Зубайдат Шябанова
Дагъустандин духтрари ВИЧ уьзриан гьисабназ гъадагъурайидарин кьадар аьхиримжи вахтари артухъ шулайиб рябкъюри, ихь агьалйириз ихтиятди гъузбахьна, шаксуз аьлакьйириъ удручIвбахьна, наркотикариз аьксивалихьна дих апIура.
Республикайин тарагъру уьзрарин дахилнаъ айи СПИД Центрин духтир-инфекционист Жамал Ризвановди туву мялуматариинди, гъийин йигъаз Дагъустандиъ ВИЧ-инфекция кади 4,7 агъзур аьзарлу гьисабназ гъадагъна. 1,3 агъзур кас СПИД-диан гъийихну.
Сад йисан, кьялан гьисабариинди, му уьзриан 350-400 кас аьзарлу шула. Аьзарлу гъахьидарин аьхюну пай яшар 30 йислан 40 йисахьна ву. Аьзарлуйирихъди гъуху сюгьбатариъ тасдикь гъабхьиганси, гъубшу йисандин улупбарихь тевиган, цци му уьзур тарабгъуб 82% дюшюшариъ сар-сариз цIибтIан таниш дару дишагьлийир ва жилар лап багахь аьлакьйириъ хьпахъди ва 15 % дюшюшариъ – наркотикдин шми сурсат убзнайи шприц ишлетмиш апIбахъди аьлакьалу ву. Улихьна йисари аьзарлу духьнайи 8 касдикан 7 – жилир, 1 – дишагьли вуйиш, гъийин улупбариъ 2 – жилир ва 1 – дишагьли шула, яна дишагьлийирин арайиъ аьзарлуйир артухъ шула.
Урусатдин вари регионарик тевиган, ВИЧ/СПИД уьзур тарабгъбаан Дагъустанди 40-пи йишв дибисна, хъа СКФО-йин регионариъ – хьубпи. Республикайин айитI варитIан яркьуди му уьзур тарабгънайи йишв Дербент шагьур ву.
Вазар улдучIвнушра, дарпиди ва фикриз гъададабгъди гъузуз шулдар: Улихьнаси Мягьячгъала шагьриъ заан классариъ урхурайи живан бай больницайиъ ахънийи. Анализар гъадагъу вахтна дугъак ВИЧ-инфекция кайиб мялум гъабхьнийи. Балин дадайи социалин сетариъ ктибтурайиганси, бай Мягьячгъала шагьриъ пучIу хасиятнан дишагьлийир айи хулаъ аьзарлу гъахьну. Думу йишвар хъяркьюб ва ягьсуз дишагьлийир жавабдарвалихъна хуб ккун апIури, балин дада ихтиярар уьрхру органарин вакиларихьна аьрзйир хьади илтIикIну.
«Йиз уьмур аьхиримжи кьюд йигъан ккудубкIнийиз. Йиз бай гьамусяаьт капельницйирикк дахъна, хъа узуз, дугъахьинди гъилигубси, ишуб гъюразуз. Накь нубатнан ражари ВИЧ-дин анализар тувунча. Думу тасдикь дархьуз йигъ-йишв дюъйир урхури гъахьунза», – ишури кIура балин дадайи.
Саб суткайилан анализар гъафну. Дадайин дюъйирикан кюмек гъабхьундар…
«Йиз бай думу хулариз чан тай баярихъди гъягъюри гъахьну. Мидкан узуз йиз бали гъапунзуз. Думу къурхулу гьялнаъ а. Чахъди хъайидарин ччвурар пуз ккундар. Кьанди дугъан таяригъ ва саб классдиъ урхурайидарин арайиъ аьзарлу духьнайидар хъана ашкар хьиди.
Узу вари дадйирихьна илтIикIураза: ичв бицIидарин гъайгъу зигай! Дурариз уьзрикан ва хатIалу дюшюшарикан, пучIу хасиятнан дишагьлийирикан нач дарапIди кидибтай. Узу, нач апIури, ктибтури гъахьундайза. Магьа натижа. Вахт, гьяйиф, кьяляхъ апIуз шлуб дар», – кIура дишагьлийи.
Урусатдиъ 2016-пи йисан ВИЧ-инфекция кади 1 миллион кас гьисабназ гъадагъну. Дурарикан миллионур 26 йисаъ айи риш вуйи. 2021-пи йисан эвелариъ му улупбар 1,1 миллиондихьна удучIвну, хъа саб ваз улихьна РФ-дин Роспотребнадзори Урусатдиъ ВИЧ-инфекция кайидарин улупбар 1,5 миллион духьнайивал мялум гъапIну. Миди уьлкейин ватандашарин кьадарнакан саки 1% бисура.
Гъи уьзрикан пуз ва диди хурайи къурхулу дюшюшарикан ктибтуз нач дапIну ккундар. Мялуматар вахтниинди рукьували сар шлинкIа уьмур уьбхюру. Гьаму макьалайи учвуз фикир апIуз ва ихтиятди гъузуз кюмек тувур кIури, миж киврача.
