Зубайдат Шабанова
Гьаму йигъари Табасаран райондин ТинитI гъулан мектебдин 100 йис къайд гъапIну. Юбилейин серенжемариъ иштирак хьуз ТинитIна Табасаран райондин глава Мягьямед Къурбанов кIулиъ ади райондиан ва республикайин меркездиан хайлин хялар гъафнийи. Хяларин арайиъ хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ иштирак шулайи эскрар, мектебдин улихьна йисарин выпускникар, педагогвалин зегьметнан ветеранар, илмин вакилар, шаирар ва писателар айи.
ТинитI гъулан мектеб Табасаран райондиъ варитIан маракьлу ва девлетлу тарих айиб вуди гьисаб шула. Гьаму мектебдиъ гъадагъу аьгъюваларин кюмек дубхьну, хайлин выпускникарихьан уьлкейин улихь хьайи вузарик кучIвуз ва гьадушваъ тафавутлу хьуз гъабхьну.
«Гьаму мектебди уьлкейиз хайлин профессорар, илмарин кандидатар, юристар, культурайин гъуллугъчйир гьязур гъапIну. Гъулан гьюрматлу касарикан сар, юридический илмарин доктор Тажудин Бургьанович Рамазанов гъи ухьухъди чан багъри мектебдин юбилейин серенжемариъ иштирак хьуз дуфна. Дугъу ва миди вуйи ихь профессорари, дагъустандин ва урусатдин интеллигенцияйин вакилари гьаму мектебдин мялимарихь чпин сабпи аьгъювалар гъадагъну. ТинитI гъулан мектеб ккудубкIу 120-тIан артухъ выпускникар, гьамусяаьт, ихь уьлке уьбхюри, хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ иштирак шула.
Узуз ТинитI гъулан мектебдин мялимариз, педагогвалин зегьметнан ветеранариз чпин баркаллу ляхниз ва аргъаж шулайи наслиз туврайи ватанпервер тербияйиз чухсагъул пуз ккундузуз», – гъапнийи Мягьямед Къурбановди, серенжем ачмиш апIури.
Дугъу мектебдин директор Аьбдулфятягь Фятягьовдихьна мектебдиз лазим вуйи оргтехника ва жара авадлугъар масу гъадагъуз пешкеш вуди 300 агъзур манатдин сертификат тувнийи, мектебдин мялимар Назирет Исаева ва Нарьят Аьлибегова РД-йин образованиейин министерствойин терефнаан чухсагъулин кагъзариинди, ляхниъ тафавутлу гъахьи саб жерге мялимар райондин администрацияйин терефнаан гьюрматнан грамотйириинди лишанлу гъапIнийи.
РД-йин образованиейин ва илимдин министерствойин вакил Фарид Гагаевди министр Ягь’я Бучаевдин терефнаан мектебдин мялимар ва урхурайидар 100 йисандин юбилейихъди тебрик гъапIнийи.
Хусуси метлеб айи дявдин операцияйин иштиракчйир, жикъи вахтназ отпускдиз дуфнайи Жабир Мягьямадовди ва Самур Нурмягьямадовди ватанагьлийир багарихьди чпи гъалибвал хьади гъюрувалиин инандирмиш гъапIнийи.
Юбилейин серенжемдин иштиракчйири мектебдин цаларик керхнайи хусуси метлеб айи операцйириъ кечмиш гъахьи эскрариз бахш дапIнайи мармардашдин кьуларин улихь кюкйир дивнийи. Машквар мектебдиъ урхурайидари ва райондин культурайин цирклин вакилари хялариз гьязур гъапIу концертдин программайиинди ккудубкIнийи.
Серенжемдин кьяляхъ ТинитI гъулан мектебдин директор Аьбдулфятягь Фятягьовди узуз мектебдин тарихдикан маракьлу ихтилат гъапIнийи. Дугъан гафариинди, ТинитI гъулаъ сабпи советарин мектеб 1925-пи йисан абццну.
«Думу мектеб Сефер кIуру касдин хуларикк ерлешмиш дубхьнайи. Сефери чан хушниинди гъулаъ мистануб дару мектеб абццуз чан хулар тувнийи. Думу мектебдиъ сарпи мялимди Кюре округдин Цмур кIуру
гъулан вакил Иса Исаев лихури гъахьнийи. Мялимди лихуз хъюгъяйиз гьадму касди ТинитI гъулаъ маллавал апIури гъахьну. Дин гатIабхьну, дугъу мектебдиъ мялимвал апIуз хъюгъну.
Гьаму мектебдихъди сабси гьадму йисари гъуларин мистариъ диндин мектебарра гьяракатнаъ ади гъахьнийи. Иса Исаевди диндин мектеб дипну, советарин мектебдиъ лихуз хъюгъган, ич мистаз, дугъан
йишв’ина маллавал апIуз ва диндин дарсар кивуз Кюре округдин Вякьялар гъулан вакил малла Рамазан гъафнийи. Гьаци ТинитI гъулаъ кьюр лезги касар лихури гъахьну: сар диъ. диндин, тмунур советарин мектеб-
Сифте вахтари абйир-бабариз чпин бицIидар советарин мектебдиз гьауз ккундайи. Дина мунафикь касарин, динсузарин бицIидар, медресейиз дурушрайи баяр гъягъюри гъахьну. Мектебдин сарпи директор гъахьи, табасаран букварин сарпи автор Темирхан Шалбузовди ерли гьюкмин кIулиъ айидарихъди сатIиди му месэлайиан кьатI’и уьлчмйир кьабул апIбан кьяляхъ, жигьилар аьхю аьшкьниинди мектебдиз гъягъюз ва аьгъювалар гъадагъуз хъюгънийи», – ктибтура директори.
Думу вахтари ТинитI гъулан мектебдиз, багарихь хьайи гъуларианси, Ярса, Хив, Къужник, СиртIич ва хайлин жара гъулариан жигьилар гъюз хъюгъну. Хъа 1929-пи йисан, тюрк алфавитдилан латин графикайиина улдучIвиган, мектебдин ад хъана артухъ гъабхьнийи, ва дина Хив райондин Хив, Яргъли, Лика, Гъвандикк, Яракк, Зюрдягъ, Зилдикк, Мажвгул, ЧIере гъулариан ва заан Табасарандин гъулариан баяршубар гъюз хъюгъну.
«ТинитI гъулан вакил Сяидри чан бистан гъулан мектебдиз тувру, ва гьадушваъ цIийи дарамат тикмиш гъапIнийи. 1934-пи йисари мектебдин бинайиин сабпи интернат абццну. Интернатдиъ, гьюкуматди ипIрубдихъдира, палатдихъдира тямин апIури, хайлин баяр-шубар гъузри гъахьнийи. Интернатдин столовая Аьбдуллагьдин хулариъ айи. Думу вахтна мектебдиъ табасаран ва лезги мялимарихъди сабси, урус халкьдин вакиларра лихурайи. 1937/38-пи йисари мектеб кьялан уьмуми образованиейин мектебдиз илтIибкIуру ва дидин директорди Мугъартыйиан заан образование айи Кьадир Герейханов гьаъру.
ИкибаштIан, думу вахтари материалинна техникайи бина лап зяифди вуйи. Я китабар, я дикIру алатар гьуркIну адайи. Саб классдиз саб вая кьюб китабтIан алахьури гъахьундайи, хъа тетрадар затра адайи. Гьаци вушра ерли инсанарин аьгъювалар гъадагъбахьна аьшкь аьхюб вуди гъабхьну. ТинитI гъулан мектебди урхбанна тербияйин цирклиан улупу заан натижйириз лигну, мектебдин директор Кьадир Герейханов «Зегьметнан Уьру Пайдагъ» ордендиинди лишанлу гъапIнийи. Хив ва Табасаран районариъ гьюкуматдин мициб заан пешкеш гъадабгъур думу сарпир вуйи. ТинитI гъулан мектеб райондиз кадрйир гьязур апIбаан ужуб майдан гъабхьну.
Гьамусяаьтра учу улихьдин мектебдин аьдатар мюгькамди уьрхюрача. Мектебдиъ 48 мялим лихура. Дурарикан 39 заан, 9 кьялан педагогвалин образование, мялимвалин ужуб тажруба айидар ву. Мисалназ, Мирзабегов Мирзаагъа Мирзакеримович РСФСР-ин мярифатнан отличник, химия дарс киврайи мялим Расулов Гьямид Гьяшимович, урус чIал ва литература киврайи Уружева Шекерханум Имамовна, гьацира Гюлев Нажмудин Пашаевич, Ибрагьимов Ибрагьим Шафиевич, Уружев Дауд Кельбисеевич, Рашидов Рамазан Ханпашаевич, Къулиева Индира Мирзагъаевна, Мягьямадова Мафижат Исабеговна, Аьлибегов Нарьят Рамазановна, Вагьибов Шихмирза Мирзабегович ва хайлин жара мялимари, ич мектебдиъси, чпин тажруба ва мялимвалин устадвал райондин конкурсариъ, ачухъ дарсариъ, олимпиадйириъ ва конференцйириъ вари райондин мектебарин мялимариз улупура», – ктибтура Аьбдулфятягь Фятягьовди.
Директори мектебдин бинайиин гъахурайи проектарикан, спортдин циркил артмиш апIури, гьяракатнаъ айи волейболин, шахматарин классарикан, зонайин талитарикан, багъри юрд аьгъю апIури гъахурайи серенжемарикан ва экскурсйирикан, ТинитI ва Бургьанкент гъуларин администрацйирин экономикайин артмиш’валик, гъулан мяишатдин, тIумутIчивалин циркларик мектебди киврайи баркаллу пайнаканра ктибтну
