Улариз рябкъювали инсандин уьмриъ аьхю роль уйнамиш апIура. Уларин акв дубгувал – му инсандиз аьхю бедбахтвалра, пуз даршлусиб мусибатра ву, фицики курвали инсан дюн’яйин йицIуб пайнакан урчIвуб пайнахъ мягьрум апIуру. Жвуван уларин сагъламвал фици дюбхну ккундуш, шлубкьан кьаназ уларин рябкъювал гъибтбан бадали фу дапIну ккундуш, узу Дербент райондин кьялан больницайиъ лихурайи уларин духтир Индира Музиевайихъди сюгьбат гъубхунза.
– Индира Мирзамягьямедовна, сюгьбат ихь бицIидарин уларин рябкъювал уьбхбан бадали фу дапIну ккундуш ктибтбалан ккебгъдихьа.
– Инсанди чан сагъ’вализ бицIигантIан мина хъайивал дапIну ккунду. Гьадму гьисабнаан уларин сагъ’валин гъайгъушнаъра духьну ккунду. Гьаддихъди сабси бицIидарин сагъламвал абйир-бабарилан асиллу ву. Веледдиз бедендиз кпалбгруб, мянфяаьт кайи ипIруб фу вуш, жвуван жандиз фици хъайивал апIуруш ва жара ляхнар абйир-бабари улупну ккунду. Дидлан савайи, уларин рябкъювал бицIирин яшайишдин шартIарикан, бедендин уьмуми сагъламваликан, инфекцияйин уьзрарихъди аьзарлу хьуваликан, абйир-бабарин сагъламваликан ва жара себебарикан асиллу ву.
БицIидарин уларин рябкъювал уьбхбан бадали, абйир-бабариз гьамцдар насигьятар тувуз ккундузуз. БицIидар шиклариз лигруган, дурари китаб урхруган, уларинна китабдин вая шикларин арайиъ 25-30 сантиметр манзил ади ккунду. Мектебдиъ айи вахтна бицIидарин урхувал тешкил апIбаз, классдин акувализ, партайихъ деувалин саягъназра фикир тувувал чарасуз ву. Эгер бицIир кьяниди деъраш, дугъан кIулин маълиз лазим вуйибси ифи хъубкIрадар, хъа дици хьували уларин рябкъювализ чIуру тясир тувру.
БицIидари уларин рябкъювализ хайирлу шей’ар кайи шур, мас, гьюлин сурсатар, кьутI ва гьацдар жара хурагар итIури ккунду. БицIидар телевизорин улихь лап кьаназ деъну ккундар, хъа деъруш, шубуб метр ва артухъ манзил ади; телевизориз мучIу хулаъ лигну ккундар.
Мектебдин яшнакк ккуркьайиз вуйи бицIидар компьютерихьна вердиш хьуз мигъитанай. Компьютерихъ суткайиъ гьацI сяаьттIан артухъ деъну ккундар, хъа ургуд йис хьпан кьяляхъ – саб сяаьтди, ясана кьюб ражари 40 дакьикьайиъ деъри. Мобильный телефондихъди вуйи тамширикан бицIидари затра дарди гьархну ккунду.
БицIидарихь китаб дахъну вая лампайин аквнахъди урхуз мигъитанай. Гьар йигъан веледарихъди сатIиди уларин гимнастика апIинай. Вахт-вахтарик дурар хъади уларин духтрихьна гъягъюз чалишмиш йихьай.
– Дербент район аьхюб ву, хъа райбольницайиъ уларин духтир сар увутIан адар. Йигъан фукьан аьзарлу инсанар кьабул апIурава?
– Ав, Дербент район аьхюб, хъа узу му больницайиъ айи уларин духтир сар вуза. Йигъан 50-60 инсан кьабул апIураза. Дурарин уларин сагъ’вал ахтармиш дапIну, тялукь насигьятар тувну, аьзарлуйир фуну дармнар кьабул дапIну ккундуш, гъавриъ тIаъраза. Чарасуз дюшюшариъ Мягьячгъалайиз гьаубра алабхъуру.
Гизафси узухьна илтIикIурайи агьли касарин катаракта уьзур вуди шулу. Думу уьзрин жюрбежюр жюрйир а: диабет кайидарин саб жюре, кьабивалиан арайиз дуфнайи катаракта, улин зиян дубхьну арайиз гъафи ва гь.ж. ВаритIан яркьуди тарабгънайиб – кьабивалин катаракта ву.
Аьхиримжи вахтари инсанарин уьмур ярхи хьувалихъди аьлакьалу вуди гьаму жюрейин катарактайихъди иццурайидарин кьадар лапра аьхю дубхьна. Кьабивалин катаракта арайиз гъювалин себеб – инсандин вари беден, гьадму гьисабнаан улин нинийихъ хъайи шюшесиб чархра (хрусталик) лазим вуйи витаминарихъди бегьемди тямин даршулайивал ву. Гьаддиз дицистар дюшюшариъ улин нинийиъ витаминар кайи дармнарин цIадлар урзуб теклиф апIура.
Му уьзюр арайиз гъюрайивалин сифте лишнарикан саб – уларин улихь бицIи чIамччар хьайиси гьугъубжвувал ву. Уьзур аьхиримжи дережайихъна дуфнайиган, уларин хрусталикар кьалу шулу, дурарин айитI давление за шулу. Дицистар дюшюшариъ улар хирургди сагъ дапIну ккунду. Аьхиримжи йисари уларин операцйир апIбан цIийи технологйир удучIвна ва дурари ужуб натижара тувру. Фукьан ухди учву духтрихьна илтIикIиш, дугъан теклифар фукьан ужуйи тамам апIури гъахьиш, натижара гьаци ужуб хьибди.
