Гюлягьмад Маллялиев
Гьарсаб халкьдиз, учв артмиш хьпан рякъюъ цIийи гъалибваларихъна гъюбан бадали, чан вакилар уьмуми метлебариин гьевесламиш апIбан бадали, милли рюгьнак паплар кивру, элугъливалин гьевес ратIатIри апIру, багъри халкьдиз учв дахил шулайивалиинди дамагъ апIуз гъитру лишнар, шей’ар, инсанар ади ккунду. Дурар халкь сатIи апIру, думу цIийи хъуркьувалихьна гъахру, гележегдиз рякъ улупру пайдгъарик гьисаб ву. Гъи ихь табасаран халкь битав апIурайи, ухьу чаинди дамагъ апIурайи гьациб «пайдагъ» ихь машгьур шаир ва милли игит Кьалухъ Мирза ву. Аьхиримжи гьацI аьсрин арайиъ табасаран литературайиъ дугъаз бахш дапIнайи гизаф эсерар яратмиш дапIна, ихь тарихчи Мягьямад Гьясановдин жягьтлувалиинди шаириз Хючнаъ ядигар дивна, Табасаран театрин репертуариъ Кьалухъ Мирзайикан вуйи спекталь а, шаирин ччвур али жямяаьтлугъ фонд ляхник ка.
Гъи табасаран театрин артист Аьгьмад ТIаибовди ихь литературайин биначи ва милли игит Кьалухъ Мирза кинематографияйиъра уьмурлугъ жанлу апIуз чарйир зигура. Дугъу, 2021-пи йисан Дагъустандин главайин грантарин конкурсдиъ гъалиб духьну, чан улихь гизаф заан ва жавабдар вазифа дивнийи – шаир-эскер Кьалухъ Мирзайикан жикъи метраждин фильм адабгъуб. Дупну ккундуки, му Аьгьмад ТIаибовдин гизаф жюрэтлу ният вуйи, фицики думугандиз табасаранариз пишекарвалин художественный фильмар адагъбан тажруба адайи. Дугъу сарпирди му читин, гъалатI хьубкан ихтият духьну ккуни ва къурхулувалар айи рякъюзди гам алдабгъну.
2023-пи йисан 6-пи июнди Дербент шагьриъ ТIаибовди чав гьязур гъапIу фильмдин презентация кIули гъубхнийи.
Фильм уч духьнайидариз варидариз кьабул гъабхьнийи, серенжемдиъ тярифнан, режиссерик рюгь ва гьевес капIру гафар гизаф гъахьнийи. Думуган Аьгьмад ТIаибовди чаз Кьалухъ Мирзайикан аьдати тамам метраждин фильм адабгъуз ккунди айиваликан гъапнийи – думу 2024-пи йисан кьюрдну, бегьемди ккудубкIну, дидин презентацияра гъабхуз ккайи. Фильмдин бязи сягьнийир гьязурдира айи. Амма фильм адабгъувал гизаф харжар адауз гъитру ляхин ву. Аьгьмад ТIаибовди жикъи метраждин фильм адабгъбан бадали, грантдиинди жара гъапIу дакьатартIан 5-6 ражари артухъ жвуван жибдиан харж гъапIну. Гьаци вушра, думу умудлуди гележегдиз лигура, фицики инанмиш ву – табасаранариз бабан чIалниинди адабгънайи чпин игит Кьалухъ Мирзайикан вуйи тамам метраждин художественный фильм гьаваси, хьадан йигъан мичIли шидси чарасуз лазим ву. Гьелбетки, дугъан айтIан гъюрайи халис ватанпервервалиин биналамиш вуйи му хусуси умудлувалик багъри халкьдин вакилари чаз гьаму ляхниин кIул иливуз кюмек апIур кIуру умудра кибикьнайи. Фицики думу фильм натижайиъ халкьдин культурайин хъуркьувал, гъюзимбу наслар ватанперверарди тербияламиш апIру гужли эдебнанна рюгьнан дакьат хьибди.
Магьа дидхъанмина дюппе-дюз кьюд йис арайиан гъубшну. Цци Аьгьмад ТIаибовди цIийикIултIан чан жикъи метраждин фильмдин презентацйир Дербент шагьриъ, Хив ва Табасаран районариъ ва 24-пи июнди Мягьячгъала шагьриъ тешкил гъапIну. Ва вари йишвариъ презентация саб къайдайиинди кIули гъубшну – уч духьнайи аьдати тамашачйириз фильм кьабул гъабхьну, гьякимари ва жямяаьтарин улихь-кIулихь хьайидари Кьалухъ Мирзайи табасаран халкьдин уьмриъ гъибту шилнакан, дугъкан фильм адабгъурайивалин эгьемиятнакан дерин ва мяналу гафар гъапну, хъа аьхиримжи гафнаъ режиссери районарин кIулиъ айидариз, депутатариз, республикайин правительствойин дахилнаъ айи ихь ватанагьлийириз, чаз гьарган кюмекназ гъюрайивализ лигну, чухсагъул гъапну.
Ав, чухсагъул гъапну, хъа тамам метраждин фильм гьелелиг адабгънадар! Себеб улихьгандинубсиб ву – пул адар, вари Аьгьмад ТIаибовди, чан жибдиан, жвуван хизандин арайиан адабгъну, харж апIура.
Гьякьлувал бадали дупну ккунду, бязи йишвариъ презентацйир гъахру вахтна режиссериз главйири, мумкинвал айи жара касари пулин бицIи кюмекар гъапIну. Хъа вушра, урсари кIуруганси, думу гьюлиъ кIантIлихъди тевуз шулу. Табасаран айтуйиъ, кьюлан жвурра гьюлиз кюмек ву, дупна. Вушра ухьу гьамциб кьюланубсиб кюмек туври гъузиш, ясана режиссерихъди вуйи хусуси рафтариз лигури (думура чIиви инсан ву, варидариз кьабул хьуз йиччвна уьл дар), вари халкьдиз мянфяаьт кайи ляхин апIурайириз кюмекнан хил гьачIабккбан ерина жвуван жизби гиранариз гъуллугъ апIури гъузиш, «Кьалухъ Мирзайин фикрар» фильмдикан (автори тамам метраждин фильмдиз гьациб ччвур тувна) неззет ктабгъуз ухьуз багарихьди мумкинвал хьибдар. Умудлу вуза, Аьгьмад ТIаибовди чав хъюгънайи ляхин чарасуз кIулиз адабгъиди – презентацияйин кьяляхъ узу дугъахъди гаф-чIал апIурайиган, узуз режиссерин улариъ ижми кьастнан аку ялав гъябкъюнзуз. Хъа ухьу вари саб халкьдин вакилар вухьа, гьаддиз, деврин къанажагъсузвализ ва инсанарин рюгьнан дараскьалвалариз дилигди, ухьу, улихьдиси, гъира бедбахтвалра, шадвалра сабси пай дапIну ккунду. Ухьуз «Кьалухъ Мирзайин фикрар» яшамиш ишри!» гьарайнаккди гьаму фильм ккудубкIбан бадали, вари элин кьувватар сатIи апIуз фти вая шли манигъвал апIура? Анжагъ ихь кагьалвали ва ужуз зиндикьвали, аьхю ва уьмурлугъ мяна айи шей’ар жвилли, саб герендиз вуйи ляхнарихьан жара апIуз удудукьрайивали, ихь уж’валихьна вуйи бюркьювали!
Мягьячгъалайиъ презентацияйиз дуфнайи Урусатдин халкьдин артист, машгьур режиссер гъумугъжви Айгум Айгумовди гъапиганси, Аьгьмад ТIаибовдиз табасаранари аьхю гьюрмат-гьязат дапIну ккунду, гьаз гъапиш дугъу «халкьдин кIваълан гъягъюрайи милли игит цIийикIултIан, искусствойин кюмекниинди, жанлу гъапIну, дугъан багьалу ччвур цIийи алапIну». Жара халкьарин вакиларира кмиди Аьгьмад ТIаибовдин апIурайи ляхнин важиблуваликан кIурайиган, ухьу гъирагъ йивну гъузуб дюзиб вуйинхъа?! Хайирлу ляхнихъ хъайи касдиз кюмек тувуб, дугъ’ин ихь халкьдин аьдатанаъ айи ляхинра, халис табасаранарин – дагълуйирин хасиятнан лишанра ву. Улихьган вуйи. Гьаци вуди гъубзнура ккунду.
