Айгуль Мягьямедова
2025-пи йисан 12-пи мартдиан 18-пи мартдизкьан вари дюн’яйиъ инсандин кIулин маъликан вуйи аьгъювалариз бахш дапIнайи гьяфта къайд апIуру. Думу гьяфтайи гъахру серенжемарин метлеб медицинайин хъуркьуваларикан ктибтуб ва кIулин маълин ахтармишарин важиблуваликан мялуматар тувуб ву.
Сабпи ражари думу гьяфта 1996-пи йисан тешкил гъапIнийи. Серенжемариъ 160 тешкилат иштирак гъахьнийи. Гъийин деврикан улхуруш, гьяфтайин арайиъ гъахру серенжемариъ дюн’яйин 58 уьлкейиан 400-тIан артухъ тешкилатар иштирак шулу.
КIулин маъ ахтармиш апIуз лап читин мутму ву. Бабкан гъахьи бицIирин кIулин маълин гъагъ 300 грамм ву, хъа аьхю инсандин – 1500 грамм. Дидин ляхникан ихь уьмрин ери асиллу шула: кIулин маъли фикир, фагьум, гьиссар, улариз рябкъювал, гаш’вал, тухъвал, гьацира бедендин имбу гьяракатар идара апIуру. Бедендин думу пайназ хъайивал апIуб сагъламвалин гъаравлиъ хьуб ву.
КIулин маъ гизаф йисари сагъди уьбхбан бадали, духтрари гьамцдар теклифар дивра:
ДапIну ккуни ляхнарин план гьязур апIинай. Планди фикрин дикъатлувал мюгькам апIуру.
Лазим вуйи кьадар нивкI апIинай. НивкI бегьем дарапIди гъабхьиш, инсандин кефйир уьргъюру. Инсан нивкIуъ айиган, кIулин маъли цIийиди духьнайи аьгъювалар уьрхюру, зегьерлу токсинар терг апIуру. НивкI бегьем даршлуган, кIулин маъ чахьна гъюрайи мялуматар тартиб апIуз хъубкьрадар.
ИпIбан къайда уьбхяй.
КIулин маълиз ужуб тясир апIру сурсатар итIинай: балугъ (лосось, сельд, горбуша), жвилли йимишар, хифран кинцIар ва ригъун кюкдин семечкйир, кофе ва чай убхъай. Шекер цIибди ишлетмиш апIинай.
Гьар йигъан 30-60 дакьикьайи марцци гьавайихь лицай, гъагъи дару физический упражненйир апIинай. Упражненйири ифдин гьяракат, нивкI къайдайиз хуру.
КIулин маълизра тренировкйир лазим ву. Учвуз аьгъдру чIал, ясана мукьмар йивру алатарихъди мукьам йивуз дубгъуз хъюгъяй. Думу ляхин гьяракатниинди дарапIишра, гьар йигъан гьаддиин машгъул хьуб важиблу ву.
Китабар урхай. ДибикIнайи текст урхруган, инсандин фагьум таза шулу.
Математикайин месэлйир гьял апIинай, кроссвордар арцIбура кIулин маъ кьаби даршуз кюмек апIуру.
Ярхла йишвариз даршра, сейир апIуз гъарахай.
Телевизориз гизаф милиганай, компьютерихъ вахт цIиб адапIай. Мялуматар тувру думу дакьатари кIулин маълин жикъи вахтназ кIваин уьюбхювализ чIуру тясир апIуру.
Дустарихъди, багахьлуйирихъди деуб-гъудужвуб апIинай, сюгьбатар гъайихай. Ичв кIулин маъ гьаммишан либхуз гъитай.
КIулин маълин сагъвал гизафси инсандин яшайишдин саягънакан асиллу ву. Артухъ гьяракатнаъ йихьай, ужуб ипIруб ипIинай, ужуб нивкI апIинай, хушлу гьядисйириинди жвув шад хьуз гъитай. Жвуван сагъвалин гъаравлиъ йихьай!
