Гюльнара Мягьямедова
Табасаран райондиъ Жвулли гъулан мектеб ужудар мектебарикан гьисаб шулу. Мектебдиз аьхю тарих а. Жвулли гъулаъ мектеб 1929-пи йисан ачмиш гъапIнийи – Селимхан Аслановдин хулаъ. Хъасин думу Къурбан Мирзахановдин хулариз гъубхнийи. Урхуз-бикIуз дубгъуз ккуни гъуландар мектебдиз хябяхъдин вахтнаъ, колхоздин ляхнарин кьяляхъ, гъягъюри гъахьну. Мектеб ачмиш апIувал ва кIули гъабхувал гизаф йисари гьадму мектебдин директорди гъилиху Мягьямед Мягьямедовдин ччвурнахъди аьлакьалу ву.
Гъубшу аьсрин 80-пи йисари Жвул’арин мектебдин мялимарин, ужудар хъуркьувалар ади мектеб ккудубкIру баяр-шубарин аваза аьхюб вуйи. Гьелбетда, гъира мялимари мектебдин тарих лайикьлуди уьбхюз чарйир агура. Хъа вушра гъулаъ айи хизанарин кьадар цIиб хьували, бицIидар лап цIибтIан адрували улихьнайин хъуркьувалар текрар апIуз мумкинвал туврадар.
БицIидар цIибдитIан адаршра, мялимари чпиан удукьру зегьмет зигура.
20-пи августди Мягьячгъалайиъ Дагъустандин образованиейин пишекрарин августдин вазли гъабхру совещаниейиъ, пишекарвалин ляхниъ гъазанмиш гъапIу хъуркьувалариз ва гизаф йисари гъизигу баркаллу зегьметназ лигну, Табасаран райондин Жвулли гъулан кьялан мектебдин ккергъбан классариз дарсар киврайи Дагъустан Республикайин лайикьлу мялим Гьясамудин Рамазановдиз Урусатдин Федерацияйин мярифатнан министерствойин «Мярифатнан отличник» лишан тувнийи. Гьясамудин Рамазановдиз мектебдин коллективдин, гъуландарин арайиъ аьхю гьюрмат а. Дугъу чан уьмрин 40 йистIан артухъ мектебдиъ бицIидариз аьгъювалар ва тербия туври адапIну. Дугъаз Табасаран райондин администрацияйин терефнаанра хайлин грамотйир а.
Гьясамудин Зейнудинович Рамаза-нов 1963-пи йисан Табасаран райондин Жвулли гъулаъ мялимдин хизандиъ бабкан гъахьну. Гъулаъ миржид йисандин мектеб ккудубкIбан кьяляхъ, бай Дербент шагьриъ педагогвалин училищейик урхуз кучIвну. Думу училище хъуркьувалариинди ккудубкIну, жигьил мялим Гуми гъулан мектебдиз ккергъбан классарин мялимди лихуз гьаъну. ЦIиб вахтналан Гьясамудин Рамазанов Ватандин улихь чан буржи тамам апIури, армияйиъ гъуллугъ апIуз гъушнийи. Армияйин кьяляхъ Кюрягъ, Гуми, Афна гъуларин мектебариъ лихури гъахьну, фицики наан мялимар гьуркIри адарш, жигьил мялим гьадина гьауйи. Ляхнихьан ярхла дархьиди дугъу Дагъустандин гьюкуматдин университетдиъ правоведениейиан заан образованиера гъадабгъну. 1997-пи йисхъанмина гъийин йигъаз Жвул’арин кьялан мектебдиъ ккергъбан классарин мялимди лихура.
Мялимарин пишекарвалин машквран улихь узу Гьясамудин Рамазановдихъди сюгьбат гъубхунза. Думу сюгьбат исихъ туврача.
– Гьясамудин Зейнудинович, уву мялимвалин пише фици ктабгъунва? Машинра адарди, ярхла Кюрягъ, Гуми, Афна гъулариз гьар йигъан мархь-ригъ дарпиди фици гъягъюри гъахьунва? Яв уьмриъ варитIан ужур мялим фуж гъахьну?
– Гьелбетда, пише ктабгъувализ йиз адашдин ляхни тясир гъапIну. Думу 40 йисантIан артухъ Табасаран райондин гъулариъ, багъри Жвул’арин мектебдиъ мялимди лихури гъахьну. БицIи вахтнахъанмина гьар йигъан адаш фици дарсариз гьязур шулуш, дугъан ляхнихьна вуйи рафтар рябкъюри гъабхьунзуз. 1980-пи йисари мялим гьюрмат айи пише вуйи, маважибра харжиб дайи. Гьамцдар вари себебар гьисабназ гъадагъну, пише ктабгънийза. Йиз уьмрин асас тербиячира йиз адаш гъахьну. Дугъу учуз, чан веледариз, зегьмет зигуз, аьгъювалар гъадагъуз, аьхюр-бицIириз гьюрмат апIуз улупнийи. Адашди хизандиъ чан веледар сатIиди дитну, эдеблувалин, намус-гъир’ят уьбхбан сюгьбатар гъахури шуйи. Хъа гъунши гъулариз яягъди гъягъбакан улхуруш, ляхнихъ юкIв хъайи жигьилиз рякъ ккадапIуб фу ву хъа!? Гьамусдин жигьил мялимариз, духтрариз Земский мялим», «Земский духтир» программйириинди хайлин гъулайвалар тувра, гьаци вушра гъулариз ляхин апIуз гъягъюз ккунидар лап цIибтIан адар. Хъа узу лихуз хъюгъру вахтнаъ дици дайи.
– Уву магьа мектебдиъ 40 йистIан артухъ зегьмет дизигнава. Гьамкьан йисари мялимди ляхин апIбан бадали, бицIидарихъди апIру ляхниин юкIв алди ккунду. Мялимдиз хасиятнан фицдар гъиллигъар хас ву?
– Мялимвалин пише ктабгъруриз варитIан гизаф бицIидарихьна вуйи ккунивал ади, бицIидарихъди ляхин апIуз юкIв хъади, бицIидарин гъавриъ хьуз, гьарсарихъди жаради гафар апIуз аьгъюди ккунду. Мектебдиъ узухьна практикайиз студентар гъафиган, дурариз тувру сабпи суал гьамциб вуйиз: увуз бицIидар ккундунуз? БицIидар даккни варитIан ужур пишекрихьанра дурарихъди мянфяаьтлу ляхин гъабхуз хьибдар. Эгер увуз бицIидар ккундарш, мялимвал яв пише дар. Мектебдиъ саб жюрейиинди ляхин апIуз шлу мутму дар. Мисалназ, узухьна сабпи классдиз бицIидар гъюра: дурарин гьарсарин гьязулугвализ, аьгъювалариз, жандин сагъвализ фикир тувраза. Гьарсар бицIирихъди дугъаз кпалгруси, думу гъавриъ шлуси ляхин гъабхуб лазим ву. Ккергъбан классарин мялимдиз сабурлувал чарасуз ву. БицIидар жюрбежюр хизанариъ вердиш духьнайидар ву, дурарин гъиллигъар сабсдар дар, жинжалвалар апIрудар хайлин алахьуру. Дарснаъ айир гъудужвну классдиан удучIвуз мумкин ву. Мялимди бицIидар мектебдин, классдин къайдайин гъаврикк ккаъру. Ккергъбан классарин мялим мектебдиъ айи бицIирин абана-баб гьисаб ву.
– Увуз августдин вазли «Мярифатнан отличник» ччвур тувунвуз. Яв ляхниъ гъарашугъарихъди пишекарвалин устадвалин жиниваларикан ктибтури шулва?
– Райондин образованиейин идарайи кми-кмиди узу экспертвалин комиссияйин членди ктагъуйи, райондин гъулариз мялимарин ляхин ахтармиш апIуз гьаъри шуйи. Гьадмуган пишекарвалин устадваликан ктибтури, мялимар чпин ляхнихьна намуслувалиинди янашмиш хьувал тIалаб апIури, хайлин зегьмет гъизигунза. Жвуван коллективдиъра жигьил мялимарихъди гьациб ляхин гъабхури шулза. Республикайин образованиейин министерствойи узу гъабхурайи ляхин лишанлу апIури, райондин, республикайин терефнаан чухсагъул мялум апIру кагъзар туври гъахьну. 2011-пи йисан 19-пи декабри узуз «Дагъустан Республикайин лайикьлу мялим» ччвур тувнийи. 2019-пи йисан 15-пи октябри «Урусатдин Федерацияйин тербия ва аьгъювалар тувбан гьюрматлу гъуллугъчи» кIуру значокдиинди лишанлу гъапIнийи. Ва гьаму йисан августдин вазли «Мярифатнан отличник» ччвур тувунзуз. Узу зигурайи зегьмет гьисабназ гъадабгъури, райондин ва республикайин мектебарин ужудар мялимарихъди саб цIарнаъ дерккуз кюмек туву райондин глава Мягьямед Къурбановдиз, директор Рустам Уьмаров кIулиъ айи Жвул’арин кьялан мектебдин коллективдизра аьхю чухсагъул мялум апIураза. Дурарин кюмек дайиш, йиз зегьметназ мициб заан кьимат тувуз хьибдайи.
– Гъулариъ ккергъбан классарин мялимдиз фицдар читинвалар алахьуру?
– Сабпи ва асас читинвал – гъулариъ бицIидар мектебдиз гьязур дапIну гьаърадар: дурариз гьярфар, гьисабар, урхуз, бикIуз аьгъдар. Гъийин тIалабар улихьнайинсдар дар. Гъи бицIир мектебдиз гъюруган, дугъаз яваш-явашди урхуз, бикIуз аьгъяди ккунду. Сабсана, мектебдиъ лихурайи мялимарин метлеб бицIидариз бабан чIал гьадрархуб ву. Гьяйифки, бицIидариз бабан чIал гьархра. Гъубшу йисан сабпи класс кьабул гъапIунза. Узухьна классдиз гъафи бицIидариз бабан чIал аьгъдар. Учу мектебдиъ урхурайи вахтнаъ ккергъбан классарин вари китабар, урус чIалнан дарсар ктарди, табасаран чIалниинди вуйи. Гьамус, табасаран чIал ктарди, вари китабар урус чIалниинди ву. Бабан чIалназ ва литературайиз са-саб сяаьттIан тувнадар. 30 сяаьтнан арайиъ асас вуди айи 42 гьярф ва имбу сесер фици аьгъю апIуру!? Узу лихуз хъюгъру вахтари бабан чIалназ 5 сяаьт тувнайи. Думуган урус чIалра, бабан чIалра аьгъю апIуз мумкинвал айи. Саб терефнаан бабан чIалар уьрхяй кIура, хъа мици гъабхьиш, фици чIал уьбхюру? Сабсан читинвал, электрондин гъурулушдихъди танишди дару мялимариз ляхниъ читинвалар алахьура, фицики гъийин девриъ компьютерихъди ляхин апIуз чарасуз аьгъяди ккунду.
Гьясамудин Рамазанов ужуб аьхю табасаран хизандин эйсира ву. Дугъу ва чан уьмрин юлдаш Зимнаятди 5 велед – сар бай ва 4 риш – тербияламиш дапIну, дурариз ужуб образование тувну: бали Дагъустандин гьюкуматдин педагогвалин университетдин тарихдин факультет, Зумриятди ДГУ-йин филологияйин факультет, Оксанайи Дербентдин педучилище, Раситайи Каспийскдин медицинайин училище ва гьаддин кьяляхъ ДГУ-йин харижи уьлкйирин факультет, бицIину шурура Каспийскдиъ медицинайин училище ккудубкIну. Гъи дурар чпин хизанарихъди яшамиш шула. Саб гафниинди, Гьясамудин ва Зимнаят Рамазановарин веледари адашдинна дадайин кесп давам гъапIну. Дурар бахтлу хизандин эйсйир гьисаб апIуз шулу.
Гьясамудин Рамазанов улубкьурайи мялимарин пишекарвалин йигъахъди, чаз тувнайи ччвурнахъди тебрик апIури, дугъаз, чан хизандиз, Жвул’арин мектебдин коллективдиз мюгькам сагъ’вал, ляхниъ заан хъуркьувалар ккун апIурача.
