Гьяжимягьямед Гьяжиев,
Хюрикк гъул

Хюрикк гъул Табасаран райондин аьхюдарстар гъуларикан саб ву. Душваъ либхурайи Р. Гьясановдин ччвурнахъ хъайи Хюрккарин кьялан мектеб райондин варитIан аьхю мектеб ву гъапишра, кучIал даршул. Гъябгъюрайи урхбан йисан мектебдиъ 35 классдин комплектар а, 508 балина шуру урхура, дурариз 76 мялимди аьгъювалар ва тербия тувра. Мялимарин арайиъ кьюр РД-йин лайи-кьлу мялимар, урчIвуд – РФ-дин уьмуми образованиейин гьюрматлу гъуллугъчйир ву. Саб жерге мялимариз РФ-дин ва РД-йин образованиейинна илимдин министерствйирин терефнаан гьюрматнан грамотйир а. Мектебдин директор Загьир Аьлимирзаев РФ-дин Президентдин грантдин сагьиб ву. Думу Хюрккарин кьялан мектебдиъ 1982-пи йисан мялимди лихуз хъюгъну, хъа 1987-пи йислан гъийин йигъазкьан дугъу мектебдин директорвалин вазифйир кIули гъахура.

Узу Загьир Рамазанович-дихъди цIийи урхбан йис ккебгъбалан кьяляхъ гюрюшмиш гъахьунза. Йиз сабпи суал, гьелбетда, дидиз тялукь вуйиб гъабхьнийи.

– Учуз айи кьитвалариз дилигди, цIийи урхбан йис тешкиллувалиинди ккебгъунча. Мектебдин чIатан терефар, классарин ужагъар рас апIбан ва жара гьязурлугвалин ляхнар вахтниинди кIули гъухунча. Гьаму йисан сабпи классдиз 38 байна риш гъафну. Йислан-йисаз мектебдиз гъюру баяр-шубарин кьадар артухъ шула, дурариз деъру йишвар гьуркIну адар, – жаваб тувнийи Хюрккарин мектебдин директори.

Чпиз айи читинваларин гьякьнаан улхури, Загьир Аьлимирзаевди давам гъапIнийи: «Классдин ужагъар гьуркIну адрували учук аьхю гъалабулугъвал кипра. Урхурайидарихъди аьлава ляхин – аьлава дарсар, кружокар, факультативар, консультацйир ва жара серенжемар – гъахуз мумкинвал шулдар. Дици хьували выпускникар имтигьнариз гьязур апIувализра манигъвал тувру. ДумутIанра гъайри, узу зиихъра къайд гъапIганси, мектебдиъ 76 мялим лихурайич. Дурариз дарсариз гьязур хьуз деъру йишвар саки сумчIуртIан адар. Педсоветар, абйир-бабарихъди собранйир гъахру вахтар гизаф шулу. Тялукь шараитар адруган, дурар гьии дарди кIули гъягъюру».

– Хюрккарин кьялан мектеб шубуб корпусдикан ибарат дубхьнайиб ву. Дурарикан саб ккудубшу аьсрин 30-пи йисари тикмиш гъапIуб ву. Думу дарамат лап йирси дубхьна. Кьюбпи дарамат 1966-пи йисан жилар гъутIурччвган дивуб ву. Думу гакIвлин щитарикан дапIнайиб ву. Дидин ишлетмиш апIбан вахт ухдитIан ккудубкIну. Шубубпи корпус мялимарин ва урхурайидарин кюмекниинди дивуб ву. Дидиъ саб класс ва пищеблок ерлешмиш дубхьна. Столовая урхурайидарин кьадарназ лигну, лап бицIиб ву. Душваъ сатIиди 20 кастIан дитуз шулдар. Классарин ужагъар улихьна вахтарин тIалабариз лигну, бицIиди дивдар ву, – мялумат тувнийи директори.

– Мебелихъди тямин апIбакан улхуруш, гьякьикьат гьамциб ву. 2008-пи йисан мектебдиъ урхурайидариз вуйи мебелин комплект гъабхнийча, цци урхбан йис ккебгъайиз улихьна шубуб классдиъ айи йирси мебель цIийибдихъди гьюдюхюнча, хъа мялимариз, яни учительскаяйиз вуйи мебель гьубкIну адар, ва думу дивуз ужагъра адар. Учебникарин гьякьнаан улхуруш, 8-пи классар ФГОС-дин цIийи программайиинди баяр-шубариз кьиматсузди тувну ккунидар ву, хъа гьелелиг дурар духну адар. Айи учебникар баяр-шубарихьна тувнача, китабар гьуркIнура адар, айидарра бегьем йирси духьнайидар ву. Саб жерге учебникар гъадагъуб урхурайидарин абйир-бабаризра табшурмиш дапIнача.

Урхбанна рякъбан пособ-йирикан, урхурайидариз аьгъювалар тувбаъ ишлетмиш апIру жара аваданлугъарикан улхуруш, дурарихъди тяминвал ужуб вуйич, – гъапнийи Загьир Аьлимирзаевди, – мектебдиз кьюб интерактив доска, ургуб классдин хулаъ гьяракатнан интернет а. Мялимари чпин ляхниъ гъийин деврин технологйир ишлетмиш апIура. Гьяйифки, дурариз чпиз айи вари мумкинвалар бегьемди ишлетмиш апIуз манигъвал апIурайиб асас вуди классарин ужагъарин бицIивал ву. Гъийин мектебдин улихь аьхю месэлйир дийигъна. Дурарикан асасдар: гьарсар урхурайирин мумкинвалар ачухъ апIувал, ужуб низам хъайи инсанар ва ватанперверар гьязур апIуб, заан технологйирин ва вари йишвариъ конкуренция айи девриъ уьмрихьна гьязур вуйи касар тербияламиш апIуб. Мушваъ абйир-бабаринра, мялимаринра ва сабпи ражну урхурайидаринра жавабдарвал артухъ шула. Ич мектебдин мялимар, читинвалариз дилигди, чпин вазифйир лайикьлуди тамам апIбахьна дикъатлуди янашмиш шула», – гъапнийи Загьир Рамазановичди.

Ккудубшу урхбан йис фицдар натижйириинди ккудубкIунчва кIуру йиз суалназ дугъу гьамциб жаваб тувнийи: «Ккудубшу урхбан йисан 11-пи классдиъ 19 балина шуру, хъа 9-пи классариъ 55 балина шуру урхурайи. Вари выпускникари ОГЭ ва ЕГЭ имтигьнар хъуркьувалиинди тувну ва аттестатар гъадагъну. Зейнаб Мамадовайи мектеб гъизилин медализ ккудубкIну. Дугъу табасаран чIалнаан республикайин конкурсдиъ сабпи йишвра гъадабгънийи. Дугъаз гьюрматнан грамотара, пулсузди 12 йигъазди Анапайиз путёвкара тувнийи. Хъа 9-пи классдин выпускникар вуйи Рамазан Аьбдулабеговди, Самира Мягьямедовайи ва Саида Къурбановайи тафавутлуди (сабра 4 ктарди) вуйи аттестатар гъадагъну.
Мектебдин директорихъди гафар апIбалан кьяляхъ, узу мектебдин цIийи дарамат тикмиш апIурайи йишв’инна гъушнийза ва тикилишдин прораб Салават Мирзаевдихъди ва мастер Гьясан Фейзуллаевдихъди гюрюшмиш гъахьнийза. Хюрикк гъулаъ тикмиш апIурайи мектебдин дарамат проектдиинди 2023-пи йисан ккудубкIну ккуниб вуйи, хъа тикилиш явашди гъябгъюра. Гьаз устйир мици бушди вуш, фти чпиз манигъвал апIураш, гьерхнийза.

– Саб кIуруб, му тикилишдиз жара дапIнайи йишв рельеф жигьатнаан читинуб вуйи. Думу йишв дюз апIури, гизаф вахт арайиан гъубшну. Дина гъягъру рякъра бицIи техникатIан хъапIуз шлуб дайи. Сифте гьадму рякъ дюз гъапIнийча. Аьхю техника хъапIуз шлу рякъ жара йишвхьан ккипнийча. Рякъюзра гизаф вахт гъубшу. Мархьар ургъури гъахьиш, думу рякъюъдира машинар хъауз шулдар, гьаз гъапиш рякъ узвал кайиб ву.
Цци хьадукра мина республикайин Правительствойин председатель Аьбдулмуслим Аьбдулмуслимов гъафнийи. Тикилишдин аьхювал гъябкъиган, думу федеральный пландик кипуб лазим вуйиваликан гъапнийи.

Тикилиш явашди гъябгъюрайивализ жара себебра а. Тикилишдин материаларихъди тямин апIурайивалин дережа асккануб вуйи. Мина тикилишдин материалар хру аьхю машинар хъауз шулдар, гьаддиз дурар, тикилишдихьан 2-3 км., манзилнаъ ичIи апIури, дилин бицIи машинариъди хури гъахьунча. Бетондихъди тямин апIувалин дережара лап зяифди ву. Гьябгъюрайи йисан эвелиъ тикилишдин 4-пи мертебайин гьацI’ин бетон улубзнийча. Дидхъанмина шубуб вазтIан артухъ вахт арайиан гъубшу, жюрбежюр багьнйириинди бетон дархури. Думуган «Табасарандин нурар» газатдин машнаан райондин главайихьна илтIикнийча. Мягьямед Сиражудинович тикилишдиинна гъафнийи. Дугъан кюмекниинди 4-пи мертебайин имбу гьацI’инра бетон улубзнийча. Гьамус дараматдин сабпи корпусдин гъваъ апIуз хъюгънача.Тикилишдин 2-пи корпусдихъра хъюгънача, хандкIариъ бетон саб кьадар убзнача. Гьамус бетон дархурира хайлин вахт ву. Ляхин адарчуз кIури, Азербайжандиан вуйи устйир чпин хизанариин улуркьуз душна.

Ляхниз манигъвал апIру сабсан себеб ачуз. Райондиъ айи бетон улубзру насос чIур дубхьна, Дербентдиан мина гъюз кIул ккиврур адар, – гъапнийи Салават Мирзаевди.
Хъасин узу тикилишдин мастер Гьясан Фейзуллаевдихьна илтIикIнийза. Дугъу чан хиликк лихурайидарин ляхникан ктибтнийи: «Гьамус тикилишдин сабпи корпусдин шубубпи мертебайиъ бетондин дестегарин арайиъ кирпчин цалар гъяъну ккудукIнача ва 4-пи мертебайиъра цалар гъяуз хъюгънача. Тикилишдиин хьуб бригадайи ляхин апIура: гъвандин устйирин, гъваъ каврударин, бетон убзрударин, хуларин улхьан маш алабсрударин (облицовщикар) ва гьаржюрейин ляхнар апIрударин бригада. Дупну ккундуки, вари бригадйири чпин вазифйир жавабдарвалиинди тамам апIура. Бригадйириан ужударстар пишекрарин ччвурар ктухуз ккундузуз. Магьа дурар: Аьгьмедов Уьсман, Ражабов Ражаб, Гьямидов Аьгьяд, Гьяжиев Магьди, Алирзаев Рамазан, Гьямидов Аьбдурягьман ва жарадар. Тикилишдин материаларихъди тямин апIувалин дережа за гъабхьиш, му баяриз ляхнихьан гучIурдар, – гъапнийи Гьясан Фейзуллаевди.

Шиклариъ: 1. Мектебдин дараматдин уьмуми рябкъюб; 2) Тикилишчйирин саб десте, гагвлахъан гьарччлахъинди: Аьгьмедов Уьсман, Ражабов Ражаб, Гьямидов Аьгьяд, Аьлирзаев Рамазан, Гьямидов Аьбдурягьман, Фейзуллаев Гьясан.