Тарабгъурайи гъагъи инфекцияйихъди аьлакьалу вуди вари дюн’яйиъ 2,6 млрд инсан хулариъ гъузуз мажбур духьна. Гъалабулугъ’вал кабхънайивалиан гизаф инсанарин психикайин аьгьвалат гъагъи шула, ва гьаддихъди сабси хулариъ гъалмагълар арайиз гъювалин дюшюшарра артухъ духьна.
ООН-дин генеральный секретарь Антониу Гуттеришди улихьнаси чан удучIвну улхбаъ къайд гъапIганси, инсанар хулариъ гъузнайивалихъди аьлакьалу вуди, бязи уьлкйириъ хизанарин арайиъ шулайи гъалмагъларин ва зулмарин натижайиъ полицияйин вакиларихьна гъюрайи аьрзйирин кьадар артухъ гъабхьну. Къанун уьбхру органарихьан ва медицинайин вакиларихьан, ляхин гизаф дубхьнайивал себеб вуди, зулмарикк ккахъдариз варидариз кюмек апIуз удукьурадар.
Урусатра кьяляхъ гъубзрадар
Карантиндин шартIариъ хизанариъ шулайи гъагъи зулмарин кьадар ихь уьлкейиъра артухъ дубхьнайиваликан хизандин месэлйириз лигру швнуб-саб тешкилатдин вакилари гъалабулугъ’вал кади кIура. Урусатдиъ хизандин айитI шулайи зулмарихъди женг гъабхру профилактикайин тялукь къанун адрували му месэла артухъси гъагъи хьуз гъитра. Хизанариъ зулмикк кахъдар кюмек абгури къанун уьбхру органариз ва зулмикк кахъу инсанариз кюмек тувру жямяаьтлугъ тешкилатариз илтIикIура. Урусатдиъ коронавирус тарабгъурайи вахтна хулариъ зулмарикк ккахъу инсанариз пулсузди юридический ва психологияйин кюмек тувру швнуб-саб убцру линия арццна.
Дагъустанди шад хьуз гъитра, амма…
«Йитимар адру Дагъустан» региондин жямяаьтлугъ фонднан директор Раисат Уьсмановайи учуз мялум гъапIганси, уьмрин гъагъи аьгьвалатнаъ ахъу дишагьлийириз ва бицIидариз кюмек тувру дурарин центриъ гьамусяаьт шубур дишагьли ва хьур бицIир а. Карантин ккебгъайиз цIиб улихьна дурарин центриз, кюмек ккун апIури, хизандин зулмарикк ккахъу гъагъдиъ айи сар дишагьли илтIикIну. Апрелин аьхириъ думу дишагьлийиз бицIир гъахьну, больницайиан думу дишагьли гьадму центриз кьяляхъ дуфна.
«Хулариъ гъузуз улупнайи вахт- на ич центриз хизандин зулмарикк ккахъу вакиларихьан зенгар апIрудар гъахьундар. Амма узу «Инсан», «Умуд», «Марцци юкIв» ва рягьимлувалин жара фондариз илтIикIунза ва уьмрин гъагъи аьгьвалатнаъ айи дишагьлийирикан учузра хабар дебккуб ккун гъапIнийза.
Узуз хизандин зулмарикк ккахъу вари Дагъустандин дишагьлийирихьна илтIикIуз ккундузуз. Учу учвуз кюмек апIуз гьязур вуча, вахтназди деъру йишвра, ляхинра абгуз кюмек апIуз мумкинвал ачуз.
Сабсана дарпиди гъитуз шуладарзухьан. Йиз тажрубайиъ узуз хизандин гъалмагъларин гизаф дюшюшар гьял апIувал кьисмат шулузуз. Гизаф дюшюшариъ жилар тахсиркрар вуди шулдар. Гъалмагъал сифте вуди дишагьлийири гъитIибкIуру, чпин жилар чпиин алауру, аьгьвалат читин гьялназ хуру. Гьаддиз узу, кьюбиб терефарихъра хъебехъну, хъасин мясляаьт апIбан терефкар вуза. Мисалназ, цIиб улихьнаси учухьна, чан хизандиан гьергну, сар дишагьли гъафнийи. Дугъу сюгьбатариъ чан жилир дявикар хасиятнан пис зулумкарси улупну. Натижайиъ ашкар гъабхьиганси, думу дишагьли телефондиан жара балихъди таниш гъахьну ва чан хизан дабгъуз кьаст гъапIну. Жилири дугълан хил алдабгъну, гьамусяат дурар албагну бахтлуди яшамиш шула. Му ич психологдин ляхин ву. Дугъу гьацдар дишагьлийирихъди гизаф вахт харж апIура. Дурариз хизандин уьмрин багьалу терефарикан ктибтура, албагну фици яшамиш шулуш, гъагъи хасиятнан жилирихъди яшайиш фици тешкил дапIну ккундуш, насигьятар ва теклифар тувра. Дугъан кюмекниинди республикайин ватандашарин швнуб-саб хизан ккададахьди гъузну», – ктибтну ич сюгьбатнаъ Раисат Уьсмановайи.
Гъалмагъларин себебар
Ав, дугъриданра, гъи чарасуз вуди хулаъ гъузну ккуни вахтна, гизаф хизанарин вакилари чпин арайиъ айи аьлакьйир артухъси мюгькам апIура, сатIиди маракьлу шлу рякъяр агура, албагну веледар тербияламиш апIура. Бязидар, аьксина, саб гафнахъна гъюз даршули, гьюжатар апIури, аьхириъ кьувват айири хизандин вакилариз зулмар апIура. Ляхнихьан мягьрум гъахьивали, вахтниинди маважибар туври адрували, хулаъ гъузуз мажбур апIурайивали ва жара дюшюшари яшайишдин месэлйир гъагъи хьуз гъитра. Аьдат вуйиганси, месэла учIру хьпахъди аьлакьалуди бязидарин хасиятра гъагъи шулу. Хизандин вакилари сар-сарик тахсрар кирчуз хъюгъру. Закурин йигъ’ин хъугъ’вал алдрували, гьюкуматдин кIулиъ айидарикан хъял кайивали, социалин сетариъ сикин дарди туврайи дюз дару, чIуру мялуматари инсандин психикайиз тясир апIуру. Хъа хъял кайивалиан сар-сарихъди гъярхьувалар арайиз гъюру. Натижайиъ зулмикк ккахьрудар асас вуди дишагьлийир, кьаби абйир-бабар ва веледар шулу.
Психологарин ва социологарин гафариинди, чарасуз вуди хулариъ гъузнайивалиан бязи хизанариъ арайиз гъафи зулмарин натижайиъ хизанар даргъбан дюшюшарра артухъ хьиди.
Хизандиъ зулмарикк ккахъдари гьапIну ккунду?
Коронавирус тарабгъбахъди аьла-кьалу вуди уьмрин гъагъи аьгьвалатнаъ ахъу хизанариз кюмекар тувру вари центрар вахтназ вуди хъяркьна. Амма дурарихьан телефондиан психологияйин цирклин кюмек тувуз шулу. Зулумкар кас айи хулаъ сарна-сарди гъудрузуз чара апIинай. Му аьгьвалатнакан багахьлуйириз кидибтай. Гьацира вари Урусатдин хизандиъ зулмарикк ккахъу дишагьлийириз пулсузди кюмек тувру ихтибарвалин телефондин 8 800 7000 600 нумрайиз зенг апIуз шулучвхьан.
Мидланра гъайри, республикайин бабарин ва бицIидарин ихтиярар уьрхру Центри, коронавирусдин тIягъвнин вахтна хизандин гъагъи месэлйир айидариз кюмек тувувал себеб вуди, убцру линия абццну (8 800 350 21 55). Му телефондин нумрайиз фунур вушра инсандихьан илтIикIуз ва психологариз ичв кIваъ айиб ачухъ апIуз, хизандин гъалмагъларикан, улуркьу дюшюшарикан, зулмарикан ва жара читин месэлйирикан ктибтуз шулу.
Хизандиъ зулумкар жилирин терефнаан аьрваларикк ккахъу дишагьлийихьан, эгер чан, веледарин вая жара вакиларин сагъ’вализ ва уьмриз хатIа аш, полицияйиз илтIикIузра шулу.
Гьаму гъагъи вахтна варидариз сабур ккун апIурача. Ичв уьмрин юлдшин гъавриъ хьуз дубгъай, албагну яшамиш шулайи хизанарин кьяляхъ мугъузанай. Албагу хизандиъ берекет ва девлет, гьюрмат ва хатур, уж’вал ва сагъ’вал саб вахтнара кам шулдар. Гъит ичв хизандин хулан мани гьава затра мичIал дарибшри.
