Гюльнара Мягьямедова

1918-пи йисан 29-пи октябри Урусатдин коммунистарин жигьиларин союз (РКСМ) тешкил гъапIнийи. 1924-пи йисан РКСМ-диз В.Лениндин ччвур тувнийи, хъа 1926-пи йисан мртдин вазли думу Варисоюздин Лениндин коммунистарин жигьиларин союздиз (ВЛКСМ) илтIибкIнийи.

 

Комсомол арайиз гъафи садпи йисарихъанмина, халкьдин мяишат цIийи алапIбан, экономика улихь гъабхбан, нежбрарин бицIи мяишатар колхозариз илтIикIбан ва СССР-иъ культурайин дигиш’валар гъахбан партияйи чан улихь диву месэлйир гьял апIбак тешкилатди лайикьлу пай кивнийи. Комсомолари агьалйирин савадлувал за апIбиин аьхювал чпин хилиз гъадабгъну, садпи хьуд йисандин арайиъ уьлкейин 45 миллион касдиз урхуз-бикIуз улупнийи. Мидланра савайи, комсомолар уьлкейин чIатху тикилишарин ляхнарин жанлу иштиракчйир гъахьнийи. Комсомолари сабпи ражари Волховский ГЭС дивнийи, хъа гьаддихъди жара электростанцйирра тикмиш гъапIнийи. Комсомолин ччвур Магниткайи (металлургияйин комбинат), Турксибди (рукьан рякъ), Москвайин метрополитенди, Горькийин ччвурнахъ хъайи автозаводди хъана артухъ машгьур гъапIнийи. Жигьиларик чпи апIурайи ляхни гьевес капIри гъахьну.

Ватандин Аьхю дявдин улихь ВЛКСМ-дин 1 миллионкьан членар «Ворошиловский стрелкйир» гъахьну, 5 миллиондилан зиина членари военный типографияйин ва жара пишйирин ПВХО-йин (противовоздушный, противохимический оборона) нормйир тувну. Ватандин Аьхю дявдин 4 йисандин арайиъ шубуд агъзурна хьудварждиина комсомолар Советарин Союздин Игит ччвурназ лайикьлу гъахьну, фашистарихъди вуйи женгариъ кьягьялвал улупбаз дилигну, шубуб миллионна гьацI комсомолар орденариинди ва медалариинди лишанлу гъапIнийи.

Дяви ккудубкIбан кьяляхъра комсомолар Сталинград, Одесса, Севастополь ва гьацира дявди кIан’ан кIулиз ккидирчнайи жара шагьрар цIийи алаъбан ляхнарин варитIан улихь хьайи иштиракчйир гъахьнийи.
1954-пи йисан комсомолин 360 агъзур вакил целинайин жилар хъауз, Урализ, Сибириз, Казахстандиз ва Поволжьейиз гъушнийи. Дурари целинайин 42 миллион гектар жилар тартиб гъапIнийи. Думу кьадар жил Англияйиъ, Францияйиъ, ригъ алабхъру Германияйиъ ва Японияйиъ сатIиди урзурайи жилариз барабар ву.

Сабпи хьуд йисандин (пятилеткайин) аьдатар давам апIури, Комсомоли Братский, Кременчугский, Днепродзержинский ГЭС-ар, атомдин электростанцйир тикмиш апIбиин аьхювал чпин хлиз гъадабгънийи. 1959-пи 1969-пи йисари варитIан читин тикилишариин 1 миллионна 800 агъзур кас лихури гъахьну. Хъа 1970-пи йисари Байкалинна Амурин магистраль комсомоларин тикилиш вуди мялум гъапIнийи. Уьлкейин варитIан важиблу, читин зегьмет тIалаб апIру тикилишариин комсомоли апIурайи аьхювал 1980-пи йисарин аьхиризкьан давам гъабхьнийи.

Эгер комсомолин варитIан ужуб деврикан улхуруш, 1977-пи йисан думу тешкилатдин дахилнаъ СССР-ин 14 йислан 28 йис’ина яшариъ айи 36 миллионтIан зиина жигьилар айи. ВЛКСМ дюн’яйиъ варитIан гизаф жигьилар сатIи гъапIу тешкилат ву.

Жигьиларин думу тешкилат СССР дабгъбахъди сабси ккадабхъуз хъюбгънийи. Ватанпервервалиинди тербияламиш дапIнайи октябрятар, пионерар, комсомолар – уьлкейин гележег саб дупну кьатI гъабхьнийи. Жигьилар, пеълихъан хътургу шюхъярси, гьапIруш мюгьтал духьну, гьарури чан кIулиз гъафиб апIуз хъюгънийи.

 

Гъи, комсомолин тарихдиз ярхлаан лигури, пуз ккундузузки, тешкилат гизаф ужуб, важиблуб, гъийин девриъ ихь жигьилариз гьубкIри адруб ву. Гьамусдин жигьилари фициб кьимат туврушра, йиз фикир гьамциб вуйиз: СССР-иъ наркоманар, гъагъи тахсиркарвалар апIру жигьилар цIибтIан адайи, фицики дурар бицIи вахтнахъанмина ляхниин машгъул духьну шуйи, дурарин кIулиъ ужудар фикрар ивру тербиячйир айи. Тешкилатди чан улихь дивнайи месэлйир ужуди тамам апIуйи. Ватандиз лазим вуйи вахтна инсанарик гьевес капIуз, Ватандин маракьар уьрхюз, аьхю тикилишчивалин ляхнар апIбиин ва гьацдар жара ляхнариин инсанар алауз даягъ шуйи. Йиз уьмриъ комсомолин тешкилатди аьхю роль уйнамиш гъапIундаршра, фагьмиъ тешкилатдикан лап ужудар аку фикрар-хиялартIан гъузундариз.

«Жигьилар ккудубшу, гьаму ва гъюзимбу вахт ачухъди улупурайи гюзгю ву. Гьацира жигьилар ччиварра ву, фицики дурарин гъийин тербияйикан ва артмиш’валикан гележегдин йисарин жямяаьтлугъдин диб асиллу шула. Дурарихьна вуйи рафтари, дурарин гъуллугъар гьуркIбан дережайи, жямяаьтдин рягьимлували гьюкуматдин яшайишдин политикайин артмиш’валин дережа улупура.

Табасарандин жигьилар аьхю наслари ккадапIу читин, амма гизаф шаду рякъюз лигура. Ккудушу йисари дурариз гизаф кьадар материалин ва рюгьнан девлетар гъахну. Гъи дурар уьлкейин варитIан адлу жигьиларихъди саб жергейиъ дийигъна», – дибикIна гизаф йисари Табасаран райондин комсомолин кIакIначиди гъилиху Мягьямед Юнусовди чан «Табасаран – йиз багъри юрд» кIуру китабдиъ.

1920-пи йисан РК(б)-йин ЦК-йин Кавказдин бюройи Дагъустандин комсомоларин тешкилат арайиз дубхну, дидин бюро ктабгънийи. Июлин-августдин вазари, комсомолин тешкилатдиз жалб апIуб метлеб вуди, округариъ нежбер жигьиларихъди собранйир гъахуз хъюгънийи.

Мягьямед Юнусовдин китабдиан мялум шулайиси, 1920-пи йисан Кюре округдин табасаран тешкилатдин секретарди Таригъули Юзбегов лихури гъахьну. Хъа 1922-пи йисан Къяйтагъдинна Табасарандин округдин комсомоларин комитетдин секретарь Атлиханскийи чан докладдиъ округдиъ 70 комсомол айивал къайд гъапIнйи.

Думу йисари комсомолин тешкилатдиз жигьил баяр жалб апIузра читинди вуди гъабхьну. Жигьиларихъди ляхин гъабхуб чарасуз вуйи. Гъулан, райондин гьюрматлу касари сюгьбатар гъахуйи, дурар комсомолик каъбан бадали абйир-бабарин ихтияр гъадабгъуйи. Жигьил дишагьлийир тешкилатдиз жалб апIуб лапра читин ляхин вуйи. Гьаци вушра комсомолин активистарин кюмекниинди, Лениндин комсомолин тешкилат яркьу хьуз хъюбгънийи. «1937-пи йисан Гум’арин комсомолин тешкилатдин жергйириз Пери Расулова, Муслимат Рамазанова, ФатIимат Талибова, Аьшаханум Ражабова, Тават Рамазанова, Сейранат Мягьямедмирзаева кьабул гъапIнийи. Комсомоларин тешкилатари сабпи йишв’ин гъулариъ савадсузвалихъди женг гъабхуб диврайи» – дибикIна Мягьямед Юнусовди чан китабдиъ.

Ватандин Аьхю дявдин садпи йисан райондиан комсомолин 500 член фронтдиз гъушнийи, дурарикан 170 кас — чпин хушниинди. Райондин мектебариъ урхурайидар дарсарин кьяляхъ халкьдин ополчениейин жергйириъ армияйиъ гъуллугъ апIуз гьязур шули гъахьну. Аьхю наслари жигьилариз ватанпервервалин тербия туври, хилиъ тюфенг айидариси, хилиъ дуруц, лопатка айидарихьанра ужуб зегьметниинди фронтдиз кюмек апIуз шлувалихъ хъаъри гъахьну. «Фронт ва далу тереф саб ву!» кIуру пайдгъиккди, фронтдиз гъушу аьхю чвйирин ерина, мектебдиъ урхурайи жигьил баяр колхоздиъ йишв-йигъ дарпиди лихури гъахьну.

Комсомолин лайикилу тарихдикан лап гизаф дибикIна. Хъа комсомолин жергйириъ дархьи касдиз комсомоларин гьевеснан гъавриъ ахъуз читинди ву.

1991-пи йисан 27-пи сентябри ВЛКСМ-дин аьхиримжи 22-пи съезддиъ уьлкейин варитIан гизаф жигьилар сатIи апIурайи тешкилат хъябкьрайиваликан гъапнийи. Гьаддиинди 1918-пи йисан 29-пи октябри ккебгъу комсомолин тарих ккудубкIура.