Гъубшу гьяфтайи Табасаран райондин модельный библиотекайиъ табасаран шаир, прозаик ва журналист Гьяжимягьмад Гьяжиевдин цIийиди чапдиан удубчIвнайи «Булагъдин сес» китабдин презентация гъабхьну. Литературайин машнаъ думу китабдиан дустар Аьлибасайикан ва Басааьлийикан вуйи ихтилатар туврача.

 

Ятул гъубччвубкьан гъюдли шлуб ву

Аьлибасана Басааьли гъуншйир вуди гъахьну. Сад йигъан, тахсир кудубчIвну кIури, Аьлибасайи чан хпир урччвуради гъахьну. Басааьли Алибасайин унчIварикканзина гъягъюрайи вахтна, дугъаз Аьлибасайин хул’ан дампарин ва хпирин ишбарин сесер ерхьуру. Басааьли, кючейианди унчIвахъ хъахъну, Аьлибасайин хулазди лигуру. Дугъаз Аьлибаса рякъюру.
– Аьлибаса, кьувват ибшри, гъунши, гьапIрава? – гьерхру Басааьлди амкIун духьнайи Аьлибасайихьан.
– Хушгелди, гъунши, убччвураза, – жаваб тувру Аьлибасайи хул’ан.
– Убччв, гъунши, убччв, ятул гъубччвубкьан гъюдли шлуб ву, хъа хпир урччвуруш, думу ухди увуз мютIюгъ хьиди, – дупну, Басааьли гьудучIвну гъягъюру.

 

Кючейиъ гъудургъунза, аба, кючейиъ

Саб ражну, Басааьлди чан бистниъ картфарин кьабарихъ руг хъапIри шулу. Кючейиан гъюрайи дугъан бицIи хтул Къурбан раккниан хяназди учIвру. Думу, дуфну, абайин багахь дийигъуру. ЦIиб вахтналан дугъу абайихьан гьерхру: «Аба, уву гьапIрава?».
–Узу гьаму картфин кьабарихъ руг хъапIраза, йиз бай, – жаваб тувру абайи.
– Кьабарихъ руг хъапIну гьаз вуяв? – хъана гьерхру Къурбну абайихьан.
– Кьабарихъ руг хъапIиш, ухьуз аьхю картфар хьиди, йиз хтул, – кIуру абайи.
Дийигъну, дийигъну, Къурбан хъана абайихьна илтIикIуру: «Аба, картфарихъ гизаф руг хъапI. Эгер уву ихь картфарихъ гизаф руг хътрапIиш, ухьуз аьхю картфар хьидар. Аьхю картфар дархьиш, узу яв силбар утIурччвурза.
– Силбар утIурччвиш, абайи уьл фици ипIиди, жан?
– Фици ипIурухъа? Кьяниди. Силбар адруган, уьл дюзди ипIуз шулдар гьа, аба.
– Дицисдар ужудар дару гафар уву наан гъудургъунва, йиз бай?
– Кючейиъ гъудургъунза, аба, кючейиъ.

Хъана ХустIилна

Табасаран райондин ХустIил гъулаз сумчриз теклиф ади, саб десте баяр-жилар ХустIилна сумчриз гъягъюру. Басааьли кIуру кас гьяйвниинди шулу, хъа имбудар – яягъди. Басааьлди, ухди душну, чан гьяйван ХустIларин хяраъ дибтIру ва юлдшар гъяйиз думу ккилигуру. Вари юлдшар хъуркьиган, дурар сумчир айи хяназ гъягъюру. Сумчир айи хулаъ хялари ипIуру, убхъуру, гешт хъапIру. Вахт гъабхьиган, эйсийиз швушв мубарак дапIну, баркаллагьра дупну, дурар Хюриккна хътакуз рякъюъ учIвру. Рякъюъ учIвубси, Аьлибасайи чан зарафатнан ихтилатар ккергъру. Зарафтар апIури, аьлхъюри, дурари рякъ давам апIуру. Яягъди хайлин рякъ кадапIнушра, сар касра бизар гъахьундар. Хабарра дарди, чпи гъулаз хъуркьиган, «вагь, ухьу фукьан ухди гъулаз хъуркьну» кIури, чиб-чпихьинди лигури дийигъуру. ЦIибсана кючейиъ гафар-чIалар дапIну, дурар гьарсар чан хулаз гъягъюру.
Басааьли чан хяназди учIвруган, дугъан хпир Аминатра гьаз-вуш хяназ удучIвнайи. Хянаъ хпир ади гъяркъган, дугъаз шадди салам тувру: «Ассаламу алейкум, хпир!».
Аминат чан жилир кефлуди айивалин гъаври шулу. Жара вахтна дугъу салам туври шулдар. Аминатдиз Басааьли ХустIилна гьяйвниинди гъушуб аьгъяйи. Думу гьяйван хьадарди, хилар пчIуди хянаъ учIвиган, Аминат фици-вуш шаклу шулу ва гьерхру: «ХустIилна гьяйвниинди гъушур, сумчриан яягъди гьаз хътакунва?».
Му гафар гъеерхьган, Басааьлдин юкIву саб дупну, гучI дубхьну, гьилиркъганси «тарп» апIуру. Учв ХустIилна гьяйвниинди гъушуб гьамус дугъан кIваин шулу. Му дюшюш кIваин гъабхьиган, дугъу, чан кIул дибисну, хпириз деребхьру саягъниинди, яваш сесниинди «Вайгьарай! Узу фу гъапIну?» – кIури, ургнайирси, саб хайлин вахтна хянаъ лицури гъузру.
Хъасин: «Астафируллагь, астафируллагь! Йиз гьяйван ХустIларин гъулахъ хяраъ дибтIну ими, хпир, – аьхир жаваб тувру дугъу, чан хпирин машназ русвагьди лигури.
Хпир улхуз хъюгъру, дугъу лижар апIуру, тягьнйир йивуру: «Гьаз? Фу себебназ уву ХустIларин хяраъ гьяйван дипну гъафунва? Яв гъюнариин кIул алдарин? Дарш, яв кIулиъ маълин ерина нихъ абхьи айин, йип агу…».
– Му дюшюшнан тахсиркар узу ваъ, хъа Аьлибаса ву. Я хпир, уву узухъди гьаз улхурава?
– Уву яв гьяйван ХустIларин хяраъ дипну гъафну кIури, думу гьаз тахсиркар шулу? – хъял кади гьерхру хпири, Басааьлдин машназ, гъавриъ адру улариинди лигури.
– Фици шулухъа! – кIуру Басааьлди, чан русвагьвали ацIнайи улариинди Аминатдин машназ лигури, – дугъу тамашнан ихтилатар ктитури, учу аьлхъюри, незет ктабгъури, гъулаз гъафунча. Хъа узухь гьяйван хьайивал йиз кIваълан дубшнади гъабхьну.
– Мясумдин кучIларикан ужуб «неззет» кадабгъунва, гьамус, душну ХустIилна, ихь гьяйван хьади гъач, – дупну, Аминат хулазди учIвру.