Зубайдат Шябанова
Наркоманияйикан ва алкоголизмдикан инсандиз айи хатIалуваликан махлукьатлу хабрарин дакьатариан пишекрари сикин дарди мялуматар туврашра, му месэла гьеле гьял дапIну ккудубкIуз удукьурадар. Наркотикар ишлетмиш апIуз вая ички убхъуз тазади хъюгъри айидари му зегьернахьан чпи ккагъуз хьибдар кIури, фикрар апIурахьиди. Хъа гьякьикьатдиъ думу сурсатар ишлетмиш апIурайидарин чиб чпиин гъабхурайи гюзчивал йигълан-йигъаз зяиф шула, натижайиъ, дурар зарарлу сурсатарикан асиллувалиъ ахьра.
Ав, Дагъустан наркотикар тарагъбаан ва ишлетмиш апIбаан уьлкейин улихь хьайи регионарин сиягьнаъ адар. Амма, юкIв архаин дапIну, профилактикайин ляхнарихьна вижнасузди гъузубра дюз дар. Учу «Табасарандин нурар» газатдиъ саки гьар вазли наркоманияйинпрофилактика гъабхру ва дидкан айи зарарнан гъавриъ тIаъру макьалйир туврача. Гьаму ражарира ичв улихьна республикайин наркологический диспансерин улупбар адагъурача.
Республикайин наркологический диспансериъ 2023-пи ва 2024-пи йисарин йирхьуб вазли 1700-тIан артухъ пациентари чпин сагъламвал къайдайиз гъабхну. Дурарикан 1078 кас алкоголикан асиллувалиъ айидар ва 644 кас наркотикар ишлетмиш апIурайидар ву. Аьзарлуйирин уьмуми улупбариинди, 68% шагьрарин агьалйир ву, имбудар гъулариъ яшамиш шула.
Гьаму йигъари РД-йин минздравдиъра наркоманияйин ва алкоголин асиллувалиъ ахърайидариз, амма чпин хизан уьбхюз ккунди рякъяр агурайи абйир-бабариз кюмек вуди, профилактикайин серенжемар тешкил гъапIнийи. Гьадушваъ РД-йин сагъламвалин министрин заместитель Патхула Патхулаевди къайд гъапIганси, наркомания ва алкоголизм жямяаьтлугъдин учIру месэлйирси, сифтена-сифте гъагъи уьзрарра ву.
«БицIидари наркотикдин сурсат, алкоголь вая снюс фуну яшнаъди ишлетмиш апIуз хъюгъраш, хайлиндариз хабраркьан адар, хъа узу учвуз ачухъди кIурза: 9 йис яш гъабхьихъанмина. Гьадму бицIирин жандин гьавйир фици гьюдюхюраш, учвхьан фикриз гъадагъуз шулунчвухьан?.. Хъа гьаму аьгьвалатнаъ хайлин абйир-бабари чпин хизандиъ шулайиб жарадариз аьгъю апIударча кIури, бицIири наркотикар вая ички ишлетмиш гъапIувал жиниди гъибтру. Натижайиъ бицIириз вахтниинди кюмек туврадар», — гъапнийи дугъу.
Республикайин наркологический диспансерин кIулин духтир Салигьят Уьмаровайи къайд гъапIганси, наркотикарин сурсатарикан ва алкоголикан вуйи асиллувал – му сагъ апIуз даршлу гъагъи уьзур ву. Гьаму сурсатарикан сабдиканкьан асиллувалиъ ахънайи касди вари багахьлуйирин фикир сар чаина жалб апIуру. Ухьухь асас вуди асиллувалиъ ахърайидар жилар ву. Ва, икибаштIан, хизандин эйсйир вуди дицдари чпин асас роль гъабхурадар.
Республикайин наркологический диспансери гьаммишан терапияйин ва медицинайин реабилитацияйин ляхин гъабхура. Думу курснан асас вазифа аьзарлу духьнайир зарарлу сурсатарин асиллувалиан адагъуб ву. Гьамусяаьт наркологический диспансериъ «12 гам» кIуру программара хъуркьувалиинди ишлетмиш апIура. Думу программайин практикайин тестарин асас мяна хизандиз пишекар духтрин кюмек чарасуз лазим вуш, вая лазим дарш, аьгъю апIуб ву.
Аьхиримжи вахтари жигьилар сар-сарихъди социалин сетариан ва мессенжерариан аьлакьайиъ шулу. Хилиъ телефон адру бицIиркьан рякъюри амдар. Гьаддиз дурарихъди гъабхурайи ляхнин, туврайи тербияйин къайдйир гьюдюхюра. Хъа ухьу ихь душмнар даахну адрувал кIваълан гьархну ккундар. Веледарин хасиятназ тясир тувру чIуру ляхнар ва мялуматар чIатан душмнарихьан гъюрайиб аьгъяхьуз, гьадму гьисабнаан – наркотикар тарагъувалра. Наркоманияйилан вая алкоголилан асиллувал ккабгъбан бадали саб артухъ кьувват лазим дар. Эгер ихь республикайиз, уьлкейиз ислягьвал, бахтлу гележег ккундуш, жвуван бицIидарихъди артухъдиси вахт гьапIуб, дурариз ужубдиканна харжибдикан, писваликанна дугъриваликан, гьякьваликанна нягьякьваликан, намусузваликанна эдеблуваликан, хаинваркаликанна вафалуваликан, зарарлу ва хайирлу ляхнарикан ктибтури, дурар варибдин гъавриъ тIаъри ккунду. Духтрарин гафариинди, бицIир наркотикарикан асиллувалиъ ахънаш, абйир-бабарихьан рягьятди аьгъю апIуз шулу: гьаддиз веледдихъди шлубкьан артухъ вахт гьапIри, дугъан уьмрихьна вуйи лигбар, фикрар аьгъю гъапIиш, харжи даршул. Ичв бай вая риш, шадвалин дакьикьйириъси, кIваз кин вая гъалабалугъвал кайи вахтнара чпиина ихтибарвал хуз шлу багахьлу инсан айивалиин инанмиш духьну ккунду. Эгер веледдин чан абйир-бабарихьна ихтибарлу гьиссар аш ва дурарин арайиъ сар-сарихьан жиниб адарш, гучI апIуз ляхин адар.
