, хураг гьязур апIру гакIвларин пич ивну, дуркьар дюз алаъну, хъа 2009-пи йисан вари гъваъ гьюдюхну, рукь кивну, саб гафниинди, пуз хай шул, мушв`ина акв гъабхунза.

– Вари му ляхнар кIулиз адагъуз шли кюмек туври гъахьунвуз?

– Саб гъапиб, Мажвгул ва Зилдикк гъулан жямяаьтдиз аьхю чухсагъул пуз ккундузуз. Гизаф ужуб халкь ву. Му гъулариъ узу салам тутруву хал тек-бирра адаршул. Дурари узу гьадмукьан гирамиди гъидисну. ВаритIан аьхю кюмек гьаму ву. Уву апIурайи ляхниз гъирагъдилан кьимат тувруган, жандиз гьадмукьан кьувват тувруки…

Кьюб гъапиб, чпин хал-йишв дипну, кьюрд-хьад, вазар-йисар дарпиди, халачайихъ гъахьи халачачйириз чухсагъул кIураза. Аллагьди чпин хал-хизандихъди хъана бахтлу, ярхи уьмрин эйсйир апIри чпи!

Шубуб гъапиб, гьаму вари йисари узухъди саб юрккгъикк ккибтIнайи йицруси, мушв`ина акв хуз изан гъапIу, арчул хилси гъахьи ва гьамусра гьаци айи Мажвгул гъулан агьали Султанягьмад Рягьимхановдиз аьхю чухсагъул. Му касдин хилар, фуну ляхниз вушра гъизилар ву. Хъана сагъ ишричав!

Юкьуб гъапиб, хъана чухсагъул пуз ккундузуз узуз. Йиз гаф ва асас метлеб кIулиз ададабгъкьан гагьди гьюкмин ляхнарихь хьайи аьхюдарин кьялхъян хътакундарза. Фукьан гъач гъапишра, гьадмукьан Мягьячгъалайиз, Москвайиз гъягъюри, ликар алдагъури, натижайиъ саб фукIа узлан тина гъибтруб ва гъубзруб гъапIунза. Гьелбетда, жвуву жвуваз чухсагъул мялум дарапIур, гарччил диривур, хъа узу ктруб ва гаф гъюруб фукIа кIури адарза. Му кьимат ва гьюрмат кьюбиб гъуларин арайиъра гъазанмиш дапIназа.

– Яв улхбаъ, Рамазан Аьлимурадович, Зилдккарин гъулканра кIурайва. Мажвгул гъулан фабрикайихъди му гъулан фициб аьлакьа а?

– Гъулар чиб-чпин багахь ерлешмиш духьнайиганси, кьюбиб гъуларин халачйир гьясил апIру идарара саб ву. Саб ву гъапиган, сабишвак китIнайидар ву сарун, саб ччвур тувну. Сифте йисари, халачйир Зилдикк сад ичIи хулариъ диришнайча. Хъа гъи душваъ, ужуб идарара дивну, ургур-миржир дишагьлийи ляхинра апIура. Ихь райондин зурба тагъдик кайи халачи гьадму устадари гъубхуб ву. Баракаллагь чпиз!

– Февралин кIулариъ ихь райондин глава Ярмет Аьлиметович фабрикайиз гъафнийи. Дугъахъди фициб гаф-чIал гъабхьнийичв?

– Дюз кIуруш, думу чан хушниинди гъафир дайи, хъа йиз гьарайнахьна илтIикIур вуйи. Дугъахъди МО-йин ляхнарин идара апIру Арсен Рамазановра хъайи.

Саб вахтна Мажвгул гъулан фабрикайиз гъюз иштагь айидар сар-кьюрра амдайи. Хъа гьамкьан йисари баркаллувалиинди дилихну, гъи гъюрайидарин кьадар цIиб шула дупну, мушв хъябкьну гъушиш, йиз кьимат фу хьидихъа? Ихь аьхюриз гьамдикан хабар тувуз дих гъапIуб вуйиз. Закур, ихьтари кIуруганси, нагагь аьраба ккадабкиш, гафар гизаф даришри, дупну. Дарш жара цIийибдикан фтиканкIа учу гъулхундарча. Гьелбетда, глава ихь халкьдин девлет ва хазна халачи вуйиваликан, думу ухьу дюбхну ккуниваликан, дид`инди ихь халкьдин мадар гъабхьиваликан, гъи ухьура думу дипну даккниваликан гъулхнийи. Чухсагъул чпиз дихнахьна бакар хьивализ.

Ич сюгьбат аьхирихъна гъюри, гьарсаб убхурайи халачийин квадратдиз 500 манат артухъди тувурза дупну, халачачйиризра, главайизра гаф тувнийза.

Узу сифте гъапиганси, гьамкьан йисари баркаллувалиинди дапIнайи ляхин зяя апIуз ккунди адарзуз. Гьаму яв улихь керхнайи ва дахьнайи чIвеъ грамотйири, гьюрматнан кагъзари ва пешкешари думу субут апIура. Йиз фабрикайиъ дурхнайи халачйирин ва йиз иштирак’вал адарди, ккунш райондиъ, ккунш республикайиъ, ккунш Москва шагьриъ тялукь цирклиан саб серенжемра кIули гъягъюри адар. Хъа му аьхю кьимат ва заанвал ву. Ву кIури, гьапIрувахъа, гьюкуматдиз учуси жафйир зигурайи идарйир, дабтIну кIуруш, гьяспикк ккамдар. Узуз машиндиз вуйи бензинра, цехназ вуйи аквра, газра, мурсулра, рангра, яна фунуб дупну, фунуб гъитзавузхъа – вари гьадму убхурайи халачайик ка. Гьаму йигъари ГУП алдабгъну, ООО «Мажвгларин халачйирин фабрика» кIуру ччвур тувну. Му гьюкуматдин фу кIурайи гаф ву? Уву герек адарзуз, хъябкьну гьудучIв, яв терефназ гьюкумат амдар кIурайи гаф шула сарун. Хъа уз`ан удукьури имбукьан гагьди, Мажвгул гъулан фабрика хъябкьбаз «ваъ» пидихьа!

– Квадратдиз пул иливхъан, фабрикайин гьял ва халачачйирин халачийихьна вуйи лигуб фициб ву?

– Пул дупну 500 манат фу пул вухъа? Хъа артухъ иливуз саб чарара адруган, гьапIза ва фу чара апIуза? ФукIара дар, мисалназ, гьамусяаьт сар касдин заказнан тIалаб ади ургур касдиз ляхин а. Кьюд дуркьарихъ кью-кьюр, сад дуркьарихъ шубур кас деъна. «Пери-беди» («Шал») чичнайиан ляхинра гъябгъюра, саб гьял ву.

– Чухсагъул, Рамазан халу, интервью тувбаз. Гъит, заказарин кьяляхъ заказар бул ишричвуз. Ихь фабрика, ихь халкьдин дамагъ, гьадму саб вахтна ипIру уьлра, убхъру шидра, алабхьру палатра вуди гъабхьи халачи заан дережайиан дибисну, яв асас метлеб кIулиз адабгъуз хъана кьувват тувривуз, жандин сагъ`вал, ляхниъ хъуркьувалар ва ужудар сяътар ишривуз! Хъа узу йиз сюгьбат халачачйирихъди давам апIидиза.

 

* * *

– Халачачйир, учвуз варидариз хушгелди ва кьувват ибшри. Фициб вуйичв аьгьвалат? Фу читинди, гъагъиди алабхъури ачвуз?

Сар-сарихъди йиз суалназ жавабар туври, дурар вари йиз багахьна уч гъахьнийи. Гьелбетда, халачачйирин гьюрматлу ччвурар ктудухди узхьан гъузуз даршул: Гюльбес Гьяжибалаева, Суна Гьяжибалаева, Имара Мягьямедбегова, Элизар Гьяжибалаева, Сягьяр Фейтуллаева, Лимунат Турабова ва Зинаят Тагъиева.

Дупну ккундуки, халачачйири вари лазим вуйи алатарихъди, манишнахъди, марццишнахъди тямин дапIнайивализ сифтена-сифте директориз чухсагъул мялум апIура. Сабсана: фициб вахтна пул лазим гъабхьиш, адабгъну чпихьна пул туврайивализ, вари машкврар тебрик апIури, гьам чайрахъди вуйи меълишнариз, яна, саб гафниинди, директорин адмивалин лишнариз халачачйирин терефнаан гаф адар. Анжагъ дурариз варидариз кайи гъалабулугъ’вал, халачйириз кьимат адрувалинуб вуйи. Дурари кIурайи:

«Гъюри шиклар йиврудар, видеойиз адабгърудар, интервью гъадабгърудар яд уьлкйириан мина уч шула, хъа кьиматнакан гаф-чIал апIрудар тек-биркьан, цIакудикьан адахьури шулдар. Мисалназ, квадратдиз 6500, 7500 манат фу пул вухъа? Мидихъди лихру замана амдар. Учу кьюб-шубуб вазлиъ апIурайиб ич баяр-шубари, лазим дару цирклар ктатIуз, яр-йимиш уч апIуз лихуз гъушиган, вазлин арайиъ хура. Мидланра савайи, ипIру уьлра, дахъру йишвра пулсузди, чIанади ву. Совет деврин вахтари, халачйирин фабрикйир гьюкуматдин балансдиин айивализ лигну, фабрикайиъ халачи гъубхиган, думу, гьадму халачи гъубху дишагьлийин ликрихъ бикIури шуйи, ва, пенсияйиз удучIвруган, гьарсаб гъубху халачийилан сакьюдар вушра кепкар иливуйи. Зегьметнан стажра гьисабназ гъадабгъуйи. 

Хъа му кьанди, гьяйифки, ич ГУП-дикан ООО «Мажвгларин халачйирин фабрика» гъапIну. Гъи халачачивал гъапIу йисар зегьметнан книжкайизра ва жара саб жюрейин гьисабназра гъадагъурадар, я дурарикан закурин йигъаз учуз, дишагьлийириз, фицибкIа хайирра адар. Ляхниъ удубчIвурайиб анжагъ гъубху квадратдиз туврайиб кьиматтIан дар. Гьамци шлуб вуйинхъа?!»

Мурарин гафар-чIаларин кьяляхъ бикIрубдихъ ва гьерхрубдихъ мюгьтаж гъахьнийзу. Фикир гъапIган, мурари зигурайи жафайихъди имбу ляхнар тевуз хай даршул. Гъит, ихь гъафи главайизра ва миди вуйи гъюри-гъягъюри шлу аьхю кIуларизра, гьякимаризра тIубан юкIвар учIвру дапIну жафа зигурайи халачачйириз, директоризси, гьар квадратдиз 500-1000 манат пул иливуз амур апIри.

Му гъизил арайиз хурайи хилариз икрам ва гъурбан. Гъит, халачйирик каърайи накьишаркьан, алахьурайи гугаркьан уж’валар-бахтар ишри чпин хизанариз.