Умгьанат Сулейманова
9-пи декабриъ ихь уьлкейиъ Ватандин Игитарин йигъ къайд гъапIну. Му йигъан, Урусатдин Яракьлу кьувватарин ветеранарин, ватандаш’валин буржи намуслувалиинди тамам гъапIдарин ва гьамусяаьтра жвуван Ватан бадали женгариъ айи игитарин гьюрмат уьбхюри, дурар кIваин апIуб ихь буржи ву. Му йигъахъди аьлакьалу вуди узу Украинайин Херсон шагьрин ругар азад апIури, 2022-пи йисан 15-пи октябриъ ихь арайиан гъушу Урусатдин Игит Исрафил Мягьямедовдин хизандихъди гюрюшмиш гъахьунза. Игитрин уьмрин юлдаш Заринайихъди Исрафилин уьмур, дугъан инсанвал кIваин гъапIнийча.

– Яв жилир Исрафиликан, дугъан гьунарарикан дидикIнайи макьалйир ихь газатариъ, журналариъ хайлин а, дугъкан гьацира документальный фильм улупну. Исрафиликан учуз аьгъдарди гъубзнайибдикан фу пуз шулувухьан, месела, дугъан хасиятнакан, гъиллигъарикан…
– Хасиятнакан улхуруш, жвуван хизандиз чавсир ужур ва гъулай кас адаршлийи, хъа дустариз кIуруш, гизаф вафалур ва жумартур вуйи.

Дугъан дустари думу гьамусра кIваин апIури шулу, ляхниинди вушра, гафниинди вушра, думу варидарин кIван метлебариз даягъ шлу дуст вуди гъахьну. Ляхнихьна кIуруш, гъапIу кьастниин ижмиди дугъужвру, фунуб иццрушназра, лихнизра бакар шлу, сабур хъайи кас вуйи. Гъайри касдиз лигбииндикьан гиран кадапIрур дайи. Саб ражари дугъу, лап хъял кубчIвури, чан хликк эскервалин гъуллугънаъ айи сар кас ляхниан адаънийи – гьадму дюшюш кIваиинди имийиз. Гьаз кIура гъапиш, Исрафили алдауб аьгъю гъабхьиган, жара частаризкьан думу эскер сарун кьабул гъапIундайи. Ари уву Исрафил Мягьямедовди ляхлилан алдаънуш, нягьякьди алдаундарвун, гьаддиз сарун учура кьабул апIурдарча кIури, думу кас ляхниз гъадагъундайи.
Думу фу гъапIишра, чан гафналан улдучIврур дайи. «Эскервалин гъуллугънаъ айи касди жвуван вазифйир гьаммишан жавабдарвалиинди гъахури ккунду. Уч’ин ихь Ватанди аьхю вазифа илипна, думу учу намуслувалиинди тамам дапIну ккунду. Экервалин гъуллугъ дугъривал адру, жавабдарвал кадру касдин пише дар», – кIуйи Исрафили.
–Уву дугъахъди фици таниш гъахьунва? Ва швнуд йисан сатIиди дуланмиш гъахьунчва?
– Исрафилихъди дуламиш гъахьи 16 йис узуз йиз уьмриъ варитIан шаду ва бахтлу вуйидар гъахьнийиз. Узу дугъахъди йиз хала Оксана Агъамягьямедовайин мяракайиъ таниш гъахьунза. «Узура швушв агурайи жигьил вуза», – кIури зарафатар апIури, гьамци йиз мирасарихъди таниш духьну, дугъу йиз улихь чаз швушвди гъюбан теклиф дивру. Сабпи ражари узу къаршу гъахьнийза, хъа кьюбпи ражарира ужуб жаваб тутрувган, дугъу йиз абйир-бабар, мирасар жалб дапIну, дурар хайлин вахтна вари гъаврикк ккаъбалан кьяляхъ, аьхир хъа рази гъахьунза. 2006-пи йисан эвленмиш гъахьунча. «Узу гъапнийин, думу ляхин хьибди, кIури – думу хьибди! Му дюн’яйиин ухьу хялар вухьа, узуз узу фукьан дуланмиш шулуш аьгъдарзуз, хъа кIваз ккуни касдихъди сад йигъан вушра дуланмиш хьуб – му варитIан аьхю бахт ву, Зарина», – кIури шуйи дугъу гьаммишан. Исрафилихъди дуланмиш гъахьи 16 йис кIваълан гьадрахру махъв гъабхьну йиз. Узуз му дюн’яйиин имбу акв думу гьаммишан йиз кIваин уьрхюб ва ич кьюр гюрчег веледар Малика ва Летиф ву.
– Увуз Исрафил Украинайиз гъягъюрайиб фици аьгъю гъабхьунвуз?
– Дугъу саб вахтнара чав гъягъру йишв узхьан жин апIурдайи, улихьккимиди кIуйи. Думу Украинайиз 2022-пи йисан 23-пи майдиъ гъушну. Магьа дугъан гъуллугънан буйругъ тамам апIуз гъягъювал аьхиримжи вуйиб гъабхьну. Хъа узкан, дадайиз аьгъю хьуз гъимитанай, кIури тIалаб гъапIнийи.
Дадайиз гьюрмат гизаф айир вуйи. Саб ражну Исрафили йиз улихь, курортдиз гъягъюрхьа кIури, теклиф дивнийи. Гьадму вахтна узхьан гьаз-вуш, гъягъюз шули гъабхьундар, ва дугъу, вуш жара вахтна гъягъидихьа, путевкйир кьяляхъ апIидиза, гъапи. Дугъан дадайихьна вуйи янашмиш’вал агъяди, узу гъапиза: «Исрафил, гъач, му ражари курортдиз ихь дадайихъди гъарах, думу гизаф рази хьидивукан». Пагь, фукьан рази гъахьундарин думу йиз гафниин! Ва дурар кьюрид гъушу вахтна, дадайихъди бай гъюри сабпи ражари рябкъюрачуз кIури, курортдиъ айидар вари мюгьтал духьну имийи. Фукьан рази гъахьнийкIан, думу вахтна Исрафилин дада! Дугъу, завариин Аллагь, жилариин дада ал, кIури шуйи. Исрафил саб вахтнара чан дадайиз гиран ктапIу кас дайи.
– Исрафил гъакIибдикан фици хабар гъабхьун-чвуз?
– 15-пи октябриъ бицIидарин собрание ву кIури, мектебдиз гъягъюз ккайир вуйза. Хъа гвачIнинган гъудужвурин фици-вуш, саб хабар хьибди кIурубсиб гьисс гъабхьнийиз. Гьадму вахтна, Исрафилик кубкIну, гъагъи зийнариан дугъу жан туври гъахьнийиштIан. Думуган дугъахъди гъуллугъ апIурайи дустарира, дурарин хизанарира, фици вучва кIури, кми-кмиди зенгар апIури гъахьнийи. ВуйиштIан мурар, учуз хабар вуйин-дарин аьгъю апIурайидар. Хъа йиз таниш хпири, уву мектебдиз гъюрна кIури, зенг дапIну гьерхган, гъи кефйир адариз, гъюз хьибдарзухьан, гъапиза дугъазра. Думу хабар йиз кIвак кубкIу вахтна, йиз гюрчег ригъдин акв сабпну ктIубшву… Думу кьяляхъ хуз шлу кас гъахьнийиш, вари тувнура, хурийза. Думу дявдиан фициб зиян дубхьну гъафишра, узу думу кьабул апIрийза, анжагъ чIивиди гъузнийиш. Узу йиз Исрафилин накьвдин багахь узузра йишв гъибтуб тIалаб дапIназа.
– Магьа гъи яв бай Летифдира: «Узура, йиз адашдиси, Ватандиз гъуллугъ апIувал ктабгъурза», – кIура. Уву рази вуна дугъан фикрариин?
– Летиф гизаф фикир хъайи ужур велед вуйиз. Дугъаз военный силбарин духтир хьуз ккунди а. Гьаз гъапиш, Исрафили аьхиримжи вахтна силбарин аьрзйир апIури шулийи ва гьаци имиди думу Украинайизра гъушну. Хъа Летифдин дерди гьадму ву: чан адаш силбарин аьзият кимиди гъушну, кIури, «узуз силбарин военный духтир хьуз ккундузуз, дада», – гъапнийи. Гьелбетда, йиз балин дициб фикир узура кьабул апIураза.
– Хъа Маликайиз фициб пише ктабгъуз ккунди а?
– Дюзди гъапиш, дугъура духтир шулза, кIура. БицIидар, чпин адаш Исрафилси, зигьим айидар ву. Хъа магьа, думу гъакIихъанмина шубуб мектеб дигиш дапIнача. Исрафил йикIру йисан Малика 9-пи классдиъ урхурайи, гьадму арайиъ дугъан ОГЭ-йизра гьязур шлу вахт вуйи ва гьамци бицIидарин урхбаз машатвал гъабхьну. Хъа баракаллагь Маликайиз: вахтниинди чан ккудучIву вари дарсар гъудургъну. Кьюрид бицIидарра Дербентдин 19-пи мектебдиз гъягъюра. Гьаруриз чан машгъулат айиб ву, хъа Малика ужур художникра вуйиз, дугъаз уччвудар шиклар зигуз аьгъя.
– Уву дуланмиш шулайи Дербент шагьрин мэр Рустамбег Пирмягьямедовдин, администрацияйин гъуллугъчйирин терефнаан фициб фикир ва кюмек шулавуз?
– Дербентдин мэр Рустамбег Пирмягьямедовдиз аьхю чухсагъул пуз ккундузуз. Гьамусяаьт узу дуланмиш шулайи квартира масу гъадабгъру вахтна, думу ичIи каркас вуйи. Зенг дапIну дуфну, дилигну, Рустам Пирмягьямедовди гъапи: «Му хал рас апIувал уз’ина гъадабгъураза». Ва йирхьуб вазлин арайиъ рас дапIну ккудубкIнийи. Гъийин йигъанра дугъу йиз хизандиз гизаф фикир тувра. Кюмекнан гаф адар, вари терефарихъанди фикир туврачуз. Хъа узуз айи дерд йиз Исрафил амдрувалинуб вуйиз.
Гъийин йигъан ихь жигьилар жвуван Ватан уьбхюз кIваантIан гьязур вуйибдин ухьу вари гьякьикьатдиъ шагьид гъахьунхьу. 2022-пи йисан 23-пи майдихъанмина хусуси метлеб айи дявдин операция-йиъ иштирак шулайи жигьил командир Исрафил Мягьямедов, Украинайиъ Херсон шагьрин ругар азад апIури, гьадму йисан 15-пи октябриъ ихь арайиан гъушну. Исрафилихъди думу гъизгъин женгариъ иштирак шули, дугъу буйругъ туври гъахьи эскрари, фици командири, хабарсузди эскрариина гъюрайи гюллйирихьан дурар уьрхюрза кIури, чан жан фида гъапIнуш, дугъан хпир Заринайиз ктибтнийи. Амма кьатI’и гьядисайин гъагъишнаан дидкан пуз йиз сюгьбатчи рази гъахьундайи.
Урусатдин Игит Исрафил Мягьямедовдин уьмрин юлдаш Заринайиз Аллагьди сабур ва кьувват туври.