1961-пи йисан апрелин 12-пи йигъ дюн’яйин вари халкьар мюгьтал ва гьяйран гъапIу йигъ ву. Думу йигъан инсаниятдин тарихдиъ сабпи ражари вуди инсан аьршдиз гъитIирхну. Сарпи инсан аьршдиъ ади 1 сяаьтна 48 дакьикьатIан гъабхьундаршра, инсанди аьршра чаз мютIюгъ апIбаъ му аьхю хъуркьувалин ляхин гъабхьнийи.
Советарин Союздин космонавт Юрий Гагарин, «Байконур» космодромдиан аьршдиз тIибхру «Восток-1» гимийиъди аьшдиз удучIвну, ихь дюн’яйилан илтIикIну. Думу йигъхъан мина ихь уьлкейиъ космонавтикайин Йигъ къайд апIура.
Инсанди аьрш мютIюгъ апIували уьлкйирин артмиш’валин цIийи девриз рякъяр ачмиш гъапIну. Спутникдин телефонар, телевидение ва интернет лихувал, аьршдиан тувру улупбариинди табиаьтдин гьавйир фицдар шулуш аьгъю апIувал ва хайлин жара мумкинвалар вари аьршдиъ айи спутникарин кюмекниинди уьмриз кечирмиш апIурайидар ву.
Советарин Союздин девриъ космонавтикайин Йигъ аьхю машкварси къайд апIуйи. Дарснаъ бицIидарихьан, аьхю гъахьиган фуну кеспнан эйсйир хьуз ккундучвуз, дупну гьерхиган, гизафдари, космонавтар шулча, кIуйи. Сарпи космонавтдин машгьурвал гьадмукьан аьхюб вуйи.
Советарин Союз дабгъуз хъюбгъиган, политикайин ва экономикайин читинвалари космос аьгъю апIбан месэлйирин важиблувал цIиб гъапIну. Экономикайин читинвалари илимдин думу цирклин хъуркьувалар кьяляхъ йивуз гъитну. Вушра, аьхиримжи йисари ихь уьлкейиъ аьрш ахтармиш апIбан мумкинвалариз хъана яркьу рякъ тувна: Урусатдин космонавт Валерий Поляков варитIан гизаф вахтна космосдиъ гъузну – 437 йигъанна йишван ва 18 сяаьтна; ГЛОНАСС – гъийин йигъан хъуркьувалиинди ишлетмиш апIурайи спутникарин навигация гъурулуш ву; аьршдиз туристар Москвайин багахь хьайи «Звездный городок» ЦПК-йиъ гьязур апIуру. Ихь уьлкейиъ аьршдин бушлугъар ахтармиш апIру пишекрариз гьаму жюре хъуркьувалар гизаф а.
Уьлкейин варитIан машгьур вуздиъ – МГУ-йиъ аьршдин ахтармишарин факультет ачмиш дапIна, душваъ космосдиъ ляхин апIру пишекрар гьязур апIура. Урхувал космосдин цирклиъ ляхин апIру карханйирихъди сигъ аьла-кьа ади кIули гъябгъюра. Гьелбетда, космосдин цирклиъ лихрудариз сифтена-сифте мюгькам сагъ’вал ва авиацияйин техникайиан ужудар аьгъювалар ади ккунду.
Гъийин йигъан, космонавтари аьршар мютIюгъ дапIнайи вахтна, коронавирус уьзри уьхьу вари хулариъ уржна. Вушра, аьрш ахтармиш гъапIу аьлимарин хъуркьувалариз лигну, ихь бицIидариз хулаъ дусну имиди мялимди киврайи дарс рябкъюз ва ебхьуз мумкинвал а, гизафдари хулаъ имиди чпин ляхнин вазифйир тамам апIура. Вахтназди вуйи читинваларианра кIул адабгъидихьа, ичв кефйир чIур хьуз мигъитанай. Читин йигъар улдучIвну, ужудар шаду йигъар гъиди.
