Мейлан Нежефов
XX аьсрин эвелиъ Америкайиъ арайиз гъафи Адашдин йигъ магьа аьхиримжи йисари саки вари дюн’яйиъ къайд апIуз хъюгъна. Ихь гьюкуматдиъ му машквран тарих думукьан аьхюб дар. 2021-пи йисан 4-пи октябри Урусатдин президент В.В.Путинди адабгъу къарарниинди, октябрин вазлин шубудпи элгьет йигъ ухьура машквран йигъси гьисаб апIурахьа. Му йигъаз бахш вуди бицIидарин багъариъ, мектебариъ, образованиейин вари тешкилатариъ жюрбежюр мяракйир кIули гъягъюра.
ЦIийи машквраз вуйи серенжемариъ аьхю аьшкьниинди бязи адашарра иштирак шула, образованиейин тешкилатариъ дурарихъди сабхилди жюрбежюр спортдин талитар, конкурсар кIули гъахура, аьхиримжи йисари хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ иштирак шулайи адашарикан баяр-шубари сочиненйир дикIура, дурариз бахш вуди шиърар ктагъура. Дидланра савайи, зенгар апIури, «Адаш, уву ккундузуз» акция гъабхуру, адашариз чпин хилариинди гьязур гъапIу пешкешар багъиш апIуру.
Къайд дапIну ккундуки, хизанар бадали чпиз айи зигьим ва кьувватгьяйиф дарапIди зегьмет зигурайи адашариз жвуван веледарин терефнаан ккунди айиб – дурар чпихьна гьюрматлувалиинди илтIикIуб, ужуб тербияйиинди, урхбан хъуркьувалариинди абйир-бабар рази ктауб, дурариз фикир тувуб ва закурин йигъан дурарин гъайгъушнаъ хьуб ву. Хъа бицIирин тербияна зегьметнахьна вуйи аьшкь зав’ан ахьрайидар дар. Веледар аькьюллудар хьпан бадали, абйир-бабари гьар йигъан зегьмет дизигну ккунду, тербия тувбан ляхниъ танафусарна отпускар айиб дар.
Хизандин айитI дадайихъди сабси адашдира аьхю роль уйнамиш апIурайибдин ухьу вари гъаври ахьа. Гъи узухъ веледар хъиршган, узузра адашдин зегьметнан гъадри дубхьназуз. БицIидариз тербия тувруган, гьарсар абана-баб чпира тербия айидар духьну ккунду. Улихь вахтари, бицIидар вердиш апIру вахтна бязи абйир-бабари «Дурубччву дукIан аш даршул» кIуру халкьдин мисал текрар апIури шуйи. Анжагъ бицIидариз зулум туври, гучI ккапIри, тербия тувру хизандиъ аьхю шулайи баяр-шубарин абйир-бабарихьна вуйи гьюрмат цIиб шулу, чпи дурарикан асиллу дарди, чпин мадар апIуз шлу вахт улубкьган, веледари дицисдар абйир-бабарихьан ярхла хьуз чарйир агуру.
Образование ашра, тербия фу вуш аьгъдрударра гизаф духьнайи му заманайиъ хизандиъ туврайи тербияйин дережа заануб дубхьну ккунду. БицIири чан хизандин айитI яшамиш хьуз дубгъура, адашдин дадайихьна, веледарихьна, багахьлуйирихьна, гъунигъуншйирихьна вуйи рафтари дугъан фагьмиъ шил гъибтра. Гьаддиз ужуб ва албагу хизанариъ тербия гъадабгъу веледариан, гизафси, жямяаьтлугъдиъ алахьу читинвалар рягьятди гьял апIуз удукьуру, ва чпин хизандин тарихдиъ ади гъахьи ужудар аьдатар дурари чпи ккебгъу хизанариъра текрар апIуру.
1998-пи йисхъанмина ноябрин вазлин аьхиримжи элгьет йигъан къайд апIурайи Дадайин йигъси, магьа Адашдин йигъра ихь уьмриъ убчIвну.Хизандихьна вуйи адашдин вафалуваликан Э. Аьшурбеговайи чан шиъриъ лап утканди дибикIна:
Ургуб чIурдиъ варж кюкдилан
Йиччв уч дапIну хурай арфси,
Фукьан уву уьбхюз хизан
ГъилицнийкIан, дарди аьсси.
Гъурбан ишри яв ликариз,
Велед бадали диврайи.
Гъурбан ишри яв фикрариз
Йишвра-йигъра узкан вуйи.
Аьхиримжи йисари ихь уьлкейиъ хизандин кьиматлувализ, аргъаж шулайи насларин тербияйиз фикир тувра, йислан-йисаз «дадайин капитал» артухъ апIури, жигьил хизанариз яшамиш хьуз шлу хулар гъадагъуз кюмек тувра, читин гьялнаъ айи хизанариин гюзчивал гъабхури, дурарихьинди кюмекнан хил гьачIабккура. Хпир хътарди бицIидар тербияламиш апIурайи адшарихьанра льготйирин ипотека, капитал ишлетмиш апIуз шулу.
Улихьдихъанмина дагълариъ гьарсаб хизандин кIул адаш вуйи. Телевизориъ герек даруб адру, Интернет фу-вуш аьгъдру, гьар хизандиъ гьарсарин вазифйир ади, жямяаьтлугъдиъ артмиш шулайи баяр-шубар хатIалу гьяракатаригъ гъяъру инсанар адру вахтари тербия тувуз рягьятди вуйи.
Гъийин вахтна ихь веледарин фикрар-хиялар фицдар вуш аьгъю апIбан бадали дурарихъди вахт гьапIри, фу урхураш, фтиз лигураш, дустар фужар вуш, сабпи нубатнаъ адашдизна дадайиз аьгъяди ккунду.
Албагу хизан Урусатдин бина ву. Гъит, ихь аьхю хизанариинди адлу вуйи Табасарандиъ, Дагъустандиъ,Урусатдиъ айи хизанариъ ужувлан гьядисйир артухъ ишри ва алтIабгнайи укIу завун кIанакк, ислягьвалин йигъар дуфну, вари адашар чпин хизанарихьна сагъ-саламатди хъадакну гъюри!
