Наргиз Гюлечова
18-пи апрели РД-йин Аь.Аь. Тахо-Годийин ччвурнахъ хъайи Дагъустандин педагогикайинна илмин ахтармишарин институтдиъ республикайин мектебарин арайиъ вуйи «ВаритIан ужуб бабан чIалнан дарснан кабинет» конкурсдин натижйир гъивну. Конкурс бабан чIалнан дарсар киврайи мялимарин яратмишариз кьимат тувбан, дурарин пишекарвалин дережа артмиш апIбан бадали гъабхурайиб ву.
Цци конкурсдиъ иштирак хьпан бадали 25 аьрзатIан тувнадайи: 6 – шагьрарин мектебариан, 19 – районариан. Финалин серенжемдиз аьрзйир тувдарикан бабан чIалнан дарсар киврайи 17 мялимтIан гъафундайи. Гьадрарин арайиъ Каспийск шагьрин 12-пи нумрайин мектебдиъ табасаран чIалнан дарсар киврайи Мар’яна Гюловара айи. Дугъан кабинет конкурсдиъ кьюбпи йишваз лайикь гъабхьну.
Учу конкурсдин гъалибчийиз газатдин редакцияйиз теклиф гъапIнийча. Ич сюгьбатнаъ Мар’яна Гюловайи мялум гъапIганси, конкурсдихьна думу декабрин вазлихъанмина гьязур шулайир вуйи.
«Му конкурс гьар йисан кIули гъябгъюрайиб ву. Ич мектебдиан дидиъ шубуд йис хъади-хъади дарги чIал киврайи мялим иштирак шули гъахьну. Хъа йиз кабинет ихь шаирарин, писателарин суратар, бицIидариз лазим вуйи вари пособйир доскайин зиин, гъвалахъ керхну, гьязур дапIнайиб гъябкъиган, мектебдин директори конкурсдиъ иштирак йихь кIури, узкан тIалаб гъапIнийи.
Дюзди кIуруш, думукьан аьшкь адайиз, гьаз гъапиш кабинет лазим вуйи саягъниинди гьязур дапIнадайза. Бабан чIалнан кабинет хьади сад йистIан дариз, гьаддиз думу дици ужуди кабалгуз хъуркьнадайзу. Хъа узухъди лихурайи гъарашугъари, фукьан вушра гьязур хьуз вахт авуз кIури, узук аьшкь капIнийи.
Жвуван гъарашугъарихьан конкурсдиъ иштирак хьуз фу ккундуш гьерхри, милин-тилин бабан чIалнан китабар, милли культурайин шей’ар агури, гьязур хьуз хъюгъюнза. Хайлиндари кюмек гъапIнийи, чухсагъул чпиз. Гьадму касарин кюмекниинди йиз кабинетдиъ бабан чIалнан китабарин, «Йиз бабан чIал» ччвур иливну, библиотека уч гъапIунза. Гъи бицIидариз чIал улупбан бадали лазим вуйиб вари хиликк ккайиз.
Узухьна кабинет тувси, йиз хулаъ бицIи дуркьаригъ халачи дирибшну, думу дуркьаригъ гъимиди кабинетдиъ дивуз гъабхунза. Аьдати табасаран шубарси, дадайи узура бицIидиганхъанмина халачи убхури вердиш гъапIур вуза. Хъа жвувахьна кабинет тувган, гьаму деврин наслариз, багъри халкьдин культурайин сяняаьткарвал кIваълан гьарархбан бадали, узу гъубху бицIи халачи чарасуз вуди кабинетдиз хуз узу буржлу вуйза. Гъи, саб халачи ваъ, хъа чухрайилан гъадабгъну, халачи убхруган лазим шлу вари алатарра дивну, кабинет кабалгназа», – давам гъапIнийи чан ихтилат Мар’яна Гюловайи.
Мар’яна Гюлова конкурсдихьна гьязур шулайи вахтна, саб себеб ади, узура му мектебдиз алдахъунза. Гьадмуган Мар’янайихъди танишра гъахьнийза. Дугъу узуз чан кабинетдизди дих гъапIнийи. Душваъ учIвган, узу музейиз гъафиганси гьугъубжвунзуз. Кабинетдиъ адруб адайи, хъа Гюловайи чав кабинетдиъ кебхбан бадали гьалав убхурайибдиканра хабар тувнийи.
«Ав, конкурсдихьна гьязур шули, узу саб бицIи гьалавра гъубхунза. Лазим вуйи кьадарнан дуркьар гъулаъ дагну, мурсларра масу гъадагъну, дурар гъахунза. Хъа йиз хулаъ гьалав рибшуз йишв адруган, думу мирасарин хулаъ гъирибшнийча. Хябяхъган ляхнин кьяляхъ, ляхниъ адру йигъари дина гъягъюри, жиликк ккипнайи гьалвиз лигури, дид’ан чешне адабгъури, узуна ич мирасдин хпири думу гьалав дубхну, гъядябтIунча. Думу убхбан асас метлеб – конкурсдихьна гьязур хьуб ваъ, мектебдиъ урхурайи бицIидар, табасаран дишагьлийири фу ляхин апIури гъахьнуш, гьаддихъди таниш апIуб вуййиз.
Хъа конкурсдихьна табасаран чIалнан дарс киврайи кабинет гьязур апIуз хъюгъиган, икибаштIан, узу жвуван халкьдин сяняаьткарвалихъди аьлакьалу вари алатар ва шей’ар уч гъапIунза – атIнар улурччвру кIалиб, хьа жюбхру рягъ, адарчал ва гь.ж. Кабинетдиъ дивбан бадали, гъул’ан дабкьру гварра гъабхунзуз. Дюзди кIуруш, думу цIиб дюбгънайиб вуйи, хъа узу думу рас апIуз тувну, цIийи алапIунза.
Кабинетдиъ табасаранарин милли палтар али жакулра айиз. Гъуншди аьхю жакул гатIабхьураза гъапиган, думу узуз ча дупну, дидиз палтар дидирхну, гьадму палтарик вари кепкер узу китIунза», – ктибтнийи мялимди.
Гюловайи, конкурсдиъ иштирак шули, жюри чан кабинетдин презентацияйихъди таниш апIру вахтна, дурарин асас фикир милли сяняаьткарвалин шей’ариина, чав гьязур дапIнайи бабан чIалнан библиотекайиина, уч дапIнайи словарариина ва художественный литературайиина жалб гъапIнийи. Амма, гьяйифки, дугъаз анжагъ кьюбпи йишв тувнийи.
«Конкурсдиъ сабпи ражари иштирак хьпаз лигну, узу кьюбпи йишв’инра рази вуза. Республикайин дережайин конкурсдиз гъягъру вахтна, кьюбпи йишв гъабхьнийишкьан баладайиз кIури гъушур вуйза…», – гъялхънийи Мар’яна.
Мар’яна Гюлова 1986-пи йисан Дагъустандин Огни шагьриъ бабкан гъахьну. Дугъан абйир-бабар Табасаран райондин Гуми гъул’ан Дагъ.Огнийиз ухдихъанмина кюч духьнайидар ву.
Мектеб ккудубкIбалан кьяляхъ, дугъу Гъяякент райондин Дружба гъулаъ яшамиш шулайи Хив райондин Атрик гъулан агьалийихъди хизан ккебгъну. Хъа сад йислан дурар Каспийск шагьриз удучIвну гъюру.
Мар’янайина чан уьмрин юлдши кьюр велед тербияламиш апIура. Дурарин аьхюну бай студент ву, хъа кьюрпи бали гьелелиг мектебдиъ урхури ими. Чан сарпи велед бицIидарин багъдиз гъягъюз хъюгъюбси, Мар’янайира гьадушваъ тербиячийин ляхин апIуз хъюгъру, ва натижайиъ думу хайлин йисари багъдиъ гъилихну. Хъа гъи учв лихурайи мектеб ачмиш гъапIиган, душваъ бабан чlалнан дарсар кивру мялимди лихуз хъюгъну.
Мар’янайин гьарган бабан чIалнахьна аьхю аьшкь ади гъабхьну, гьаддиз гъи дугъкан бабан чIалнан дарсар кивру ужур мялим духьна. Дугъан хиликк урхурайи баяр-шубарра лап аьшкьниинди дарсназ гъюра. Бабан чIалнаан вуйи олимпиадйириъ иштирак шули, дурари пешкешнан йишварра, гъадагъура.
Гьамусяаьт йиз макьлайин игитри халачи убхбан дарсарра кивра. Багарихьди кабинетдиз табасаран шаирариз дих дапIну, баяр-шубар дурарихъдира таниш апIуз планариъ а.
