Гюльнара Мягьямедова
18-пи-19-пи сентябри Мягьячгъалайиъ РД-йин сарпи Президентдин, ДГУ-йин гьюрматлу профессорин, РАН-дин философияйин институтдин илимдин кIулин гъуллугъчи Муху Аьлиевдин 85 йисандин юбилейиз бахш дапIнайи «Политикайин ва философияйин арайиъ» кIул тувнайи илимдинна тажрубайин конференция кIули гъубшнийи.
Вариурусатдин конференция Дагъустан Республикайин Главайин ва Правительствойин администрацияйи, РАН-дин философияйин институтди, Урусатдин философарин обществойи, Дагъустандин гьюкуматдин университетди ва РАН-дин Дагъустандин федеральный центри тешкил дапIнайи. Конференцияйин ляхниъ 100-тIан зиина аьлимари ва илимдин гъуллугъчйири, гьюкуматдин жямяаьтлугъ вакилари, Урусатдин ватандаш институтарин гъуллугъчйири, журналистари, илимдин 16 доктори ва 18 кандидатди, Дагъустандин вузарин студентари, аспирантари иштираквал гъапIну.
ДГУ-йин ректоратдин актовый зализ уч духьнайидарин улихь удучIвну гъулхдари гьюкуматдин ва жямяаьтлугъдинна политикайин машгьур гьяракатчи, ХХ-пи аьсрин 1980-пи-2000-пи йисари Урусатдиъ ва Дагъустандиъ гъахьи асас гьядисйирин иштиракчи, философияйин Институтдин илимдин кIулин гъуллугъчи, философияйин илмарин доктор, профессор Муху Гимбатович Аьлиевдин ляхниз заан кьимат тувнийи.
Муху Аьлиев 1940-пи йисан Хунзах райондин Тануси гъулаъ бабкан гъахьну. Думу Дагъустандин ва Урусатдин политикайин заан кIакIариз яваш-явашди за гъахьну: дугъу мектебдиъ варитIан ужуди гъурхну, университет уьру дипломдиз ккудубкIну. Хъасин мектебдин директорди, комсомолин сарпи секретарди, КПСС-дин РК-йин сарпи секретарди, партияйин обкомдин тешкиллувалин отделин заведующийди, КПСС-дин Дагъустандин обкомдин сарпи секретарди, РД-йин Верховный Советдин председателди, РД-йин Халкьдин Собраниейин председателди, Федерацияйин Советдин членди, РФ-дин Федерацияйин Советдин халкьарин арайиъ айи ляхнариз лигру комитетдин председателин заместителди, Дагъустан Республикайин сарпи президентди гъилихну.
Конференция ачмиш апIури, ДГУ-йин ректор Муртазяли Рабадановди къайд гъапIганси, гъийин ДГУ-йин илмарин гьюрматлу доктор ва профессор Муху Аьлиевди 1962-пи йисан Дагъустандин гьюкуматдин университет ккудубкIнийи. «Гьаддихъантина Дагъустандин гьюкуматдин университетдиъ Муху Аьлиевдин зегьметарихъди сигъ аьлакьа уьбхюра», – гъапнийи университетдин ректори.
Дагъустандин Глава Сергей Меликовдин терефнаан Муху Аьлиевдиз вуйи тебрикнан кагъаз РД-йин Халкьдин Собраниейин председатель Заур Аскендеровди гъурхнийи. Кагъзиъ Муху Аьлиев республикайин парламентдин ва республикайин кIулиъ гъахьи вахт уьмрин вари цирклариъ реформйир гъахурайи, гъунши республикайин ругариин дявдин женгар гъягъюрайи, террориствализ аькси серенжемар гъахурайи, 1999-пи ва 2008-пи йисарин кризисдин читин вахтари, дугъу дигиш шулайи политикайин, экономикайин ва эдеблувалин гизаф месэлйир хъуркьувалиинди ва лайикьлуди гьял апIбакан дупнайи.
«Муху Гимбатович наан лихури гъахьнушра, дугъу вари чан аьгъювалар, илимдин хъуркьувалар аьхю жавабдарвалиинди багъри юрднан артмиш’вализ бахш апIури гъахьну ва гьаддиинди дагъустанлуйирин арайиъ ад ва гьюрмат гъазанмиш гъапIну», — дупнайи РД-йин Главайин тебрикнан кагъзиъ.
Кьюд йигъандин арайиъ конференцияйин иштиракчйири философияйин, культурологияйин, диндинна политикайин месэлйир гьял гъапIну. Конференцияйин иштиракчйирин улихьна Муху Аьлиевдин философияйин фикрар ачухъ апIурайи китабарин выставкара адабгънайи.
Илимдинна тажрубайин конференцияйиъ иштирак шулайи ихь ватанагьли, тарихдин илмарин кандидат, Дагъустандин гьюкуматдин педагогвалин университетдин ректор Нариман Асваровди газатдин журналистдиз конференцияйикан чан фикрар ачухъ гъапIнийи.
«Илимдин вакилари гьарган уьлкейиъ, республикайиъ гъягъюрайи гьядисйириз илимдин терефнаан кьимат туври шулу. Гъийин конференцияйиъ илимдин 16 доктори ва 18 кандидатди Муху Аьлиевдин «Философияйин ва политикайин арайиъ» китабдиз бахш вуйи чпин докладар гъурхну. Хъа Муху Аьлиевди чав конференцияйиъ гъурху доклад гизаф мяналу, дериндиан фикир дапIнайиб, политика жигьатнаан мюгькамуб вуйи.
Уьмрин тажрубайи улупурайиси, жюрбежюр деврарин тарихчйири, философари ачухъ гъапIу фикрар наан-вуш тасдикь шулу, кIулиз удучIвуру, наан-вуш артмиш шулу. Муху Гимбатовичдин китабдиъ дупнайи гизаф фикрар дугъридар ву. Дугъу Урусатдиз, я ригъ гьудубчIвру, ясана ригъ алабхъру терефнан уьлкйиринсиб дару, чан хусуси артмиш’валин рякъ айивал улупну. Китабдиъ дугъу мусурмнарра, хачперезарра, жугьдарра, буддистарра яшамиш шулайи ихь уьлкейиъ гъахьи тарихи гьядисйириз гьякьлу кьимат тувна.
«Философияйин ва политикайин арайиъ» китабдиъ Муху Аьлиевди учв шагьидди ва иштиракчиди гъахьи гьядисйириз политикдин ва философдин кьимат тувна. Йиз фикриинди, китабдихъди дикъатлуди таниш хьуб, думу мянфяаьтлу тажруба ахтармиш апIуб лазим ву. Дидиъ гъийин жямяаьтлугъдик гъалабалугъ капIрайи хайлин суалариз жавабар тувна. Илимди, аьдати инсанарин фикрин улихьди гъябгъюри, шулайи гьядисйириз кьимат туври, жямяаьтлугъдин артмиш’вализ рякъ улупури ккунду.
Узуз Муху Аьлиевдин китабдиъ, Урусатдиъ, инсанар фагьум жигьатнаан чпихьна гьязур хьайиз, жюрбежюр реформйир гъахрувал ужуб тажруба дар, кIуру фикир кьабул гъабхьунзуз. Гьаддиз реформйирин натижа фициб вушра (харжибра) хьуз мумкин ву. Мисал вуди Советарин Союз ккидипу Горбачевдин перестройкайин деврин реформйир гъадагъурхьа… Автори, уьмриз кечирмиш апIуз ккайи реформйир кьабул апIбан бадали, жямяаьт дурарихьна гьязур дапIну ккуниваликан, реформйир кьабул апIайиз лазим вуйи шартIар арайиз духну ккуниваликан дупна.
Гъи жямяаьтлугъра, гьюкуматра Советарин Союздиъ бина ккиву ужудар аьдатарихьна кьяляхъ илтIикIура. Гьелбетда, гъийин Урусатдира хайлин ужуб тажруба арайиз дубхна. Гьаму кьюб жюре тажрубйир сатIи апIували ужудар натижйир духну ккунду. Гьаддиз, ихь гьюкуматдин артмиш’вализ, чан тафавутлу рякъ давам апIбаз, дидин тажруба ахтармиш ва сатIи апIру гьаму жюре конференцйир лазим ву.
Конференцияйин натижайиъ кьабул гъапIу къарарнаъ гележегдиъ ляхин апIру политикариз тарихдиин лихру аьлимариз важиблу мяна айи тезисар тувна», – гъапнийи сюгьбатнан аьхириъ ДГПУ-йин ректор Нариман Асваровди.
