Урусатдин Федерацияйин кьувватнаъ айи Конституция 1993-пи йисан, деврин аьгьвалат гьисабназ гъадабгъну, кьабул дапIнайиб ву. Президент Владимир Путиндин фикриинди, Асас Къанундиъ улупнайи ихтиярари ихь тIалабариз жаваб туври ашра, гъийин деври, уьлкейин артмиш’валин метлебариз дилигну, Конституцияйиъ бязи дигиш’валар тIаувал тIалаб апIура.
Гьаму йисан январин 15-пи йигъан Президентди Конституцияйиъ тIаъру дигиш’валарин теклифар арайиз адагъну. Думу теклифар халкьди кьабул апIуруш аьгъю апIбан бадали, июлин 1-пи йигъан сесер тувувалин ляхин гъабхбанди ву. Сифте дивнайи йигъ (22-пи апрель), коронавирус тарабгъбахъди аьлакьалу вуди, дигиш гъапIнийи.
Конституцияйиъ тIаъру асас дигиш’валарин гьякьнаан Президентди дивнайи теклифар ичв кIваина хурача.
1. РФ-дин уьлкейин аьтрафар жара уьлкйириз тувувал гъадагъа апIувал.
2. Уьлкейин аьтрафариин РФ-йин Конституцияйи вари халкьарин ихтиярниин агъавал апIувал. Гьамусяаьт ихь Конституцияйиинди вари халкьарин ихтияр (международное право) къанунчивалин гъурулушдин асас пай ву. Эгер вари халкьарин ихтиярну Урусатдин къанунарихъди тафавутлувал айи къайдйир улупнаш, вари халкьарин йикьрарин къайдйир ишлетмиш апIура. Зиихъ ухьу гъапи дигиш’вали Урусатдин гьюкуматдин асиллу дарувал мюгькам апIуру.
3. Президентвалин гъуллугъниина улупру кандидатарихьна вуйи тIалабар ижми апIувал. Гьамус Президентдин гъуллугъниина кандидатура улупру кас 25 йисантIан цIиб дарди ихь уьлкейиъ яшамиш шули ва жара уьлкейин ватандаш дарди ккунду. Гьамусдиз айи кандидатарихьна вуйи тIалабариъ 35 йис яш ва Урусатдиъ 10 йисантIан цIибди дарди яшамиш хьувал улупнайи.
4. Гьюкуматдин заан гъуллугънаъ айидариз жара уьлкейин ватандаш хьувал гъадагъа апIувал. ТIалаб регионарин главйириз, Госдумайин депутатариз, министрариз, судйириз ва гьацдар жара гьякимариз кайиб ву. Му тIалаб гъира кьувватнаъ ашра, Конституцияйиъ мюгькам дапIнадар.
5. Госсоветдин ччвур ва ихтиярар дигиш апIбан, губернаторарин ихтиярар ижми апIбан гьякьнаан. Президентди федералин гьюкмин дережайиъди мяналу къарарар кьабул апIбаъ губернаторарин институтди чан мянфяаьтлувал улупуваликан гъапну.
6. Конституцияйин судди уйнамиш апIурайи ляхин ижми апIувал.
7. Урусатдин Федерацияйин Конституцияйиъ агьалйирин яшайишдин заминвалар мюгькам апIувал: ужуб ерийин медицинайин кюмекназ ихтияр, гьар йисан пенсйирин индексация гъабхувал, хизандиз ва бицIидариз хъайивал апIувалин ихтиярар.
8. Федерацияйин Советдиз РФ-дин КС-йин ва ВС-йин судйир гъуллугънаан адауз ихтияр тувувал. Му дережайин судйири чпин намус нукьсан апIру тахсир гъапIиш, Президентдин теклифниинди дурар ляхниан адауз ихтияр а.
9. Гьюкмин саб вуйи гъурулушдин шартIар мюгькам апIувал. «Хъади-хъади кьюб ражаритIан артухъ президентвал апIуз ихтияр тутрувал» кIуру гафар «кьюб ражаритIан артухъ президентвал апIуз ихтияр тутрувувал» кIуру гафарихъди дигиш апIувал.
10. Парламентди уйнамиш апIурайи ляхниъ дигиш’валар тIаувал.
Мидлан савайи, Госдумайин депутатари, Федерацияйин Советдин вакилари ва жямяаьтлугъ тешкилатари Конституцияйиъ цIийи дигиш’-валар тIаувалин теклифарра дивну. Натижайиъ референдумдиз Конс-титуцияйи тIаъру 34 дигиш’вал адагъиди.
Конституцияйиъ дигиш’валар ихь уьлкейин инсанарин яшайишдин шартIар за апIбан бадали тIаърайидар ву. Гьаддиз июлин 1-пи йигъан сесер тувуз вари гьязур йихьай.
