Наргиз Гюлечова
Улихьна йигъари Дагъустандин энергетикайинна тарифарин министерствойи республикайин журналистариз, Чиркейдин гидроэлектростанцияйин (ГЭС) аьтрафариин экскурсия тешкил гъапIну.
Сулак нир’ин дивнайи Чиркейдин ГЭС, ихь уьлкейиъси, вари дюн’яйиъра айи гидроэлектростанцйирикан варитIан уччвуб ву гъапишра, гъалатI даршул. Му ГЭС Кафари Кавказдиъ айи гидроэлектростанцйирикан варитIан аьхюб ву – дидин кьувват 1000 МВт ву, диди йисандин арайиъ 2,47 млрд кВт электроэнергия гьясил апIура. Гьамусяаьт ГЭС-дин модернизация гъябгъюра ва дидин айи 1000 МВт кьувват хъанара 100 МВт-диинди артухъ хьибди.
Сулак нирин гъюрайи шид дебккбан бадали, тагъар ккади бетондикан дапIнайи банднан ягълишин 230 метртIан артухъ, ярхишин 338 метр ву. Янаки нирин шид дебкк-райи банднан ягълишниинди Урусатдиъ Чиркейдин ГЭС кьюбпи йишв’ин ал, хъа сабпиб Саяно-Шушенский ГЭС ву (245 м).
ГЭС-дихъди ва дидин мумкинваларихъди таниш хьпан кьяляхъ, дуфнайи журналистар республикайин энергетикайинна тарифарин министр Марат Шихялиевдихъди вуйи, ккудубшу йисандин натижйириз бахш дапIнайи пресс-конференцияйиъ иштирак гъахьну.
Серенжем ккудубшу йисан цирклиъ тамам гъапIу ляхнарикан вуйи видеоролик улупбалан ккебгъну, ва министри, думу роликдиан вуйи мялуматар аьлава апIури, Дагъустандин электроэнергияйин цирклиъ гъягъюрайи ва гьаму йисаз планарик кирчнайи ляхнарикан ктибтну. Асас вуди дугъу рас апIурайи электроэнергияйин къурулушдикан гъапну. Марат Шихялиевдин гафариинди, Дагъустандин электросетевой гъурулушдин мюгькамвал артухъ апIбан программайин дахилнаъди, «Россети. Кафари Кавказ» ПАО-йихъди сатIиди ляхин апIури, министерствойи 2024-2025-пи йисарин чвлинна кьюрдун вазарихьна гьязур хьпан ляхнар кIули гъухну. Гьадму программайин пландиинди 35-110 кВ кьувват айи 6 трансформаторный подстанцйир ва 6-10 кВ кьувват айи 813 трансформаторар рас гъапIну, хъа 146 трансформатор, 526 километрин манзилнаъ симар ва завлан симар дизигнайи 4862 рукьан аьхю дестгар гьюдюхну. Гьаму ляхин тамам апIбиинди хайлин муниципалитетариъ акварихъди вуйи аьгьвалат ужувлахъинди дигиш гъабхьну.
Чвлинна кьюрдун вазарин фасликан улхури, министри сабпи нубатнаъди агьалйирин хулариъ ишлетмиш апIурайи газ уч дубхьну, думу тIубкIувалихъди аьлакьалу вуйи суалариз жавабар тувну. Дугъан гафариинди, му жюрейин агьвалатар ва дюшюшар арайиз гъювалин тахсиркрар ихтиярсузди, саб къайдара дюрюбхди, сертификация адру газран алатар ишлетмиш апIури, хулариз газ зигурайидар ву.
«2024-пи йисандин эвелиан башламиш дапIну, Дагъустандин Глава Сергей Меликовдин табшуругъдиинди Госжилинспекцияйин, Ростехнадзорин, «Газпром» ПАО-йин ва «Даггаз» ОАО-йин вакиларихъди сатIиди, ихтиярсузди газ дизигнайи йишвар ашкар апIбан гьякьнаан вуйи рейдар гъахури, 70 агъзуртIан артухъ хулар ахтармиш дапIнача. Натижайиъ 12 агъзуртIан артухъ хулариъ къайда чIур апIувалар ашкар гъахьну. Къайдасузвалар ашкар гъахьи хуларикан 4 агъзуртIан артухъ хулариз гъюрайи газ пишекрари хътабтIну. Му ляхин ццира давам хьибди», – гъапну Марат Шихялиевди.
Республикайиъ акварихъди читинвалар адру шагьрар ва районар адар. Мягьячгъалайиъна Каспийс-кдиъ саки гьар йигъан аквар ктIушвура. 2023-пи йисан республикайиъ хьадан вазари аквар ктIушвувалихъди вуйи дюшюшарин кьадар аьхюб вуйивализ лигну, респуб-ликайиъ му циркил артмиш апIуз кюмек ккун апIури, республикайин Глава Сергей Меликов Урусатдин Президент Владимир Путиндихьна илтIикIнийи. Думуган Дагъустандиз 1 миллиардна 200 миллион манат пул тувнийи. Гьаддихъанмина гьар йисан циркил цIийи алапIбаъ хайлин зегьметар зигура. Цирклин модернизация гъабхбан ляхин 2026-пи йисазкьан давам хьибди.
Аьхиримжи йисари региондин электроэнергияйихъди вуйи агьвалат дигиш апIбан бадали, республикайин аьтрафариин, 67,5 миллиард манатдин инвестицйир жалб дапIну, 5 проект уьмриз кечирмиш апIура. Мисал вуди гъадабгъиш, сач ноябрин вазли Новолак райондиъ микIрахъди либхру электростанцияйин (ВЭС) шибритI ипну. Думу проектдиз 55 миллиард манат жара дапIна, дидин кьувват 300 МВт ву. Дициб кьувватлу проект гьелелиг Урусатдин гьич саб региондиъкьан адар. Сабсана гьамциб микIрахъди либхру электростанция Мягьячгъалайиъра дивра. Думу проектдиз жара дапIнайи пулин кьадар 1,4 миллард манат ву. Гьамуну электростанцияйин кьувват 12,5 МВт хьибди, думу 2026-пи йисан ляхник кипди.
Кьибла Дагъустандин муниципалитетариз кюмек ибшри кIури, сабсана проект уьмриз кечирмиш апIура. Думу проект Дербентдин ригъдин кьувватниинди либхру электростанция (СЭС) ву. Дидиз жара дапIнайи инвестицйирин кьадар 6,2 миллиард манат ву, хъа СЭС-дин кьувват 100МВт хьибди. Му жюрейин проект Нугъай райондиъра юрутмиш апIура.
Марат Шихялиевдин гафариинди, му проектарин кюмекниинди 2026-пи йисан республикайиъ айи электроэнергияйин кьувватариин хъанара 478,5 МВт кьувват иливуз планламиш дапIна.
«Электроэнергия артухъ хьпахъди сабси, лихру йишварра ачмиш апIура. Лихурайи хьубрид проектарин кюмекниинди, республикайин бюджетдиз 400 миллион манатдин налогарра тувди ва гьацира 150 гьаргандиз вуйи, хъа 800-тIан артухъ – вахтназди вуйи лихру йишвар ачмиш апIиди», – мялум гъапIнийи министри.
Серенжемдиъ уч духьнайи журналистарин суалариз жаваб вуди, министри тарифарин гьякьнаанра мялуматар тувнийи. Дугъан гафариинди Дагъустан Республикайиъ гьаму йисан июлин вазлихъан тарифарин кьимат артухъ шулу.
«Коммунальный гьуркIрайи гъуллугъарихъан тувру гьякъийин кьадар учу тяйин апIурайиб дарич. Агьалйирихьна рубкьурайи коммунальный гьуркIрайи гъуллагъарихъан туврайи гьякъийин кьадар федеральный дережайиъди тарифар дерккру органари улупурайиб ву. Гьелелиг варибдин гьякьнаан вуйи къарар адабгънадар. Хъа му месэла лап асасуб ву, гьаддиз дидкан, жаради, кьандиси улхидихьа», – аьлава гъапIну министри.
