Зубайдат Шябанова

Инсанар ва кьисматар

Наркоманар инсанарин арайиъ ул’ан адахьнайи, багахьлуйир ва дустар ярхла духьнайи аьзарлуйир ву. Гьякьикьатдихьан гьергуз рякъяр агурайи дурар, мучIу ичIаъ ахьра. Хъа гьадушв’ан удучIвуз ва аьдати уьмур хъапIуз рюгьнанна кьастнан кьувват сар-кьюризра гьубкIри шулдар.

 

– Наркотикари йиз хизан кидипурайиб, ляхнинна гележегдин планар чIюргъюрайиб рябкъюри, узу думу гатIабхьну ккунибдин гъаври айза. Дустагъдин раккариан удучIвури, мина уьмурлуг сарун дяргъюз гаф тувунза, – ктибтура Дербент шагьриан вуйи 41 йисандин яшнан Аслан Къулиевди (ччвур ва фамилия гьюдюхна).

Аслан табасаран бай ву. «Табасарандин нурар» газатдин мухбириз наркотикарин асиллувалиъ ахъбан дюшюшнакан, дидихъди аьлакьалу вуди чан уьмриъ алахьу читинваларикан ктибтури, дугъу жигьилариз наркотикарихьан ярхла гъузуб теклиф гъапIну.

– Гъи гъубшу уьмриз кьяляхъ лигури, узу бахтавар уьмрин эйси вуди, амма думу уьбхюз дархьивалин гъаври аза. Узу Дербент шагьрин варитIан аднан ресторанарикан сабдин менеджерди лихури гъахьунза. Пулра ужуб гъюрайзуз. Ресторандин кIулиъ айидарра, йиз ляхникан разиди вуйи. Хизандиъ ккуни хпирра кьюр веледра айзуз ва дураризра фу ккундуш вари ихтияжар гьуркIри, узхьан шлубси хизан кIули гъабхурайза.

Аьхю пай хизанариъси, йиз хизандиъра дадайинна йиз уьмрин юлдшин арайиъ наразивалар хьуз хъюгъю. Хпири дада гьаммишан ич арайиъ учIврайивалин тахсиркар апIуйи. Хулаъ кми-кмиди шулайи гъалмагълариан йиз хасиятра дигиш хьуз хъюгъю. Ухди хъял гъюри, гьюжатариан урцури ва кIул иццру шули гъабхьнийиз.

Сабпи папрус

Гьадму вахтна ич гъуншдиъ кIару агьларин, ипни жандин Аьли кIуру бай яшамиш шулайи. Аьлдин абйир-бабар ухди кечмиш гъахьну, ва дугъу чан асас вахт гьяятдиъ скамейкайиин ялгъузди деъну гьапIуйи. Узуз дугъан язухъ шуйзуз. Аьхириъ, хулан ккудудукIру гъалмагълариан узура думу бализ ухшарур хьуз хъюгънийзу. Учу дустар гъахьича ва сар-сариз жвуван дерди-бала ктибтуз хъюгъча. Саб ражари Аьлди, укIру вари кIваълан гьархуз гъитру, дупну, узухьинди кабхьнайи папрус гьачIабкку. Узу дибрисган, дугъу гиранра гъапIнийи. Кьюбпи ражари дугъу чаз сарди зигуз даккниваликан кIури, хъанара узухьинди укI гъябхьну, кабхьнайи папрус гьачIабкку. Му ражарира дугъаз ваъ пуз даршиган, узу папрус гъибисза. Думу марихуана вуйи. Саспидари, марихуана пучIу наркотик ву, кIури фикир апIура. Дурар дюз дар. Думу гъизигу вахтна, дифраъ ахънайиганси, йиз хилар-ликар лап явашди ришвурайиганси, инсанарин сес гъядябгънайиганси шуйзуз.
Сифте вахтари Аьлди узуз папрус чIанади туври гъахьну, хъа цIиб вахтналан думу пулихъ тувуз хъюгъю. Аьлди узу наркотикар масу туврурихъдира таниш гъапIнийзу. ЦIийи дустру, учв дисуз гучIури, телефондиан саб жюрейинра гафар апIури шулдайи. Учу гьяфтайи саб ражари алахьуйча, ва дугъу узухьна йиз заказ тувуйи. Думуган узу сад йигъан марихуанайин кьюб папрус зигуз хъюгънийза. Гьаци вушра узу жвув наркоман вуди гьисаб апIури гъахьундарза, ва думу ккун гъабхьибси дипуз шулзухьан, кIури фикир апIуйза. Гъюблан-гъюбаз му «укIкан» йиз бедендиз лазим вуйи тясир шули амдайи, ва узу «лирика», метадон, «пати» (метамфетамин) ва жара гъагъи препаратар ишлетмиш апIуз хъюгъюнза. Саспи наркотикари ахуз ккауйи, хъа бязидари бедендиз кьадарсуз кучIлан кьувват тувуйи. Мисалназ «пати» ишлетмиш апIуз хъюгъган, йиз юкIв деллу духьнайиринубси либхуз хъюгъюйи. Дидин асиллуваликк ккахънайи узу, ккебехъуз даршули, кьадарсуз улхури, вари ляхнар апIуз кьувват айирси гьисс апIури гъахьунза. Диди гашра хьуз гъитудайи…
Саб ражари йиз жибдиан адабхъу метамфетаминдин хю айи пакет йиз 7 йисаъ айи бализ гъибихънийи. Хпириз йиз хасият гьюдюхюб рябкъюрайи ва, нубатнан гъалмагъалин кьяляхъ думу, веледарра гъадагъну, чан абайин хулаз гъушну ва ич нюкягь чIюбгъюз аьрза тувну. Гьамци 2019-пи йисан ич хизан гъарабгъну.
Йишвну, ликрин гурдмин йиккар кьатIар шулайиганси, ахуз, хъа гвачIвни цIийи доза дарди гъудужвуз шулдайзухьан. Вари беден уьру тIюхъяри алабцIуйиз. Дурар ляхниъ дярякъри кIури, ярхи лугар хъайи ккуртар алахьури гъахьунза. Аьхирки машнакра швумцIар ктучIвуз, силбар айтIан утIуз, ушвниан хяви ниъ гъюз хъюгънийиз. Хасиятра тюнт гъабхьнийиз. Дустар узхьан ярхла хьуз хъюгъю. Суалар сарира тувурдайзуз. Варидариз узу наркоман вуйиб рябкъюз хъюгъю. Улихьна учу хайлин баяр кми-кмиди сатIиди уч шуйча. Хъа гьамус узу фунуриз зенг гъапIишра, дурариз багьна бихъуйи. Узу саризра гьяспикк ккамдрувал гьисс апIуз хъюгъюнза. Йиз цIийи дустар узусдар наркоманар вуйи.

Эмдин бай

Йиз эмдин бай Мягьмудра наркоман вуйи. Дугъу наркотикар узутIан улихьна ишлетмиш апIури гъахьну. Мягьмуддихьан вари ярхла гъахьнийи, ва думу сарди яшамиш хьуз хъюгъю. Дугъу чав чаз героиндин руб йивури, хъасин гъагъи гьялнаан гьяфтайиинди удучIвуз даршули гъахьнийи. Узу дугъаз наркотик дип кIури, агъзур ражари гъапнийза. Амма дугъу йиз гафар ва насигьятар сеймиш апIури шулдайи. Саринра гафар дугъаз гьаз ерхьурадарш, узу думуган гъаври адайза…
Учв наркоман вушра, ич хизандиан сар касдизра дугъу наркотик ишлетмиш апIуз теклиф гъапIундайи. Руб удучIвуз даршлу тIапIар вуйибдин думу гъавриъ айи. Гъардаш саб ражари вуйи наркотикдин ишлетмиш’вал кьадарсуз артухъ дубхьну, 36 йисаъ ади гъакIну. Дугъан аьжали узуз гужли тясир тувнийзуз. Гьаддиан узу наркотикдин рубар йивури гъахьундайза. Зигувалра дипуз ккунди, Мягьячгъалайиз больницайизра гъушнийза. Амма бедендиъ убчIвну, агъавал апIурайи зегьерну, гвачIнин нубатнан доза тIалаб апIури хъергуйзу. Му читин вазиятнан улихь кьаст ижми апIуз даршули, гьялнаан адахънайир цIапIрухулаз доза ишлетмиш апIуз гъягъюйза. Сад йигъан сигьринган сяаьт 5 шули хъергунзу. Гьадму вахтна хуларин багахь хьайи мист’ан экбер йивуз хъюгъю. Узу диндин къанунар уьрхюрадарза, амма Зав’ин Алир йиз гъаври шлувалихъ ва йиз гунгьарилан хил алдабгърувалихъ хъугърайза. Экбер узуз наркотик дип кIурайи лишан вуди гьисс гъапIнийза. Фти-вуш узуз думу дипуз ял апIурайи. ЮкIв тикйир шулайибси айзуз. Думуган наркотикарихъди вуйи аьлакьйир марцциди ккутIну нукьтIа дивуз ккун гъабхьунзуз. Амма зегьернан асиллувалин кьувват аьхюб вуйи…
Наркотикарихъ узу хайлин пул харж гъапIунза. Аьдати инсанар наркоманарин гъаври шулдар. Хайлин наркоманар больницйириъ чпин ифи марцц апIуз дахьра. Ва ижми кьаст гъапIиш, инсандин бедендихьна рюгьнан кьувватниинди наркотикар гьаммишандиз дирчуз мумкинвал а.

Ляхин ва кучIлин зенг

Ляхниъра узу наркотикар ишлетмиш апIурайиваликан мялум гъабхьнийи. Менеджерарикан сари ресторандин кIулиъ айидариз мидкан гъапнийи. Ва, чпин ресторандин ад пуч апIуз ккундарчуз дупну, узу ляхниан адау. Думуган узхьан вари ярхла гъахьиб якьинди гьисс гъапIунза.
Йиз гъавриъ анжагъ гъунши АьлитIан адайи. Учу кми-кмиди рякъюри, сатIиди «укI» зигури гъахьунча.
Саб ражари дугъу зенг гъапIнийи ва гукIнишин кайи дихниинди: «Аслан, яв кюмек лазим вузуз. Гьялакди Дагъустандин Огни шагьриз хъуркьа!» – гъапи. Узу артухъ суалар тутрувди, гьадму сяаьт рякъюъ учIвза.
Амма узуз йишв’ин Аьлдин ерина полицияйин вакилар ккилигурайи. Мялум гъабхьиганси, ихтиярар уьрхру органарин вакиларихъди дугъан ухдитIан месэлйир арайиз дуфну айи, ва дугъу, узу ккитну, учв тахсир ктарди ккудучIвну.
Полицияйин отделиъ узу наркотикар уьрхюрайивалин ва дурар масу туврайивалин тахсиркар гъапIнийи. Му тахсиркарвалариз дилигну, узуз 8 йис дустагъ тувуб мумкин вуйи.

Дустагъ

Узу наркотикар затра масу тувур дарза. Наркодилерари ужуб пул апIурайиб аьгъяйзуз, амма узуз пулин дарвал адайзуз. Суддиъ узу дилер дарувал субут апIуз лап гъагъиди гъабхьунзуз. Пул тувну, адвокат гъидисунза. Суддин 13-пи хъпехъбариъ узу наркотикдин сурсат уьбхюрайивалиан ва наркотик жвуву ишлетмиш апIуз масу гъадабгъурайивалиан тахсиркар дапIну, кьюд йисаз дустагъдиъ иту. Гьамци 2020-пи йисан узу Тюбейиз дустагъдиз гьаънийи.
Дустагъдиъ саб камерайиъ 7 кас айча. Ич арайиъ наркоманар, угърийир, инсан йивну гъакIидар айи… «Хатайиъ» чан къанунар айи. Дурар саризра чIур апIуз ихтияр адайи. Дурарикан гъи ктибтуз ккундарзуз. Узухъди деънайидар, йиз дадайин гъайгъушин себеб вуди, узухьна гьюрматниинди янашмиш шули гъахьну. Узу дустагъдиъ айи вахтна, йиз сагъвалин ва йиз уьмрин гъайгъушнаъ гъахьир анжагъ сар йиз дадатIан дайи.
Дустагъдиъ, икибаштIан, ипIруб тувра. Хъа думу ихь аьдати хурагарихь зат багахь тевуз шлуб дар. Аьхюну пай деънайидарихьна улукьуз фужкIара гъюрдайи. Гьаддиз йиз дадайи сар узузси, вари ич корпусдиз хурагар хьади гъюри гъахьну. 19-20 литр шурпа, 60-70 котлета сабишв’инди гьязур дапIну, гьар гьяфтайи хьади гъюрайивализ учву фикир тувай!
Дустагъдиъ узу 7 вазли гъахьунза. 26-пи декабриъ йигъан узу улупнайи вахтназ улихьна деетунзу. Узу дустагъдиан деету йигъан, укIу завариз, сабпи ражари рякъюрайидаризси, лигури гъахьунза. Йисандин арайиъ аьдати уьмрихьна вердиш’вал гъудубгнийиз. Узуз инсанари машинар лап гьялакди хъаърайиганси шулайзуз. Сенсорин телефондихъдира сифте вахтари лихуз шули гъабхьундайзухьан. Думуган узуз Дербент шагьриан гъягъюз ихтияр адайзуз. Дустагъдиъ гъахьир вуйивализ дилигну, узу ляхнизра гъадагъуз саризра ккундайи. Алиментарин буржра аьхю дубхьнайи.

Дада

Узуз сар байна сар риш азуз. Дурарихъди телефондиан кми-кмиди гафар апIури шулза. Хпирин багахьлуйириз учу сар-сарихъди алахъну ккундар. Дурари узу веледариз чIуру тясир тувру, кIури фикир апIура.
Наркотикарихьан ярхла гъахьунза. Дадайиз наркотикар гатIахьуз ва, дустагъдиан удучIвур, дина кьяляхъ дяргъюз, гаф тувунза.
Асиллувалиан удучIвуз гъагъиди вуйи. Думу зегьернахьди йиз гележег пуч апIуз гъидритуз кьаст гъапIунза. Беденди наркотик тIалаб апIури узу «уьргъюрайи» дакьикьйири, гюзгдихъна душну, дид’ан узуз лигури, наркотикари узу фтихъна гъахнуш, кудухури гъахьунза: дидин натижайиъ йиз хал-хизан ккадабхънийиз, дустарихьан, багахьлуйирихьан, ляхнихьан гъахьунзу, сагъвал зяиф гъабхьнийиз ва дустагъдиъ ахъунзу…
ВаритIан асасуб бедендиз думу зегьернахьан ифи марцц апIуз кюмек тувуб ву. Мидин гъаври ади, артухъди шид убхъури гъахьунза. Дадайира узуз ккуни шурпйир гьязур апIуйи. Зегьерин кьувват рябкъюри, дада гьаммишан йиз гъвалахъ хъади гъахьну. Дугъу наркотикдин асиллували узу уьргъюрайи вахтна, чахьан шлу кюмек туври, папрусихьна гъябгъюрайи йиз хилиъ чан юкIв иври гъахьну. Узу наркотикариин гъалиб гъахьунзу. Дурар ишлетмиш дарапIри гьамус юкьуд йис вуйиз. Эгер дада йиз гъвалахъ хътайиш, йиз уьмур жараси гъябгъюйи.
Йиз уьмрикан ктибтбан себеб гьадму вуйизки, наркотикарин батагълугъдиан удучIвуз мумкинвал а. Эгер ичв хизандиъ, багахьлуйирин, дустарин арайиъ наркоманар аш, дурарихьан ярхла махьанай. МучIу ичIаъ дурар ялгъузди мигъитанай. Чпи аьксивал улупурашра, дурар ичв кюмекназ килигурайидар ву. Хъа жигьиларикан наркоманарин рякъ дибрисуб ккун апIураза. Думу рякъ гележегдин акувализ ваъ, хъа кIару ичIаз гъахруб ву. Хъа думу ичI’ан удучIвуз кюмекнан хил тувру кас дихъудар», – ккудубкIнийи чан ихтилат Асланди.