Умгьанат Сулейманова
Гьар йигъан махлукьатлу хабрарин дакьатариан пишекрари наркоманияйихъди вуйи хатIалувал йислан-йисаз артухъ шулайивал къайд апIура. Му жямяаьтлугъ завалихъди яркьуди женг гъабхурашра, духтрари, ихтиярар уьрхру органарин вакилари наркотикар ишлетмиш апIурайидарин жергйир йигълан-йигъаз артухъ шулайиваликан кIура.
Совет девриъ, яни ккудубшу аьсрин 60-70-пи йисариъ уьлкейин жигьилариз наркотикдин тIяаьм фициб вушкьан аьгъяди гъабхьундар. Совет уьлке дабгъбан кьяляхъ наркотикар ишлетмиш апIбан аьхю гьяракат ккебгъну. Думуган ихь уьлкейиъ цIийиди удубчIву думу «зегьер» фу-вуш аьгъю апIуз ккуни жигьиларин кьадар яваш-явашди артухъ хьуз хъюгънийи. Реформйирин 1990-пи йисари наркотикарин базрар ачмиш хьуз хъюгъну.
Дагъустандиъ нарколог-духтрин гъуллугъ сабпи ражари 1975-пи йисан тIапIну. Гъи республикайин больницйириъ хайлин наркологар лихура. Республикайин наркологияйин диспансериан туврайи мялуматариинди, Дагъустандиъ гьамусяаьт шубуб наркодиспансер (Мягьячгъалайиъ, Дербентдиъ, Къизлариъ) ва сагъламвалин идарйириъ 50 наркологияйин кабинет гьяракатнаъ а.
Дупну ккундуки, статистикайин улупбариан мялум шулайиганси, дюн’яйиъ жиниди алвер апIурайи наркотикарин рынокдин гъазанж 700 миллиард доллартIан зина ву. Думу чиркин бизнесдин ччивар лап яркьуди ккарагъна. Гьамусяаьтнан жигьилар чпин къанунариинди яшамиш шула. Дурариз абйир-бабарин насигьятартIан интернетдин мялуматар, чпин таяри кIурайиб уччвуди ебхьура. Дурари, наркоманияйин рякъ ктабгъдарихьан кьяляхъ хътакуз даршлуб, диди чпи вахтсузди аьжалихьна хурайивал кIваълан гьапIру.
Наркотикар гьясил ва ишлетмиш апIурайидарихъди, масу туврайидарихъди айтIан ляхнарин органариъ лихурайидарира женг гъабхура. Пишекрари къайд апIурайиганси, гьамусяаьт наркотикар масу тувуз, дурарин жюрбежюр жюрйирихъди таниш хьуз интернет ишлетмиш апIурайи жигьилариз, мектебариъ урхурайидариз хайлин мумкинвалар а. Гьаддиз наркоманияйин улихьишв бисуз читинвалар алахьура. Му месэлайин гьякьнаан мектебариъ урхурайи баяр-шубарин рафтар фицдар вуш пуб ккун апIури, узу Дагъустандин Огни шагьрин ГОВД-йин ПДН-дин аьхюну инспектор Севдаханум Къурбановайихьна (шиклиъ) илтIикIунза.
– Ич идарайиъ гъи думу месэлайиз гизаф фикир тувра. Дидихъди вуйи женг натижалу вуйиб хьпан бадали, сифте кIул’ан бицIидарихъди гъаврикк ккаъбан ляхин дубхну ккунду. Амма думу зегьернахьна ихь жигьилар магнитдихьнаси зигура. Наркотик ишлетмиш апIуз хъюгъю жигьил хизанарин яшайишра жегьеннемдиз илтIибкIура.
Цци кьюб ваз улихьна Дагъустандин Огни шагьрин культурайин дараматдиъ 9-пи ва 11-пи классариъ урхурайи баяр-шубарихъди сатIиди «Марцци насил – 2025» серенжем кIули гъубшну. Думу кIули гъабхбан метлеб сагъламвалин, образованиейин тешкилатариъ наркотикар тарагъуз гъидритувалихъди аьлакьалу вуди, бицIидарихъди ва жигьиларихъди профилактикайин серенжемар кIули гъабхуб вуйи.
Дагъустандин Огни шагьриъ ГОВД-йин отдели, му ляхнин улихьишв бисбан бадали, ижмиди ляхин гъабхура. Жигьилар уч шлу йишварихьна, гъал’янар зигру идарйириз ич пишекрари кми-кмиди рейдар апIуру.
Улихьнаси дарди, гьамус бицIидар жюрбежюр пис ляхнариз шерик шула. Дурар папрусар зигувалихьан, наркотикар ишлетмиш апIувалихьан ярхла апIбан бадали, шубуб вазлик сабан дурарихъди гюрюшмиш шулача, абйир-бабарихъди, мялимарихъди сатIи жюрбежюр серенжемар тешкил апIури шулча. Дагъустандин Огни шагьриъ 8 мектеб ва 2 колледж ашра, гьеле дициб къанунсуз ляхин дапIну, гьисабназ гъадагънайи баяр-шубар адарчуз.
Ихь аьхюдари кIуруганси, рукь маниди имиди дубччвну ккунду. Веледарра шик яшариъ имиди тербияламиш дапIну ккунду. Дурар чIуру ляхнарин статистикайихъди таниш дапIну, наркотикар ишлетмиш апIувалин аьхир фициб шулуш, гъаврикк ккаъну ккунду. Гъи учу шагьрин айитI тешкил апIурайи серенжемарин метлеб наркоманияйихьан, жара къанунсуз ляхнарихьан, кархьбарихьанна туршиваларихьан бицIидар уьрхюб вуйич. Маншаллагь, учу тешкил апIру серенжемариъ мектебариъ урхурайи 300-дихьна баяр-шубар, дурарин мялимар иштирак шулу. Гъит ихь жигьилар чIуру рякъюъ адрахьри, чпин сагъи уьмрин гъайгъушнаъ ишри.
