Умгьанат Сулейманова
5-пи октябри ихь улкейиъ, жигьил наслиз аьгъювалар ва тербия тувбиин машгъул вуйи пишекрарин – мялимарин – йигъ къайд апIиди. Мялимвалин пише варидарихьан тамам апIуз шлуб дар, гьаз гъапиш диди аьхю сабур, низамлувал, бицIидарихьна ккунивал, чаз, пишейиз, вафалувал тIалаб апIуру.
Гьюсей Муслимович Гьюсеевди чан уьмрин 50 йистIан артухъ вахт мялимвализ бахш гъапIну. Думу Табасаран райондин ТIивак гъулаъ 1944-пи йисан нежбрин хизандиъ бабкан гъахьну. Багъри гъулаъ айи ургуб классдин мектеб ккудубкIу Гьюсей кьялан образование гъадабгъуз Ярсарин мектеб-интернатдиз гъягъюру. 1962-пи йисан мектеб ккудубкIну, думу Мягьячгъалайиъ педагогвалин училищейиъ физкультурный факультетдик урхуз кучIвру. Эскервалин буржи тамам дапIну кьяляхъ гъафи Гьюсейди, сифте ТIивкарин мектебдиъ библиотекарди, хъасин физкультурайин дарсар кивру мялимди лихуру. Хайлин йисарилан думу Ставрополин гьюкуматдин педагогвалин институтдиъ физкультурный факультетдик урхуз кучIвру. Мугъан мялимвалин зегьметнан тажруба 55 йис ву.
Чав дарс киву, тербия туву бай-риш жямяаьтдиз лайикьлу инсан, халис ватандаш хьуб – му мялимдиз варитIан аьхю пешкеш ву. Мектебари фукьан лайикьлу инсанариз уьмриз путёвкйир тувну. Гьаддиз халис мялимарин адресназ, гьадму гьисабнаан Гьюсей Муслимовичдинра, дурарихь гъурху баяр-шубарихьан хайлин тярифнан гафар ерхьуру.
Улихьнаси, ТIивкарин кьялан мектебдин выпускник Жами Аьбдуселимович Гьяжикеримовди узуз зенг гъапIнийи.
«Узу ТIивак гъулаъ бабкан гъахьунза, ва гьаму гъулан мектебдин выпускникра вуза. Гьамусяаьт хизандихъди Москвайиъ яшамиш шулаза ва Домодедово аэропортдиъ ляхин апIураза. Цци 25-пи майдиъ учу, 1985-пи йисандин ТIивак мектебдин выпускникар, урхувал ккудубкIну 40 йис хьпан серенжемдиз уч гъахьунча. Ич классный руководитель Асланов Аслан Къафланович вуйи. Классдиъ айидар 23 баяр-шубар вуйча. Выпускникар гюрюшмиш гъахьиган, анжагъ чпин мектебдин вахтнан йисар кIваин апIуру. Думу вахтна «А», «Б,» «В» классар ади гъахьну. Учухъди сабсдар классариъ урхури гъахьи баяр-шубарра, учуз физкультура дарс киву Гьюсей мялимра кIваин гъахьнийчуз. Гьюсей Муслимович гизаф бажаранлу мялим вуйи. Дугъахъди аьлакьалу саб гьядиса кIваин апIурза. 1984-пи йисан Хючнаъ «Аьламатнан шашкйир» талитар кIули гъушну. Душваъ Табасаран райондин вари гъуларин мектебариъ урхурайи баяр-шубари иштираквал гъапIнийи, хъа гъалибчйир ич мектебдиъ урхурайидар гъахьнийи. Гьадму йисан Дербент шагьриъ Дагъустан республикайин вари районарин мектебариъ урхурайи баяр-шубарин арайиъ гъабхьи «Аьламатнан шашкйир» талитариъра ич ТIивак мектебди командайи сабпи йишв гъадабгънийи, ва учуз Москвайиъ шлу талитариъ иштирак хьуз теклиф гъапIнийи. Душваъра совет гьукуматдиз дахил шулайи вари республикйирин, варжна къаб шагьриан вуйи баяр-шубар иштирак гъахьну. ТIивак гъулан мектебдиъ урхурайи баяр-шубари душваъ шашкйириан 12-пи йишв, хъа футболин талитариан 2-пи йишв гъадабгънийи. Гьаму хъуркьувалар, гьелбетда, Гьюсей мялимдин жафайин натижйир вуйи.
Республикайиъ, райондиъ, гъулан жямяаьтдин арайиъ аьхю гьюрмат айи, Гьюсей мялимдиз думуган «ДАССР-ин лайикьлу мялим» ччвурра тувнийи.
Учуз, думу вахтна ТIивкарин мектебдиъ урхурайи баяр-шубариз, Табасаран райондин газатдикан хъялра, гиранра гъабхьнийчуз. Гьамциб заан дережайин гьядиса, уьлкейин республикйирин арайиъ шашкйириан 12-пи йишв гъадабгъну гъафи баяр-шубарикан вая дурарихъ зегьмет гъизигу мялимдикан саб цIаркьан гъибикIундайи газатдиъ. Гьаддиз гъи узу увухьна, ич Гьюсей мялимдикан ва думу талитариъ иштирак гъахьи ТIивак мектебдин баяр-шубарин игит ляхникан кидибтуб ккун апIури илтIикIураза», – ашкар гъапIнийи чан метлеб Жами Гьяжикеримовди.
– Гьюсей мялим гизаф дугъри инсан ву. Думу саб вахтнара «узу» гъапи кас дар. Учуз аьгъючуз дугъу, йиз баяр-шубар, 12-пи йишв гъадабгъну гъафну, учкан бикIай дарпуб. Ихь райондин Хючна гъулан мектебдин мялимарин, баяр-шубарин ва жара багахь гъулариан вуйидаринра арайиъ гьерхбар-хъерхбар гъахьну, фици ТIивак гъулан мектебдин баяр-шубар гъалиб гъахьнуш, жаваб абгури. Хъа газатдин машари дурарикан кьюб цIар бикIуз йишв гъибихъундайи… Гьюсей мялимдикан макьала бикIуз Урусатдин меркездин «Физкультура мектебдиъ» кIуру журналин корреспондент Лев Чубаров гъафиганра, ихь райондиан учухьна журналистарихьан гъюз гъабхьундайин?!
«Саб терефнахъандира ужудар шартIар адру мектебдиъ гьамцдар спортсменар, шахматистар гьязур апIуб – му аьламатнан ляхин ву. Дагъустандиъ мициб миллат айиб аьгъдайчуз. Йиз рякъбариинди, Гьюсей мялим чан бинайиан спортсмен ву. Дугъу тербия тувну, вердиш дапIнайи баяр-шубарин машариан дугъ’ин аьхю хъугъвал аливал рябкъюйи. Мицир кас, тренер райондиъ, гъулаъ хьувал – му гъуланра, райондинра хазна ву. Узу хайлин шагьрариз, республикйириз гъушунза, амма мициб марцци, кIван ачухъвал айи халкь, дуфнайи хялариз мициб гьюрмат апIувал тек-биртIан алахъундариз», – гъапнийи думуган кIваантIан тяжуб духьнайи Лев Чубаровди. Йиз гъийин йигъазкьан думу гьядисйир кIваин илмийиз, – аьлава гъапIнийи Жами Гьяжикеримовди.
Чахь урхури гъахьирин терефнаан мициб заан кьимат ва ккунивал дябкъну, узу Гьюсей Гьюсейновдихъди гюрюшмиш гъахьунза. Мюгьлет ккабхъну имиди, думу улубкьурайи Мялимдин йигъахъди тебрикра дапIну, йиз гьязур дапIнайи суалар хъирчуз хъюгънийза. Дюзди гъапиш, яшлу мялим узу гъюбкан гизаф шад гъахьнийи.
– Узу му пише ктабгъувалиин затра швумал дарза, гьаз гъапиш 55 йисандин йиз зегьметназ узу дарсар киву баяр-шубари аьхю кьимат тувували, дугъриданра, узу дурарин уьмриъ аьхю роль уйнамиш гъапIуваликан кIура. Мялимвалин пише читинуб ву, кIури шулу. Думу гьаци хьузра ву. Хъа бицIидар кIваантIан ккуни касдиз дурар читинвалар дар. БицIидарихъди лихуб инсандин варитIан аьхю шадвалси гьисаб апIураза. Саспи абйир-бабар чпин баяр-шубарикан, худларикан аьссиди, инжикди шулу. Хъа узуз дициб хасият Аллагьди тувундар. Узуз гьаммишан бицIидарихъди гаф-чIал апIуз, гьадрарин гафарихъ, ихтилатарихъ хъпехъуз ккунди шулиз. Саспи абйир-бабариз бицIидарихъди фици гаф, тамаши апIурушра аьгъдар. Ухьухъ дурар гьаммишан хъебехъруган, ухьу, аьхюдар, дурарихъра хъебехъну ккунду. Дурар бицIидар ву дупну, ухьу дурарин гафар гюзелмиш апIурдархьа. Хъа дапIну ккунду.
Ав, йиз хиликк гьязур гъахьи баяр-шубари 1984-1985-пи йисариъ Москвайиъ «Аьламатнан шашкйир» кIуру варисоюздин талитариъ 12-пи йишв ва футболин талитариан 2-пи йишв гъадабгънийи.
«Аьламатнан шашкйир» талитариъ иштирак гъахьидар Руслан Гьяжи-керимов, Аьбдулнасир Ражабов, Рамис Къазиев, йиз байна риш Сиражутдин ва Гюльзаман Гьюсеевар вуйи. Му касари ихь халкь вари уьлкейин дережайиъ лайикьлуди улупну. Ва Жамийи увуз кидибту ихтилатнакк узура къул зигурза. Ав, ихь халкь, район дурари адлу гъапIиган, райондин газатдиъ саб цIаркьан дибикIну ккундийи… Узу баладар, хъа душваъ иштирак гъахьи баяр-шубариканкьан. Дурариз, фици гъапишра, хуш хьибдийи, – гьяйифвал кади сеснак гъапнийи лайикьлу мялимди.
Гьаму макьалайиинди ич улихьдин гъарашугъари деебту гъалатI дюз алапIурача. Гьюсей Муталимович ва имбу ихь халис мялимар улубкьурайи машкврахъди тебрик апIури, дурариз уьмурлугъ чпихь гъурху баяр-шубарин юкIвариъ гъузуб ккун апIурача.
