Гюльнара Мягьямедова
Ихь уьлкейиъ 22-пи июнь Пашманвалин ва кIваинди уьбхбан йигъ вуди къайд апIуру. 1941-пи йисан СССР-иина фашистарин Германия алжагъну, Ватандин Аьхю дяви ккебгънийи. Гьамдиинди, 1939-пи йисан 1-пи сентябриъ Польшайиин миллетчи Германия алжагъувалиинди ккебгънайи дюн’яйин кьюбпи дявдиъ СССР-ра убчIвнийи.
Ватандин Аьхю дяви ккебгъруган, дюн’яйиъ дявдин фигъан атIабгнайи. 22-пи июнь читинуб шлуваликан военный гизаф гъуллугъчйириз мялуматар айи. Дяви ккебгъайиз сацIиб вахт ккимиди, Москвайиан 3-пи, 4-пи, 10-пи армияйин командующийириз СССР-ин оборонайин халкьдин комиссар Семен Тимошенкойихьан директива гъафнийи. Дидиъ 22-23-пи июндиъ немцарин терефнаан алархьувал, аькси гьяракатар хьуз мумкин вуйиваликан дупнайи. Кьушмарикан дурарин терефнаан гъюрайи аьксивалариз дилигну гьялак дархьуб ккун апIурайи. Вушра, дяви ккебгъур кIури, саринра фикир дайи.
Гьамци хабарсузди, 1941-пи йисан 22-пи июнди гвачIнин сяаьт 4-ди немцарин авиацияйи ихь уьлкейин ригъ алабхъру терефнаъ айи сяргьятарихъ хъайи аэродромариз бомбар ирчуз хъюгъну. Тарихдин китабариъ айи мялуматариинди, сад йигъандин арайиъ 1200 самолет дагъитмиш гъапIнийи. Сабвахтна сабишв’инди швнубна саб терефнахъан Германияйин кьушмари Советарин Союздин шагьрариин артиллерияйиан цIа уьлюбхнийи.
22-пи июнди саб вахт хьайиз СССР-ин аьхюну пай агьалйириз дяви ккебгънайиваликан хабар ади гъабхьундар. Лисунган, сяаьт сабдиз 15 дакьикьа дилибхнайиган, СССР-ин харижи уьлкйирихъди ляхин гъабхру халкьдин комиссар Вячеслав Молотов радиойихъан уьлкейин агьалйирихьна илтIикIнийи. Дяви ккебгъубдикан хабар туврайи дугъан улхуб гьамцдар гафариинди ккудубкIнийи: «Ихь ляхин гьякьлуб вуйихь. Душман дагъитмиш апIидихьа. Гъалибвал ихьуб хьибди!»
Гьаму гафар урхруган, инсандин жандиъ зиз абхъру. Дяви инсаниятдиз варитIан гучI’вал айи гьяракат ву. Диди инсанари хилиз яракь бисуз, инсанар йихуз мажбур апIуру, абйир-бабарихьан чпин баяр тадагъуру, хъа бицIидар абйир-бабарихъ мягьрум апIуру. Дявди чIуру тясир туври, уьмрин кьисмат дигиш апIуру. Дяви инсанарин уьмриъ алабхъру варитIан гъагъи имтигьян ву.
Дюн’яйиъ ислягьвал бадали, миллетчивалиин гъалибвал бадали жан тувуз гьязур вуйи игитар гъира цIиб адар. Урусатдин Федерацияйи Украинайиъ гъабхурайи хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ иштирак шулайи дицдар жигьиларин ччвурар гьар йигъан ерхьурахьуз.
Улихьна йигъари Урусатдин Президент Владимир Путиндин «Игитарин вахт» программайин иштиракчйирихъди вуйи гюрюш кIули гъубшнийи. Гюрюшдиъ гьюкуматдин кIулиъ айирикан майор Денис Диденкойи СВО-йиъ игитси гъакIи Дагъустандиан вуйи офицер Мягьямед Избакиевдиз Урусатдин Игит ччвур тувуб ккун гъапIнийи. «Аьхюну лейтенант Избакиевдин дестейи Херсонский областдиъ сад йигъандинна йишвандин арайиъ 20 бронетехникайин машинар тIанкь гъапIнийи ва 200 фашист гъийихнийи. Швнуб-саб гъагъи зийнар духьнашра, Мягьямед чаин али ляхин давам апIури гъузнийи. Натижайиъ, офицери чан жан тувну, чан улихь дивнайи месэла тамам гъапIну», – ктибтнийи Диденкойи игитрикан. Владимир Путинди Дагъустандиан вуйи офицерин игитвализ лайикьлу кьимат тувуз гаф тувнийи.
Дагъустандин агьалйир гьарган чпин дирбаш’валиинди тафавутлу ву. Гъийин йигъаз СВО-йиъ Дагъустандиан вуйи 11 кас Урусатдин Игитар духьна. Дурарин арайиъ шубур кас табасаранарра а: Эседулла Абачев, Исрафил Мягьямедов ва Руслан Къурбанов.
Ватандин Аьхю дявдин йисари Дагъустандиан фронтдиз 180 агъзурилан зиина дирбаш эскрар гъушну. Дурарикан 90 агъзурилан зиина дявдиан кьяляхъ гъафундар. Хъа вари думу дявди 27 миллион кас уьмрихъ мягьрум гъапIну. Душмандин кьувватназ, немцарин генераларин кIваъ айи чIуру ниятариз дилигди, советарин халкьдин Ватан ккунивали, албагували, дирбаш’вали, чпин ругар душмандин хилиъ ивуз даккнивали, гъалибвалихъна гъахну. Думу йигъ кIваин дарапIди фици гъибтрухъа?!
Ватандин Аьхю дявдиъ СССР-и гъалибвал гъадабгъбан кьяляхъ пашманвалин йигъ тяйин дапIнадайи. 1992-пи йисан Урусатдин Федерацияйин Верховный Советдин къарарнииди 22-пи июнь Ватан гъюбхдар кIваин апIбан пашманвалин йигъди тяйин гъапIнийи.
Урусатдиъ 22-пи июнди гьюкуматдин пайдгъар ис апIуру, телевидениейихъан ва радиойихъан шаду передачйир тувурдар. Вари уьлкейиъ Ватандин Аьхю дявдин иштиракчйир кIваин апIбан, ядиграрарихъ кюкйир дивбан серенжемар кIули гъягъюру. 2020-пи йисхъанмина ккебгъну, 22-пи июнди вари Урусатдиъ саб дакьикьайин арайиъ ккебехъну гъузуб аьдатнаъ ипну. Гьамци Урусатдин регионариъ москвайин вахтниинди сяаьт сабдиз 15 дакьикьа гъилибхиган, 1941-пи йисан 22-пи июнди ккебгъу пашман гьядиса кIваина хури, вари инсанар сабси саб дакьикьайиъ ккебехъну гъузру.
