Дербент райондиъ хьадукран ляхнарихьна вуйи гьязурлугваликан шулаш, жилихъ лихурайи касарин хьадукран гъайгъушнарикан узу улихьна йигъари Дербент шагьрин УАПК-йин начальник Юсиф Герейхановдихъди сюгьбат гъубхунза. Думу жикъиди исихъ чап апIурача.
– Юсиф Муслимович, Дербент райондин мяишатдин цирклин жюрбежюр гъуллугъариъ лихури хайлин йисар вуяв. Яв фикриинди, гъулан мяишатдин артмиш’вал за апIбан бадали, фу дапIну ккунду?
– Гьарсаб мяишат артмиш хьпан бадали, гьарсар жавабдар кас чаз табшурмиш дапIнайи участокдиъ, хилар хъиржвну, дилихну ккунду. Фунуб уьлкейин вушра яша-йишдин асас бина – дидиз айи жил ва душваъ дуланмиш шулайи агьалйир ву. Дербент райондин девлетра айи жил мянфяаьтлуди ишлетмиш апIбакан асиллу вуйиб кIваълан гьапIну ккундар. Ужуб бегьер тувру кевшенар хъайи гъулаз ясана райондиз экономика жигьатнаан ужуди артмиш хьуз мумкинвал ади шулу. Гьаддиз гъайгъудар эйси жил хайирлуди ишлетмиш апIбахъ шулу: хутIил йибккувалихъ, тумар гьязур апIувалихъ, мягьсулар урзувалихъ ва гь.ж. Мисалназ, Урусатдиъ швнуб-сабан (1861, 1906, 1917, 1991-пи йисари) жилин реформйир гъахьну. Лазим вуйи къайдайиинди жил ишлетмиш апIувалин меселйир гьеле гъира гьял дапIну ккудукIнадар. Йиз фикриан, гьарсаб региондиъ чпиз айи кевшенар мянфяаьтлуди ишлетмиш апIури гъахьиш, ихь туканариъ, базрариъ, яна ихь агьалйирин суфрайихъ ухьу гьясил гъапIу, экология жигьатнаан марцци ипIру сурсат хьибди.
Саризра жиниб дар, 15 йис улихьна жил тартиб апIувал лап зяиф дубхьнайи. Гьаци, ккудушу йисари Дербент райондин гъулариъ 60 процент жилар ишлетмиш’валиъ адарди гъузнийи. Инсанариз жилихъ лихуз ккунди имдайи. Гьясиллувалиъ адарди дирч-найи хутIлар тартиб апIуз гьамус мумкинвалар гизаф духьна.
Алахьурайи читинвалариз дилигди, гьамусяаьт гъулан мяишатдин итIру сурсатар гьясил апIувализ артухъ фикир тувуз хъюгъна. Магьа гьаму йигъари райондин мяишатариъ ухди хъубкьру хьадан келем кивра, ва майдин вазлиъ диди ужуб бегьер тувур кIури, фикир вуйич. Гьаму кьандиси 500 тонн редиска уч дапIну тувунча. Пуз ккундузузки, ихь кьибла региондиъ Урусатдин гизаф пай регионар мейвйирихъди тямин апIура.
– Гъи республикайин АПК-йин артмиш’вализ фукьан-вушра кредитар тувра. Му программайиинди вуйи ляхин фици гъябгъюраш, ктибтуб ккун апIураза.
– Аьхиримжи йисари ихь республикайин гъулан мяишатдин ва итIру сурсатарин министерствойин жавабдар касари Дагъустандиъ ишлетмиш’валиъ адарди дирчнайи урзру хутIларикан кми-кмиди улхбар гъахури гъахьну.
Гъи магьа республикайиъ асас фикир АПК-йин цирклиъ ляхин апIурайидар кам дарапIбаз, дурариз вахтниинди маважиб тувбаз жалб апIура. Карханйириз пулин кюмекарра тувра: федералин ва республикайин бюджетариан жюрбежюр цирклариз субсидйир, льготайин кредитар туври, гъулариъ яшайишдин инфраструктурайин ва инженервалин гъуллугъарин артмиш’валин дережа за, пулин лизингдин шартIариинди зегьметкешар гъулан мяишатдин техникайихъди тямин апIури, дурарин буржар хъяркьри, табиаьтдин бедбахтвалариан гъахьи зарарар ккеркузра кюмекар тувра.
Магьа, мисалназ, гьамусяаьт хьадукран ляхнар ккергъра ва тIумутIчйири гъизгъинди ляхин гъабхура. ТIумтIин багъларигъ гъахру хьудукран ляхнар гизаф ву: ширарин жергйирин арйиригъ йишвар хъаувал, тегьенгин кIакI алдабтIувал, ширарин кьабарихъ йишвар тартиб апIувал. Чвну имиди жавабдарвал гьисс апIури, лазим вуйи ляхнар тамам гъапIу бригадйириз хьадукран ляхнар хъайи-хъайиганси кIули гъахуз рягьятди алабхъура.
Дагъустандин региондин филиалихъди ижми аьлакьа уьбхюри, Дербент райондин гъулан мяишатдин зегьметкешариз кредитдин, субсидйирин дакьатар гъадагъбаъ гьаммишан кюмек туврача. Мисалназ, МУП «Агрофирма Татляр», ОАО «ДЗИВ-2», Н.Аьлиевдин ччвурнахъ хъайи АО, ОАО «ДКК СТ» фирмйирихъди дикъатлуди ляхин апIурача. Гьар йисан му мяишатари ихь гьюкуматдиз тоннариинди бегьерар тувра. Гьамусяаьт тIумтIин багълар 7592 гектариъ кивна, думу кьадар багъларикан 6643 га бегьер туврайидар ву. Имбу ляхнарра гьамци гъизгъинди гъахура.
Ихь улхбан аьхириъ хъанара пуз ккундузузки, улихьна йисари республикайин вари жилар мянфяаьтлуди ишлетмиш дарапIувализ лигну, дурариан гъадабгъру ипIру сурсатдин бегьерлувалра аскканубди гъубзуйи. Гьаци, пишекрарин гьисабариинди, ихь республикайин гъулан мяишатдин гьясиллувал уьлкейиътIан кьялан гьисабниинди кьюб ражари исди вуйи.
Пишекрари кIули гъахурайи ахтармиш’валариан мялум шулайиганси, 42 райондикан дагъларин ва ихь терефаризди дагъларин улихь хьайи ва жара 20 райондин тIумутIчивалин мяишатариъ жилиз хъайивал апIувал, бегьер гъадабгъувал гужалди улихь дубшна, ва гьамдиин гизаф рази вуза. Гъи, ухьуз рябкъюрайиганси, Дербент райондиъра агъзрариинди гектарар урзру жилар а. Арендаторари, хусуси сектори, жюрбежюр жюрейин мяишатари дурар ишлетмиш апIури, хайлин кьадар хутIлариан заан бегьер гъадабгъура. Жил дюбхну ва ужуб къайдайиъди гъибтну, думу гъюзимбу насларин хилиз тувну ккунду. Ужудар вахтари ихь республикайин хутIлариан 540 агъзур тонна тахил, 380 агъзур тонна тIумтIар ва жара итIру сурсатар уч апIуйи. Гьамус гьаддин гьацIкьан гьясил апIуз зегьмет дизигну ккунду.
