Гюльнара Мягьямедова
Дагъустандиъси, вари ихь уьлкейиъра гъуларин агьалйирин кьадар цIиб шула. Урусатдин Федерацияйиъ гъулан аьтрафар артмиш апIувал гьюкуматдин улихь дийибгънайи асас месэлйирикан саб ву. Дагъустан гизафси гъуларикан ибарат дубхьнайи республика ву.

 

Урусатдин статистикайин (2021-пи йисан гъубху переписдиан рябкъюрайиси) улупбариинди Дагъустандиъ яшамиш шулайи агьалйирин кьадар вари 3209781 кас ву. Думу кьадарнакан 44,9 процент шагьрариъ яшамиш шула, имбудар – гъулариъ. Улихьдин улупбарихъди тевруш, гъулариъ яшамиш шулайи агьалйирин кьадар йислан-йисаз цIиб шула. Думу ляхин гизафдари гъулариъ яшайишдин гъулайвалар адрувалихъди – рякъяр хътрувалихъди, гизаф гъулариъ бицIидарин багъар, мектебар, ляхин, жигьилариз азад вахт адапIуз йишв адрувалихъди, хулариз газ, электричество зигуз читинди вуйивалихъди ва гьацдар жара месэлйирихъди – аьлакьалу апIура.
Ич газатдин редакцияйи гъулариъ яшамиш шулайи агьалйирин аьрзйириз фикир тутрувди гъитдар. Улихьна йигъари «Табасарандин нурар» газатдин коллектив Табасаран райондин Гали Гюгьрягъ гъулан агьалйирин теклифниинди думу гъулаз командировкайиз гъушнийи. Газатдин 36-пи нумрайиъ «Культурайин хал – гъулан маш ву» кIул тувнайи макьалара чап гъапIнийи. Думу макьалайиъ гъулан агьалйири гъитIирккнайи месэлйирикан улхури, культурайин хулан месэла гьял гъапIнийча. Журналистар гъафи йигъан гъулан администрация-йин глава Гьяжиаьгьмад Аьлимирзаев гъулаъ адайи. Хъа учв гъулаз гъюбан кьяляхъ, дугъу редакцияйиз телефондиан зенг гъапIнийи. Газатдин кIулин редактори Гьяжиаьгьмад Аьлимирзаевдикан редакцияйиз гъювал ва журналистарин дугъахьна айи суалариз жавабар тувувал ккун гъапIнийи. Редакцияйиъ гъабхьи сюгьбат исихъ туврача.

– Гьяжиаьгьмад Акимович, гъулаъ гьял дапIну адру месэлйир гизаф а. Гьадрарикан варитIан учIруди дийибгънайиб бицIидар гъягъру мектеб адрувал ву. Сабпи нубатнаъди, гьаддикан улхурхьа.

– Ав, дугъриданра, гьамусяаьт гъулаъ мектеб айиб гьисаб дар. БицIидар арендайиз гъадагънайи хулариъ албагнайи мектебдиз гъягъюра. 2018-пи йисан Гюгьрягъ гъулан кьялан мектебдин директорин вазифйир тамам апIрурди Гьяжиэскер Гьяжиев дерккну, хъа 2019-пи йисан думу директорди тяйин гъапIну. Гъулаъ улихьна йисари либхурайи мектеб 1976-пи йисан тикмиш гъапIуб вуйи. Гизаф гъуландарин гафариинди, думу мектебдиъ бицIидариз дарсар кивувал давам апIуз шулийи. Амма, варидариз дябкъна, жиликк ккивнайи кьул дутIну, абхъна, гъвардан-диккишв гьар йишварихьан абхърайи, мархь убгъруган классаризди шид гъюйи, хьадан вахтнаъ мектебдин айитIинди битIар удучIвури гъахьну. Думуган Роспотребнадзориан гъафи комиссияйи, мектеб ишлетмиш апIуз шлу гьялнаъ имдрувалин гьякьнаан къарар адабгъну, думу суддиз тувну. Судди, гъул аьхю ва душваъ бицIидарин кьадар артухъ шулайивалихъди аьлакьалу вуди, цIийи мектеб лазим вуйивал гьисабназ гъадабгъну, йирси мектеб хъябкьюз къарар адабгъну. Мектеб хъябкьбан кьяляхъ учу саб-швнубан республикайин тялукь органарихьна илтIикIунча. Натижайиъ цIийи мектебдин проектдиз 6 238 720 манат жара дапIну, 2022-пи йисан 30-пи ноябрин вахтра алди, проектдин вари документрра гьязурди а. Проект экспертизайиз тувна, хъа экспертиза гъабхуз дакьатар жафар дапIнадар, вари ляхин гьамдиин дийибгъна .
Улихьна йигъари райондин глава Мягьямед Къурбановдихъди гаф-чIал гъапIунза, дугъан гафариинди гьаму йисан декабрин аьхириз вари документар гьязур хьиди ва Гюгьрягъ мектеб тикмиш апIувал пландик кипди.
Къайд апIуз ккундузуз, вари документар гьязур хьпан кьяляхъра, мектеб тикмиш апIуз хъюгъишра, думу ишлетмиш’вализ тувайиз хъана йисар гъя-гъиди. Дидкан пашмандитIан улхуз шулдар, ихь деврин аьгьвалат гьациб ву.

– Гъулан жигьилари чпиз футбол апIуз бицIи майдандин месэлара гьял шули адруваликан гъапнийи. Дидиз фициб жаваб тувдива?

– Футбол уйнамиш апIуз майданра лазим ву. Гьаддин месэлара райондин главайин улихь гъитIибккунча. Гъулан жигьилари уч дапIну пулра тувна (24 агъзур манат), думу пул дудубгнадар. Футболин майдан дивуз ккайи участокдиз «зеленкара» а. ЦIийи мектеб дивруган, гьадму футболин майданра мектебдин аьтрафдиин ерлемиш апIуз йикьрар дапIнача. Проект узуз дябкъназуз: уткан, деврин тIалабариз жаваб тувру мектебдин корпус, гьаддин багахь, гъулан жигьилариз футбол уйнамиш апIру бицIи майданра. Хъа гъанавдин зиихъ спортдин аьхю майдан дивуз кка.

– Ичв гъулан сабсан учIруди дийибгънайи месэла – шид адрувал ву. Думу фици гьял апIбанди вучва?

– Гъулан агьалйириз убхъру шид зигбан гьякьнаан вари документар гьязур дапIну, экспертизайиз хъадаънача. Гьял дарапIди дийибгънайиб багълариз шид адрувалин месэла ву. Узу Табасаран райондин администрацияйин гъулан мяишатдин управлениейиз гъушунза, багълариз шид тувбан месэла за гъапIунза. Идарайин кIулиъ айири штухъанди пул тувну ккуниваликан гъапнийи. Хъа гъулан администрацияйин бюджетдиъ думу маддайиз саб кепеккьан пул адар. Жилар арендайиз гъадагънайидари ва туканарин эйсйири налогар учуз туврадар. 2007-пи йисан райондин администрацияйи вари жилар гъулан поселенйирин администрацияйин ихиярназ тувбан къарар адабгънийи. Гъуландарикан чпи арендайиз дидиснайи жиларин гьякьнаан улихьдин йикьрарар цIийи алаувал ккун апIурача, амма сар касдикьан гьиспикк ккапIрадар, чпиз ккуниси жил ишлетмиш апIура. Гьаци вуйиган, багъларилан бегьер гъадабгърудар гъулан мяишатдин управлениейиз душну, шид тувбан гьякьнаан йикьрар гьадушваъ дапIну ккунду.
Гъулаъ почтайин идарайира ляхин апIурадар. Почтальон а. Дугъу газатар, журналар хура, пенсйир ва пособйир тувра. Гъуллугъ гъабхьиган, гъуландар СиртIична почтайиз гъягъюра. Дербентдиъ айи почтайин идарайин кIулиъ айирин гафариинди, ич гъулаъ почтайин отделение ачмиш апIуз пулин дакьатарин мумкинвал адар.

– Гъулан жигьиларин арайиъ СВО-йин иштиракчйир а. Ватандин маракьар уьрхюрайидариз къанундиинди гизаф льготйир улупна. Хъа гъулан гизаф жигьилариз хулар апIуз йишв адар, хулар дапIнайидарин хилиъ эйсивалин документ адар, хулаз манишин тувуз газ хъибтIнадар. Хизан дипну хусуси метлеб айи дявдин операцияйиз гъягъруган, дурариз чпин хизандихъан, бицIидарихъан юкIв сикинди ккунду. Гьаддикан фу пуз шулвухьан?

– Ав, гъулаъ ватандин улихь буржи тамам апIурайи жигьилар а. Дурариз льготйир айиваликанра хабар ачуз. Учвухьна журналистарихьнаси, дурар Дагъустандин Главайихьнара илтIикIну. Месэла гьял шуладар, фицики дурари, сарихьанра ихтияр гъадрабгъди, гъулан мяишатдин ляхнариз ишлетмиш апIру жилариин хулар тикмиш гъапIну. Думу къанунсуз ляхин ву. Гьаддиз дурариз «зеленка» тувуз, газ хъибтIуз шулдар. Къанундиз аькси ляхнар дапIну, узу дустагъдиъ дусза?! Гъулан жилар яркьу апIбан гьякьнаан генеральный план гьязур апIура. Гъулан мяишатдин ляхнариз ишлетмиш апIури адру жилар гъулан администрацияйин ихтиярназ тувбан бадали, документарихъди аьлакьалу вуйи саб жерге ляхнар кIули дубхьну ккунду, амма ич бюджетди думу метлебназ дакьатар адар. Райондин главайи гъюру йисан гьадму месэлайиз лазим вуйи харжар райондин бюджетдик кипбанди ву. Кьюб-шубуб гъулаъ гьадму жюрейиинди месэла гьял дапIна. Даршиш жиларихъди вуйи месэла читинди дийибгъна.

– Ичв гъуландарин терефнаан кючйириъ аквар адрувалин гьякьнаанра аьрзйир айи…

– Улихьнаси Гюгьрягъ гъулаъ 40 касдиз кади кючйириъ аквар китIунча. 41-пириз аквар китIиш, дидхъанди учу жаваб-гьякьи тувну ккунду. Хъа гъулан бюджетдиъ 40 касдизтIан кючейин аквар китIбаз пул адар. Гъулан бюджет лап цIиб ву. Думу швнуб йишвахьинди пай апIуру? Эгер чпин акварин счетчикарихъ хъитIруш, кючейиъ аквар зигуз шулу. Хъа чпин жибдиан пул тувуз саризра ккунди адар.

– Гьяжиаьгьмад Акимович, суалариз жавабар тувбаз увуз чухсагъул. Гъулаъ айи месэлйир гьял апIуз сагъвал тувривуз, явна гъулан жямяаьтдин арайиъ мясляаьт шул кIури, умуд киврача.

P.S. Гали Гюгьрягъ гъул аьхюб ву. Гьял дапIну адру месэлйир гизаф а. Сар главайиин, мектебдин директориин ляхин илипну гъитувал гъуландаринра дюз дар. Дупну ккундки, Гьяжиаьгьмад Аьлимирзаев гъулан главади кадагъну шубур йистIан дар. Улихь йисари гъулаъ арайиз дуфнайи месэлйир гьял апIувал гъи дугъан гъюнариин алахьна. Жвуван гъуландар харжиди яшамиш духьну ккуни глава даршул. Гьаддиз фунуб ляхниъра дугъаз жямяаьтдин кюмек лазим ву. Ихь табасаран халкь кюгьне вахтарихъан мина, мил апIури, адруриз хулар диври, гъяд алдру йиш’ин гъяд тикмиш апIури, рякъ хътру йишвахъна рякъ апIури, шид зигури вердишди вуйи халкь ву. Гъулаъ ляхин хътарди дусайиз, саб ужуб ляхнин кIул дибисну, гьадму ляхин жямяаьтдин кьувватниинди кIулиз адабгъишра харжи даршул.
Учу Гюгьрягъна душнайи йигъан мектебдин директор Гьяжиэскер Гьяжиевди чпи, гъулан мялимар, фициб читин аьгьвалатнаъ лихураш ктибтиган, кIваз дерд гъабхьнийиз. Директориз кабинеткьан адар, мялимарра дусуз жара кабинет адарди лихура. БицIидар шубуб сменайиъ мектебдиз гъягъюра. Директоризра, мялимаризра думу аьгьвалатнаъ лихуз гизаф читинди ву. Гьаци вушра, мектебдиъ урхурайи бицIидари хъуркьувалиинди мектеб ккудубкIура. Баяр-шубари ОГЭ, ЕГЭ ужуди тувра.
Гьаму гьял дапIну адру месэлйирихъди сабси, улихьнаси Гюгьрягъ шадлу серенжемра гъабхьну – цIийи ФАП ачмиш гъапIну. Дидин гьякьнаан 8-пи машнаъ урхуз шулучвхьан.