Зубайдат Шябанова
Газатдин редакцияйин табшуругъ тамам апIури, Хизандин йисси мялум дапIнайи 2024-пи йисан шлубкьан ихь агьли, дявдин ва зегьметнан ветеранарикан, уьлкейин ва республикайин артмиш’валик чпин баркаллу пай киву ватандаш дишагьлийирикан бикIбан бадали, учу Хив ва Табасаран районариъ дицисдар дишагьлийир агуз хъюгъюнча. Гъурху ахтармишариъ мюгьтал ва рази гъапIуб гьадму вуки, Табасарандин саки гьарсаб гъулаъ, гьарсаб хизандиъ чпикан макьала бикIуз лайикьлу зегьметкеш, гьюрматлу ватанпервер дагълу дишагьлийир а. Гъийин макьалайин игит Табасаран райондин Кюрягъ гъулан вакил Жигьан Рамазанова ву. Дугъахъди вуйи сюгьбат гъабхуз узуз Табасаран райондин дишагьлийирин союздин председатель, Кюрягъ гъулан мектебдин директорин заместитель Айханум Рашидовайи кюмек гъапIнийи.
Айханум Рашидовайин гафариинди, Жигьан хала чан 97 йисан яшариз дилигди, Кюрягъ гъулан ва райондин варитIан аьхю активистка ву. Дугъу жигьиларихъди, мектебдиъ урхурайидарихъди гьаммишан гюрюшар, сюгьбатар гъахури шулу. Улихьнаси, уьлкейин президент ктагъру вахтна, Жигьан Рамазанова улихь гьучIвну, гъулан хайлин агьли дишагьлийир сарпидарди сесер тувуз гъафнийи.
Жигьан Рамазанова 1926-пи йисан 1-пи июли Табасаран райондин Кюрягъ гъулаъ бабкан гъахьну. 1940-пи йисан 7 йисандин мектеб ккудубкIну, думу халачачиди фабрикайиъ лихуз аьрза хьади Халагъ гъулаз гъушнийи.
«Думуган ич гъулаъ мектебтIан адайи. Дина Гъярхъян, СикIхъан, ЗертIлан ва жара бицIи гъулариан баяр-шубар урхуз гъюри гъахьну. Хъа гьадму мектеб тикмиш апIруган, узу бицIи риш вуйза. Учу, гъулан бицIи шубар, гьадму тикилишариина даршвлар уч апIуз гъягъюри гъахьнийча. Дурар цIа апIруган лазим шуйи. Сад-кьюд йислан ич гъулан мисткан халачйирин цех гъапIнийи, ва гьадму абццу йигъхъанмина 1975-пи йисаз, йиз 8-пи велед хьайизкьан, гьадушваъ лихури гъахьунза. Лихурайи йисари узуз райондиан ва халачйирин фабрикайиан швнуб-саб ражари «Зегьметнан отличник» медалар тувнийи. Мидланра гъайри, «9-пи пятилеткайин талитарин гъалибчи» медалин сагьиб гъахьунзу», – ктибтура Жигьан бабу.
Жигьан Рамазанова зегьметнан ва Ватандин Аьхю дявдин ветеран ву. 1948-пи йисан Гьяжимягьямеддихъди дугъу хал-хизан ккебгънийи. Ич сюгьбатнаъ Жигьан халайи, чан бицIи вахтнаканси, дявдин ва дявдин кьяляхъ гъагъи йисарра кIваин гъапIнийи.
«Йиз адаш Аьбдуллагь 1917-пи йисан инкьилабдиъ иштирак гъахьир ву, дидин кьяляхъ Табасарандин ва Дагъустандин гъулариъ агитацйир гъахури, гьюкумат зегьметкешаринуб ву, кIури, революционерарин дестейихъди лицури гъахьир ву. Яшариз дилигну, думу дявдиз гъухундайи. Дявдин ва дявдин кьяляхъ йисар гъулариъ варитIан гъагъидар гъахьну. Райондиан ич гъулан сельсоветдин телефондиз зенг дапIну, дяви ккебгънайиваликан хабар тувнийи. Думуган сельсоветдин кIулиъ Аьлимягьямед кIуру Афна жви вуйи. Ватандин Аьхю дяви ккебгъу сабпи йигъари, аьхюну гъардаш Аьбдулкерим Ватан уьбхюз гъушну. Курский деккуйиин гъати женгариъ гъагъи зийнар духьну, думу хайлин вахтна госпиталиъ гъахьну. Гьадушв’ан, дявдиз гъягъюз гьял камдруган, Аьбдулкерим гъулаз гьаънийи. Кьюрпи гъардаш Гьяжикерим дявдиз 1942-пи йисан гъушну. Дявдиз гъягъяйиз думу кьюд йисан СертIил мектебдиъ мялимди лихури гъахьну. 1945-пи йисан 9-пи май улубкьуз 5 йигъ ккимиди дугъан уьмур душмнин гюллейи кьатI гъапIнийи.
Узуз юкьур чира айзуз. Дявдин йисари гъулан шубарихъди учу йигъну артилиъ халачйир урхури, хъа йишвну женгариъ айи эскрариз атIнар, элгжар урхури, леъфар дирхури шуйча. ИпIуз ужуб фукIара адайи. Варжйир утIури, гьадрарикан кьикьшвар апIури шуйча.
Дявдин кьяляхъ йисари ич адаш туканчиди дерккнийи. Думу учуз я уьзур, я гаш хьуз гъитур дайи. Адаш дирбаш жви, хасиятнанра ужур, гьюрматра кайир вуйи.
Адаш тукандиъ лихурайи вахтна, сад йисан, гьапIруб вуш аьгъдайзуз, амма саб хулаъ хайлин дяхин дубхну абхьнийи. Квитанция хьади гъафидариз думу дяхникан туври шуйи. Узу жиниди гьадму хулаъ учIври, лугарихъ дяхин хъабхьри, МТФ-йин асихъ хъайи чвуккариъ айи дишагьлийирихьна гъабхуйза. Дишагьлийири улихьна йисари нихъв абхьну гъабхьи ичIи чвуккарин жил ккадабцIури, думу гьибчри-гьибчри удрар агури шуйи. Гъидихъу дяхнин удрарикан кахьри, аш апIуйи. Бушуругдихьан я дурарин цIалцIмар, я улар аьгъю шулдайи. «Я хпар, мавай учвуз дяхин», – кIури, чвукказди учIвуйза. Дурари узуз, ишури, гьадмукьан гизаф дюъйир апIуйи. Гьадму йиз луграхъ хъайибсиб дяхин дурариз шубуд йигъанра бихъудайи. Белки, гьадму дюъйири узуз мукьан ярхи уьмур тувуншул.
1948-пи йисан гъулан сельсовет ич адашдихьна, гъулаъ саб хулаъ библиотека абццрайиваликан кIури ва узу гьадушваъ лихуз гьаувал ккун апIури, илтIикIнийи. Ич дада му ляхниз лап къаршу гъахьнийи. Хпар ляхнариъ даршул, кIури думу зат разиди дайи. Амма адаш дугъахъ хъпехъундар, ва узу ляхниъ дийигъза. Сад йигъан, Ругужна депутат гъюра кIури, учуз дина теклиф гъапIнийи. Гьадина узура, гъулан сельсоветра, ич гъулан агьли жви Аьгьмад Абукаровра гьяйвнариин элеъну гъушнийча. Дидин кьяляхъ дада адашдикди, дишагьлийир гьяйвнариин элелеур, жара гъулариз дурушур, кIури, гъулхнийи. Дидхъанмина я райондин собранйириз, я жара серенжемариз гьаундайзу.
1952-пи йисан йиз жилир армияйиз гъухнийи. Хъа гьадмуган библиотекайиан удучIвну, халача убхбиин машгъул гъахьнийза. Кьюд йислан жилир армияйиан гъафнийи. Учу бахтлу ва шаду уьмур хъапIунча. 8 веледра гъахьунчуз: 4 бай ва 4 риш. Аьхюну бай Рамазан Ставрополин крайиъ совхоздиъ лихура. Дугъан бай Руслан хусуси метлеб айи дявдин операция ккебгъхъанмина Украинайиъ а. Кьюрпи бай Шябан Кюрягъ гъулаъ чан хал-хизандихъди яшамиш шула. Дугъанра кьюр бали контрактдиинди гъуллугъ апIура. Шубурпи бай Аьгьмад Санкт-Петербургдиъ айич. Юкьурпи бай Камиль хусуси метлеб айи дявдин операция ккебгъу сабпи йигъарихъанмина гьадушваъ а. Саб ражари женгариъ гъагъи зийнар духьну, думу Москва шагьриъ госпиталиъ ади гъахьну. Сагъ духьну удучIвур, хъана кьяляхъ гъушну.
Шубар Жемият – Огнийиъ, Марият ва Муминат Ростовский областдиъ чпин хизанарихъди яшамиш шула. Мариятдин байра СВО-йиан гъагъи зийнар духьну, хулаз дуфна. Хъа бицIину риш Асли улихьна йисари вахтсузди кечмиш гъахьнийич. Йиз уьмрин юлдашра рягьматдиз душну магьа 10 йис ву. Гьамусяаьт узу бицIину бай Камилин хизанарихъди яшамиш шулаза», – гъапнийи Жигьан халайи.
Ич сюгьбат деврин жигьиларикан давам гъабхьнийи. Жигьан бабу дурарикан цIиб наразиди улхуз хъюгънийи.
«Дюзди кIурза, гьаму заманайин жигьилар лихуз ккунидар дар. Мурариз деъну халача убхуз ккундар, малар-марччар уьрхюз ккундар. Сар касди чан уьмрин хайлин йисари зегьмет дизигну, бализ швушв хуру вая риш швуваз хъаъру. Хъа жигьилар сар-сарин хасият гъададабгъди жара шулу. Швуваз гъушган, дуланмиш духьну ккунду. Ккебгънайи хизандиъ ужубра, харжибра улубкьуру. Ихь хайлин дишагьлийири чпин жиларин йивувалра, урччвуваларра, утIурккуваларра аьгь апIури гъахьну. Амма чпин хизандиъ гъабхьиб жарадариз аьгъю дарапIди, чпин гъир’ят масу тутрувди, ибхну кIул, хизан уьбхюри гъахьну. Хъа хизан уьбхюз даршлудари закур ватан фици уьбхиди? Хъа гьюкумат дюбхну ккунду. Гьюкумат хизандилан ккебгърайиб ву. Гьаддиз, хизан ккебгъайиз, учвхьан думу уьбхюз шулуш, учву хулан эйси хьуз гьязурди аш, фикир дапIну, хъасин хизан ккебгъай. Узу йиз веледаризра гьаммишан гьаци кIури гъахьунза. Мюгькам хизан ватандин кьувват ву. Гьаддиз гъи дамагъ кади кIураза, ич хизандин вакилар, 1917-пи, 1941-1945-пи йисари, Ватандин маракьар уьрхюри женгариъ гъахьну. Гъи думу буржи йиз баяри ва худлари тамам апIура. Эгер Ватанди ккун гъапIиш, йиз яшариз дилигди, узу фуну ляхнизра гьязур вуза», – гъапнийи Жигьан бабу.
Му гафарин кьяляхъ узхьан дугъаз жара суалар тувуз гъабхьундайзухьан. Гъит дугъан аьхю ва мюгькам хизан хъана кьувватлу ва берекетлу ибшри.
