Мейлан Нежефов
УрчӀвцӀурпи йисар Урусатдин тарихдиъ гизаф гъагъидар гъахьну. Зурба гьюкумат ккадабхъиган, дидин гъюрдариин шадвалин ялхъвнар апӀуз ккунидар гизафдар гъахьнийи. Гьарур чахьан шлу писвал улупуз гьялакди вуйи. Убхьурайи гъазниина гъюрайи кафси, наан адру угърийир, гъачгъар арайиз гъюз хъюгънийи.
1999-пи йисан 7-пи августди Чечендиан Басаевдин ва Хаттабдин регьберваликкди террористарин дестйир Дагъустандиин алархьну. Сабдихьанра ва сарихьанра ул хьтарди дурари БутIлих райондин бязи гъулар бацакк ккаъну.
Уьлкейин кIулиъ айидари террористариз къаршу вуди думу райондиз оборонайин министерствойин 136-пи бригада, МВД-йин 102 бригада гьаъну. Мидланра савайи, ерли милицияйин ва ополченцйирин дестйирра дурариз кюмекназ гъафнийи. 24-пи августдизкьан кӀули гъушу женгарин натижайиъ боевикар Чечендиз кьяляхъ гъягъюз мажбур гъахьну.
5-пи сентябриъ 1500 боевикарин кӀулиъди, Басаевна Хаттаб хъана Дагъустандиъ архьну, Новолакский райондиъ гъулар гъидисну. Дурарин Хасавюрт ва Буйнагъск шагьрар дисуз кьаст ади гъабхьну. Къизляр терефнаъра гизаф кьадарнан гъачгъарин дестйир ерлешмиш духьнади гъахьну. Дагъустандинна Чечендин сяргьятариин 10 агъзурихьнакьан гъачгъар уч духьнайи.
Гьадму читин йигъари Дагъустандин халкь, саб ижми гъурдси, ватан уьбхюз за гъахьну. Аьхюдари, бицӀидари, дишагьлийири – гьарури чахьан шлу кюмек апӀуйи. Дурари гьарсари чан игитвал улупну.
Му къурхулу вядайиъ Дагъустан гъюбхю игитарин цIарнаъ Хив райондин Мажвгул гъулан агьали, гьамусяаьт отставкайиъ айи подполковник Жалилов Арсенра айи.
25 йис улихьна гъаши гьядисйир кӀваин апӀури, узу гьюрматлу гъулажвувахьна илтӀикӀунза. Арсен халуйи чан улариз гъяркъю аьхъю йигъарикан гьамциб ихтилат гъапӀнийзуз.
«ГвачӀнинган ляхниз гъафунза, гьарганси варидарихъди расчётдиъ дугъужвунза. Саб сяаьтдилан тревога тувну. Хусуси метлебнан ротайиз 10 кас гьязур апӀуз табшуругъ тувну. Ич взводдин командир Арслан Маллаевди, чавра кади, 10 кас уч гъапIну. Учу МВД-йин министр Аьдилгерей МягьямедтӀагьиров кӀулиъ ади вертолётлихъди ЦӀумада райондиз дитӀирхну ккундийи. Аэропортдиъ вертолётдиъ эъну, Агъвали гъулаз гъушунча. Ич вертолёт дубсумитӀла, гьашв’ин илмиди бицӀи женгар ккергънийи.
Аьдилгерей МягьямедтIагьировди, учу жергейиъ дерккну, гъапнийи: «Саб сяаьтдилан Гигатли гъулаз душну, душваъ душмнарихъди женгназ удучIвидичва». Узу пулемётчик вуйза, хъа тмундарихь хьайиб асас вуди хусуси жюрейин яракь вуйи: снайперарин тюфенгар, «Кедр» пистолет-пулеметар ва гь. ж. Гъагъар гъахру машиндиъди Гигатлийиз гъушунча. Хъасин 6-7 километр ликри БутIлихдин, ЦӀумадайин, Чечендин, Гуржистандин сяргьятар али йишв’ина гъушунча. Ва учу али кӀакӀарилан ич терефназди гъюрайи душмнар гъяркъюнчуз. Агъзурилан зиина инсафсузар УАЗ машинариъди ва ликри гъюрайи. Учкан шубур кас айи бицӀи десте улихьинди гьапӀнийча. Дурарилан душмнар илтӀикӀну, йивбар ккергънийи. Узу пулемёт хьади саб заан кӀакӀнаъ ккеъну дуснайза, снайперарра гьязурди гъвалахъ хъайи. Ичдарикан сар капитан, Закир, гъакӀнийи, кьюр касдизра зийнар гъахьнийи. Дурар дишла вертолётдихъди Мягьячгъалайиз гъухнийи. Кьюридра чӀивиди ими. Хъасин гъизгъин кчӀихбар ккергънийи. Террористариз БутIлих терефназди гъягъюз ккунди айибдин гъаври гъахьнийчу. Амма дурари чпин вари кьувватар дина гьаундайи, 2-3 рота ЦӀумадайиъра гъитнийи. Учу, жилин архар адатIури, ужуди ижмишнар апӀурайча. Учухьна Гигатлийин агьалйири лопаткйир, газгазар, лумар, бакълукъар хури, чпира кюмек апIуйи. Дурар ипIрубдизра гьаци кIубанди вуйи: дишагьлийири, хулаъ гьязур апӀури, хурагар, муртйир, йикк, никк, нис хуйи. Алабхьру палатдизра кюмек тувуйи, фицики учухь хул’ан фукӀара хьтайчухь. Мукьан вахт шул кIури, шлин хиял вуйи? Жикъиди, ерли агьалйири вари лазим вуйи шей’арихъди тямин апӀури гъахьунчу.
Йишвнура кмиди шлу женгариъ душмнариз гъютӀурччвуз гъитундайча. «Даахнайи» террористари Агъвалийиъра йивбар ккергънийи.
Мягьячгъалайиан, юкьуб рейс дапӀну, вертолётдихъди кьюдварж омоновцйир кюмекназ гъахнийи. Кьюд йигълан миномётчикарра гьаънийи. Гьамци учу, гьарури чан йишв дибисну, душмнариз йивурайча. Дурари асас кьувватар БутIлих райондиз гьаънийи, ва гъати женгарин натижайиъ дурари 5-6 гъул гъидиснийи.
27 йигъан Агъвалийиъ, сенграриъ дахъри-гъудужвури имийча. Учу жарадарихъди гьюдюхну ккуниб вуйи, амма гьюдюхюндайи. БутIлихдиъ женгар яваш гъахьихъан, ич терефнаъ айи душмнарра яваш-явашди Чечендиз кьяляхъ хътакуз хъюгънийи.
27 йигълан учу душвлан Мягьячгъалайиз гъухнийи. Яракь кьяляхъ тувча. Ич командир Арсланди (думу Сергокалайиъ гъабхьи АТО -йиъ кьанди йивну гъакӀну) учу сифте жергейиъ дерккну, хъасин хулариз деетнийчу. Гьадму йишвну хъана тревогайихъди, «Къадар зонайиъ хусуси операция ккебгъра, шлубкьан ухди уч духьну ккунду…» кIури, дих гъапӀунчуз.
ГвачӀнин яракь гъадабгъну, гьязур духьну, гьадина рякъюъ учӀвунча. Мушваъра ОМОН, СОБР иштирак шули, гъати женгар гъахьнийи. Думу женгариъ гизаф йиз таниш баяр гъийихнийи. Чабанмахи, Къарамахи гъулар кьялаъ тӀаъну, дурар террористарихьан марцц апӀуз хъюгъюнча. Яркврар, чӀурар дурарихьан азад апӀури, гъюжмиъ гъахьунча. Ерли милицияйи улупури, гьарсар террористдин хал абгури, ляхин гъапӀунча. ОМОН-дин 11 кас йивну гъакӀнийи, дурарин арайиъ батальондин командир, ротайин командир. 18 касдиз зийнар гъахьнийи. Гьамци 17 йигъан Кьадар зонайиъра дяви гъабхури имича.
Операция ккудубкӀну, Мягьяч-гъалайиз гъушунча, хъа кьюб гьяфтайилан – Новолак райондиз. Душваъ Новолак гъул гъибиснийи. Душваъра, душмнарихъди женг гъабхури, саб вазликьан имийча. Ляхин гизаф читниб вуйи. Вагьабистари гьязурлугар гъахурайибдикан хабар айчуз, гьаддиз учура гьязурди айча. 10 йискьан террористарихъди лап гъати женгар гъахури гъахьунча. Гагь мушваъ, гагь тушваъ тӀуркӀбар апӀури, дурар сикинди дайи. Ич хусуси гъуллугънан асас ляхин дурар агури, танкь апӀуб вуйи. В.В. Путин президент гъахьиган, кьюбпи Чечен дявдиъ учу террористариин марцциди гъалиб гъахьунча.
2004-пи йисан узу СОБР-иъ ляхниъ учIвунза, ва варжкьан спецоперацйириъ иштирак гъахьунза. Чан терефнаан гьюкуматдира гъапӀу ляхниз кьимат тувнийиз. Баркаллагьниинди ккадапIу рякъюъ варждилан зиина гьюрматнан ва чухсагъул мялум апIбан кагъзариинди, гьацира, «Жюрэтлувализ лигну» ва Жуковдин ччвурнахъ хъайи медалариинди, Урусатдин Президентдин ччвурнахъан гъизилин сяътиинди лишанлу гъапIунзу. Гьарганси гьамусра, инсан жил’ина халкь гъапIхъантина вуйи кчIихбариъ дирбаш абйирин ифи бедендиъ либхурайи ихь ватанагьлийири СВО-йиъ улупурайи гьунарари хлинццар кивразук. Гъит жил’ин дюзвал, сабвал ва ислягьвал гъалиб ибшри!» – гъапнийи йиз макьалайин игитри.
24 йис полицияйин гъуллугъназ сарф дапIну, пенсияйиъ айи полицияйин подполковник Арсен Жалилов гьамус Дагъпотребсоюздин хатIасузвалин гъуллугънан начальникди лихура. Игит ватанперверси, думу халис табасаран хизандин эйсира ву. Чан уьмрин юлдаш Лейлайихъди юкьур велед тербияламиш ва эвленмиш апIури, дурарикан баркаллу хизан-кюлфетдин эйсйир ктаура. Лейлара Дагъустандин МВД-йиъ полиграфолог-психологди лихура. СВО ккебгъхъанмина думу жвуван пишекарвалин рякъ’ан ягъчIвур йигъан Донецк республикайиъ гъахьнийи. Арсендин кьюр кIуру бай Уьсманра Украинайин жилариин гъябгъюрайи хусуси метлеб айи дявдин операцияйин иштиракчи ву.
Гьаму улихьнаси 50 йис тамам гъабхьи ва, юкьур хутлиинра гьяйран духьну, уьмриз аьшкьлуди лигурайи Арсен Жалиловдиз бахтлу уьмур ва мюгькам сагъ’вал ккун апIураза.
