Сувайнат Кюребегова
Фикрар, цIин цIюмгъларси, вари терефариз тарагънайиз, уз’ан дурар уч апIуз удудукьузра мумкин ву, амма табасаран литературайихъанди гьадмукьан юкIв убгури гъахьи шаирарин гьаму йисан бабкан духьну 80 йис тамам гъабхьиган, узуз ккебехъну гъузуз намуснан ихтияр адруб аьгъязуз.
Шаирарин юбилеярихьна чап апIуз макьалйир гьязур апIруган, литературоведари асасди дурарин яратмишарикан, литературайиъ, культурайиъ дурари уйнамиш гъапIу роликан, эсерарин дережайикан, писателарин хатIнакан ва хайлин жара терефарикан кIури шулу. Илим жигьатнаан шаирин яратмишар ахтармиш апIбан тIалабаррра, гьелбетда, гьацдар ву.
Хъа узуз гьадму тIалабарин кьяляхъ гъубзрайи жарабдикан ктибтуз ккундийзуз, мисалназ, аьдати уьмриъ, дустарин арайиъ, хайриъ-шейриъ шаирар фицдар вуди гъахьнуш ва фици дурари жямяаьтдиъ чиб гъахури гъахьнуш. Гьадмуган, дурари гъидикIу эсерариъси, инсанарихьна вуйи рафтариъра ухьуз дурарин сурат ачухъ шулхьуз. Мидланра савайи, му маракьлура ву.
Амма узу яратмиш дапI-найи сурат вардарихьди кьабул апIуз гъитуб йиз метлеб дариз, дидиъ чарасузвалра адар. Узу флану шаирарикан анжагъ жвуваз таниш тахтналан лигури бикIураза, фицики йиз хъугъвализ думу тахт тувдар гьадрар ву…
Дурарин арайиъ айи дуствал гьяйран апIрубсиб вуйи: сари гаф ккебгъуйи, тмунури ккудубкIуйи… Саб лепейиин али шаирар – Шамил Къазиев ва Пирмягьямед Асланов.
Узуз думу шаирарихъди ихь багъри литературайин мядандиъ лихуз, гаф-чIал апIуз, дуствалиъ хьуз мумкинвал туву кьисматназ икрам апIураза.
Шаирарикан йиз сабпи шиърариз эгьемият тувур Пирмягьямед Асла-нов вуйи, дугъу дурар думу вахтна Табасаран райондиъ удубчIвури гъабхьи «Табасарандин нурар» газатдин литературайин машариъ туври ва думу йисари чав чапдиз гьязур апIури гъахьи литературайин альманахдиъ адагъури гъахьну. Узу думу йисари миржибпи классдиъ урхурайза ва, шиърар дикIуз чалишмиш шулашра, поэзияйин аьламдикан ва душваъ лихурайидарикан саб хабарра адайзуз ва думуган гьеле саркьан чIиви шаир дяркънадайзуз. Хъасин, тамам йицIуд йислан, саб мяракайиъ узуна Асланов Пирмягьямед халу таниш гъахьнийча.
– Сувайнат, узуз уву аьгъязуз, яв шиърар альманахдиъ чап апIури гъахьунза. Узу тяжублу гъапIнийва, думуган уву яшлу дишагьли ву кIури, фикир гъапIнийза, – машнак аьжайиб инчI кади гъапнийи дугъу.
– ТIуб-жакьв гьарган чиркквси рябкъюру, Пирмягьямед халу, – дупну, зарафат гъапIза.
Думу чавра узухъди хъипну кIваантIан гъяаьлхънийи.
Аьгъдарзуз, йиз дюзенавал вуш, даршсана шиърар дугъаз кьабул гъахьнуш, думу йигъланмина учу бегьем ктикьнийча. Дугъу узухъди чаз барабар шаирихъдиси гаф-чIал апIуйи – фурс ктарди, ачухъди, шаириси.
Пирмягьямед Асланов жигьил шаирарин тярифар ихтиятди апIрударикан вуйи. Дугъу ич, жигьил шаирарин, шиърариан цIарарра кIваъланди урхуйи, дурар узузкьан кIваъланди аьгъдрувалиан нач шуйзуз.
Гьеле дудуркьну адру жигьил шаирар тярифнан гафари интIи апIуз ва рякълан улдугуз гъитуз дугъаз гучIуйи, гьаддиз дугъу чан гаф, сифте хайлин ражари терезайиин дивну, хъасин мяракайиз адабгъуйи. Хъа дугъан ва Шамил Къазиевдин насигьятнан ва тярифнан гафари узу (белки, жарадарра) айибтIан гьевеслу апIуйзу, жвувак бажаругъ кайивалихъ хъугъуз гъитуйзу. «Первердигарихьан пай ккубкьнайи шаириз къуру тярифар йиччвук капIнайи агъуси ву», – зарафат апIуйи Шамил халуйи.
– Хъа къуру тярифар кьиматнахъ гъадагъуз гьязур вуйи шаирарра адарин, Шамил? – давам апIуйи Пирмягьямед халуйи.
Айи гьацдарра… Жюр-бежюрдар айи: ккебехъну фу-вуш яратмиш апIру бажаругълудар, кечел цIарариъ гъалин яркврар рякърудар, цIарариинди ушвтар хъаърудар, ушвтариинди мукьмар йиврудар.
Хъа Пирмягьямед Асланов ва Шамил Къазиев саб вахтнара кIарубдиз лизиб, лизибдиз кIаруб кIурудар дайи, гьаддиз дурар кми-кмиди чпин яратмишар тIанкьид гъапIдарин мелзарикк ва аьрзйирикк ккахьуйи. Уьмрин аьхиримжи йигъаризкьан Дагъустандин издательствойиъ табасаран пайнан редакторди гъилиху Шамил Къазиев, гьелбетда, саспиган, фукьан гьюжатар гъапIишра, йирфар ва кьувват хъайидарин китабар адагъуз мажбур шуйи.
– Мицдар китабарин кьадар ва кьисмат саб ву, – кIуйи Пирмягьямед халуйи, – дурар тузру ккаъну кьарцIнахъ гъузди.
Гъи вари китабарин кьисмат гьациб дубхьнайиваликан дугъаз думуган аьгъяйиш…
Ваъ, дурар хъугъуйи, ихь литературайин ужуб гележегдик умуд кади хъугъуйи…
Литературайин агъсакъларин мелзналан гъюрайи лайикьлу келима шаирарин ич наслиз улихь гъягъюз рякъ аку апIурайи фанис гъабхьунчуз.
Фицдар вуйи дурар, Шамил Къазиев ва Пирмягьямед Асланов! Жвуван халкьдин кьисматнахьна гъайгъусуз дару, гьарган кархьну ургурайи хиялари юкIв абцIнайи, чпи яратмиш апIурайи поэзияйин кьувватнахъ хъугърайи шаирар. Ав, дурар поэзияйин марццивалихъ ва дидин кьувватнахъ думуган гьеле хъугъри имийи. Хъасин ихь уьмриъ ва литературайиъ фу-вуш дигиш гъабхьну. Гьадму дигиш’валари шаирарин хъугъвализра шаклувал гъабхну. Хъа учузра думу шаклуваликан кубкIнийчуз, вушра, вари ужи шлувалик умуд кади, литературайиъ архьнийча.
Инанмишди чпин рякъюъди гъягъюрайи шаирарин мюгькам дестейиъ ахьу учу гъайгъудар хлинццикк ккайидарси гьисс апIурайча. Учуз литературайиз варитIан читин вахтна учу ялгъузди гъузруваликан гьеле аьгъдайчуз.
– Сувайнат, – кми-кмиди кIуйи узуз Шамил Къазиевди, – увуз читин вахтна ляхин апIуб алабхъидивуз, гьякимарин терефнаан кюмек лазим шлу геренарра уьмриъ хьидияв.
Дурари йирфар хъирчуз шлу гьякимарин ччвурар ктухуйи, хъа чпи гьякимарихъди йикьрар йитIуз, рафтар ккабалгуз аьгъюдар дайи ва гьюкмин тясирнакк ккайи инсанариз уж’валин ниятар ади хьувалихъ, дурарихьан багъри культура бадали наслариз гъубзруб фукIа апIуз удукьрувалихъ дурар хъугъдайи.
Узу гьаз-вуш дурарин насигьятар дериндиан аннамиш апIури шулдайза, узухьна гьелелиг фагьумлувал хъубкьнадайи, узуз уьмур аьгъдайзуз.
ВуйиштIан, яратмиш апIру касдин уьмур рягьтиб дар, гъи дугъан улихьди фанис кабхьну гъягърударра имдар.
Дурар адарди, гьюлси бикIурайи уьмриъра, инсанарин юкIвариан гьебграйи литературайин мядандиъра яшамиш хьуз читинди ву. Узузси, ихь литературайиъ зегьмет зигурайи гьарсариз. Хъа яратмиш апIрударин жигьил насил яратмиш’валин рякъхьан хъанара ярхлади яшамиш шула. Ваъ, му жигьиларин рюгьлувал гъи кьит дубхьнайивалин лишан дар, гьаци гъи яратмиш’валин ляхни гъазанмиш апIуз мумкинвал туври имдар.
Фукьан читин шараитариъра, йиз фикриан, шаирар шаирарди гъузну ккунду. Халис шаирариз жара рякъ улупнура адар.
Асасуб, ухьу ухьуз думу читин, амма баркаллу рякъ гъабкIдарин ччвурар кIваин уьрхюри, дурарин суратар гележегдиз гъахуз удукьуб ву. Гьадму гележегдиъ дурари ихь халкьдин хазнаханайиъ гъиту багьалу цIарар таза юкIварин ялвигъ хядарси кархьну ургур кIури, умуд кивраза.
24-пи декабри Мягьяч-гъалайиъ Р.Гьямзатовдин ччвурнахъ хъайи Милли библиотекайиъ табасаран литературайин классик, шаир, журналист, таржумачи ва редактор Пирмягьямад Аслановдин 80 йисандин юбилейиз бахш вуйи серенжем кIули гъябгъиди. Думу Дагъустандин писателарин союздин ва Милли библиотекайин багъри юрд ахтармиш апIру отделин жягьтлувалиинди кIули гъабхурайиб ву.
Серенжем йигъну сяаьт кьюбди ккебгъди. Мягьячгъалайиъ ва Каспий-скдиъ яшамиш шулайи ихь ватанагьлийириз му серенжемдиз теклиф апIураза.
