Ватандин Аьхю дявдин йисар йигълан-йигъаз ухьхьан ярхла шула. Думу пис гьядисйирин 75 йисандин гъаншариъ дийигънашра, инсанарин юкIвариъ думу инсафсузваларин зийнар сагъ духьнадар. Гъира дявдин аьзабнан сес атIабгури ими. Шаксуз, вахтнахьан думу къурхулувал ктIубшвузра удудукьур.
Дугъриданра, совет халкьарин тарихдиъ хайлин пашман ва бахтсуз гьядисйир гъахьну, амма 1941-1945-пи йисари фашист чапхунчйирихъди кIули гъубху Ватандин Аьхю дяви варитIан гъаних, къурхулу ва аьхю кьадар инсанарин уьмрар талаф гъапIу вакъиаси тарихлу гъабхьну. Думу цIа кабхъу йисари ихь уьлкейиъ яшамиш гъахьи гьарсар касди, йиз фикриан, жвуван кIул’ина, Ватандиина гъафи къурхулувал терг апIбак лайикьлу пай кивну, фицики гьадму хатIалували гьарсарин кIваз, хулаз бедбахтвал гъабхну.
Гьякьлуди гъапиш, узуз, думу читинваларин шагьид дархьи касдиз, дявдин гьякьикьатдин бегьемди гъавриъ хьузра читинди вузуз. Вари йиз тай жигьиларизси, узузра дявдикан сифтена-сифте эскрарикан, дурарин гьунарарикан, женгнан майднариъ талаф гъахьидарикан вуйи ихтилатариан мялум вузуз. Шаксуз, гъурху саб жерге шиърариъ, повестариъ, гъилигу кинофильмйириъ улупнайи дявдин пис шиклар гьаргандиз йиз фикриъ гъузди. Йизси, артмиш шулайи насларинра.
Дявдикан улхури, йиз кIваъ гьаргандиз асас шил гъибту Юлия Друнинайин юкьуб цIарнан шиир кIваина дархиди гъибтуз шуладарзухьан:
Анжагъ сабан гъябкъюнзуз дяви,
Сабан – йигъну, агъзурбан – нивкIкан.
Шли кIури аш, гучIдарзуз дявдиъ,
ФукIа аьгъдар дугъаз дявдикан.
Му гафариъ кьатI’иди, деринди дявдикан дупна.
Ав, гъи, фашистарихьан Совет уьлке азад дапIну 75 йис тамам шулайи вахтна, гьелбетда, узу ихь дирбаш абйирихъан сяргьятсуз утканвал ва кьадарсуз аьхю шадвал гьисс апIураза.
Ав, дявдин йисарин игитарин ва дурарин насларин уьмур ва кIван гьяракатар, гьякьикьатдиъра, жвуван Ватандин саламатвал, азадвал бадали харж гъапIдар ву. Тялукь насларин вакилари гьамусра багъри Ватандин, халкьдин артмиш’вал бадали баркаллу зегьмет зигура. Гъи узуз тялукь игитарин, халис ватанперверарин насларин жергйириъ лайикьлу йишв бисурайи Агъакерим Маллаевдикан (шиклиъ) улхуз ккундузуз.
Агъакерим Керимович Маллаев 1917-пи йисан Хив райондин Ляхла гъулаъ бабкан гъахьну. Ватандин Аьхю дяви ккебгъруган, дугъу чпин гъулаъ аьдати уьмур хъапIрайи, амма пис душмни думу ислягь йигъар кьатI гъапIнийи. Агъакерим Керимович дяви ккебгъну кьюдпи йигъан багъри райондин военкоматдиан Советарин Армияйин жергйириз гьаъру. Жигьилин дявдин рякъ Кавказдиъ ва Волга нирин багахь ккебгъуб Берлиндиъ ва Прагайиъ ккудубкIну. Му жигьили дявдин женгариъ чан гъуллугъ 129-пи тюфенгчйирин дивизияйин эскер вуди тамам гъапIну. Дявдин майднариъ, гьелбетда, дугъазра хайлин аьзабар ва читинвалар алахьну, амма дугъу саб вахтнара чан кIул ис гъапIундар. Натижайиъ дугъаз, вари совет халкьдизси, чан кIван варитIанна заан метлеб – багъри Ватан, багъри мулкар фашист чапхунчйирихьан азад апIувал – тамам апIру мумкинвал гъабхьну.
Дяви ккудубкIиган, 1945-пи йисан август вазлиъ Агъакерим Керимович багъри гъулаз кьяляхъ хъадакну гъафну. Хъа зегьметнахьан думу сабанра ярхла гъахьундар. Ккадабхънайи уьлке къайдайиз хпан чарасузвалин гъавриъ ади, дугъу гъулан мяишатдин цирклиъ зегьмет зигуз хъюгъну. Гьаци А.Маллаевди 25 йисандин муддатнаъ «Большевик» колхоздин чюлин бригадирвалин вазифйир тамам гъапIну. Пенсияйиз удучIвнушра, совхоздиъ зегьмет зигувал давам апIури гъахьну.
Дявдин ва зегьметнан чюлиъ улупу гьунарариз лигну, Агъакерим Керимович «Ватандин Аьхю дявдин» ордендиинди лишанлу гъапIну. Думу гьацира «Дявдиъ улупу гьунарариз лигну», «Германияйиин гъалиб хьпаз лигну», «Кавказ уьбхбаз лигну», «Зегьметнан ветеран» ва 8 юбилейин медаларин сагьибра ву. Агъакерим Маллаев багъри гъулаъ гъябгъру гьарсаб серенжемдин кIакIначира вуди гъахьну. 1988-пи йисан ветеран ихь арайиан гъушну.
Натижа йивури, якьинди пуз шулу: Кафари Кавказдин жилариина ислягьвал хпан бадали, Агъакерим Керимовичди чан вари кьувватар гьяйиф дарди сарф гъапIну. Наслариз уьмрин бахтлу ишигъ кабхьбан рякъюъ дугъу баркаллу шил гъибтну. Дявдин ветерандин лигбар, тухмин аьдатар, ватанпервервал, рюгьлувал гъи дугъан веледари, худлари давам апIура.
Агъакерим Керимовичдин бай Керим Маллаевдин ччвур таниш дарур, йиз фикриан, табасаран литературайихьна цIибдикьан маракьлувал айи гъатарин арайиъ адаршул. Машгьур шаир, халкьдин образованиейин отличник, Дагъустандин лайикьлу мялим Керим Агъакеримовичди гьамусяаьт Ляхлаарин мектебдиъ наслар тербияламиш апIбаз чан вари кьувватар сарф апIура. Дугъу аргъаж шулайи наслариз илим ва тербия тувбаз саки гьацI аьсрин муддат сарф дапIна. Дидланра савайи, Керим Маллаевдин регьберваликкди Хив райондиъ Ватандин Аьхю дявдиъ шил амдарди гъудургдарин ччвурар агру ТОКС-дин тешкилат гьяракатнаъ а. Диди ужудар натижйирра улупура.
Ав, егинди дигиш ва артмиш шулайи яшайишдин хъуркьуваларик гьарсаб деврин насли чан пай кивбаъ аьхю мяна а. Фицики думу халкьдин тарихдиз гъябгъру меденият ву. Дявдин читин вахтна вари инсаниятдиз ихь халкьдин мюгькамвал, инсанвал ва ватандихьна вуйи гьиссар ашкар дапIну, ислягьвал яратмиш апIбаз чпин жигьил уьмрар сарф гъапIу вакиларин гьунарар гъийин наслариз нумуна ву. Дурарин ччвурар кIваин уьрхювал ихь асас буржйирикан ву.
