Гюльнара Мягьмяедова
Газатдин гъубшу нумрайиъ учу мялумат тувганси, ихь бажаранлу шаир, филологияйин илмарин кандидат Эльмира Аьшурбеговайин «Мюгьюббатдин дюъйир» кIуру шиърарин гъварч РД-йин гьюкуматдин СтIал Сулеймандин ччвурнахъ хъайи премияйиз лайикьлу гъабхьнийи. Китабдин эвелиъ тувнайи кучIвбан гафнаъ филологияйин илмарин кандидат Гюлягьмад Маллялиевди дупнайиси, китаб табасаран халкьдин уьмрикан вуйи бицIи энциклопедия ву. Думуган китабдин авторихъди гюрюшмиш хьуз мумкинвал гъабхьундайчуз, хъа гьаму ражари учу дугъахъди сюгьбат гъубхунча ва думу газатдин машнаъ туврача.
– Эльмира Аьшурялиевна, сифте уву яв «Мюгьюббатдин дюъйир» шиърарин гъвач хьади СтIал Сулеймандин ччвурнахъ хъайи премияйиз лайикьлу хьувалихъди тебрик апIуз ккундузуз. Гъийин йигъаз яв кьалмиккан 10 китаб ккудучIвна. Гьадрарикан гьюкуматдин пешкешназ «Мюгьюббатдин дюъйир» лайикьлу гъабхьну. Узу думу китабдиъ айи эсерарихъди таниш вуза, хъа ихь газат урхрудариз гьадму китабдикан жикъиди кидибт.
– Чухсагъул увуз ва ихь газатдин вари коллективдиз! Ихь халкьдин гъуллугънаъ учву зигурайи марцци зегьметназ хъанара кьувват туври!
Ав, эгер узу ихь чIалназ илтIибкIу А. Пушкиндин «Паччагьдин гъакIи шуркан ва ургур багьадурикан махъв» кайи китаб гьисаб апIурдарш, йиз 10 китаб удучIвна. КIархьаки, «лайикьлу» кIуру гафнакк заманайи астрар ккивна. Хъа йицIубпи китабдиз вушра, Юсуф Базутаевдин «Узура малайик дарза» шиъри дибикIнайиси, «жилин Аллагьдиз» икрам дарапIди, премия тувбиин рази хьуз шулу. Му дюшюшдиъ, йиз эсерариз заан кьимат туври, ихь бажаранлу литературовед Гюлягьмад Нурялиевич Маллялиевди гъидикIу рецензйири ва Табасаранна Хив районарин главйирин терефнаан хътау кагъзари гизаф кюмек гъапIну кIури, хиял вуйиз. Аьхю чухсагъул чпиз йиз яратмишариз заан кьимат тувбан!
«Мюгьюббатдин дюъйир» китабдиъ шиърарин жюрбежюр гъварчар, поэмйир, шиир саягъ дидикIнайи махъвар, бицIидариз вуйи эсерар (гьадму гьисабнаан мектебдикк ккудрукьдариз вуйидарра) ва харижи, урус ва дагъустан литературйириан ихь чIалназ илтIикIнайи шиърар, музыкайихъди илтIикIнайи машгьур мяълийирин текстар (Р. Гьямзатовдин «Кьарнийир», М. Исаковскийдин «Катюша» ва гь. ж.) уч дапIна.
– Гъи республикайиъ милли чIаларин аьгьвалат лап читинуб ву. Табасаран чIалниинди шиърар дикIрудар, ихь чIал аьгъюдар, чIалниинди урхуз шлудар лап цIибтIан адар. Гъийин девриъ поэзияйиин машгъул хьуб адлу вуйин?
– Милли чIаларинси, чIалариинди вуйи литературйирин гьялра гъагъиб ву. Табасаран чIалниинди бикIурайиридариз фу кюмек ахъа?! Пулсузди эсерар урус чIалназ таржума апIуз, гьюкуматдин вая литературайихъди аьлакьалу тешкилатарин терефнаан милли литературайиз тувнайи кюмекнан китабар адагъуз, ужудар фестивалариз, форумариз чпин харж дарди гъягъюз, заан ччвурар гъадагъуз, саспи милли журналариъ эсерар чап апIузра кмиди айи мумкинвалар – вари саб чархнаъ а. Тинди хъайи, вари уьмриъ баркаллуди литературайиъ лихурайи, заан дережайин эсерар дикIурайи ва гьадму вахтна ахврихъ хъайидарин чивнар хьади дилицру авторар аш-адарш, дурарин китаб удубчIвнуш-удубчIвундарш, юбилей вуш-дарш хабарра дарди гъузра.
Поэзияна ад сад гафар дар. Чпин арайиъ кур-базар гъапIу премйирна ччвурар хъуркьувалси улупури, инсанар ахмакь апIрудар ашра, гужназ иливу зикварихьди ппази апIуз шлуб дар. Хъа Шамил Къазиевсир шаир ккилигури, гьадгъаз «тувуз хъудруркьу ччвур», халкьдихъ гъилиху кас Багъир Ражабовсир писателиз гьациб ччвур тутрувувалиан дюзвал адру заманайиин мюгьтал даршиди гъузуз шулдар.
– Уву Дербент шагьрин А.А. Бестужев-Марлинскийин музейдиъра ляхин апIурава. Ухьуз рябкъюрайиси, туристариз варитIан гъягъюз ккуни шагьур Дербент дубхьна. Учвухьна гъюрайи туристарикан, дурарихъди гъабхурайи ляхникан фу пуз шулвухьан? Ихь республикайикан дурарин фикрар фицдар ву?
– Музеяриз гъюру инсанарин аьхюну пай дерин аьгъювалар айидар, ужуб тербия хъайидар вуди шулу. Дурарихъди гаф-чIал апIуб, дурар ихь тарихдихъди, аьдатарихъди, культурайихъди таниш апIуб хуш ляхин ву. Ихь чIалнан гьякьнаан гьерхрудар, Ургур чвуччвунна сар чуччун гъалайиз гъягъюз ккунидарра кми-кмиди алахьуру. Туристар Дагъустандин табиаьтдиин, хусусиятариин, иллагьки Дербентдин кюгьне тикилишариин ва ядиграриин гьяйранди шулу. Хъа рази дарувал гизафси ихь гьюл кабцIнайивалихъди, табиаьтдиъ ва шагьрарин кючйириъ марццишин дюрюбхрайивалихъди, машинарихъ хъайидари рякъяриъ лазим къайда гюзет дарапIрайивалихъди аьлакьалу ву.
– Эльмира Аьшурялиевна, уву табасаран халкьдин литература, поэзия, чIал, аьдатар, культура уьбхбак лайикьлу пай киврайи жямяаьтлугъ кас вуйиб варидариз мялум ву. Табасаран дишагьлийиз хизандин гъайгъушнар гизаф шулу. Уву ужуб, албагу хизандин эйсира вува. Гьюкуматдин ляхинра, жямяаьтлугъ ляхинра, хизандин гъайгъушнарра кIулиз адагъну, шиърарра дикIуз вахт фици бихъуравуз?
– Яратмиш апIбариз мюгьлет абгуз чалишмиш шулаза, хъа вахт «бисуз» даршулайивал йиз гьаммишандин дерди вуйиз. Дидкан лап жигьил вахтна гъибикIу шиир йиз гъийин йигъкан гъибикIубси ими:
Агь, дишагьли — ккудудукIру гъайгъушнар!
Хал сифсиб ву – сифран урхъаркьан ляхнар!
Фукьан шиърар дюзмиш духьну гевюлиъ,
Пуч гъахьнийкIан, дикIуз хъудруркьди хилар.
Фукьан шиърар мелзниин гъеерццнийкIан,
Гьар’ин уч дарапIу укIу хударси.
Фукьандар гафарин рамгар гьергнийкIан,
Чирккв илдибтну, лигрур дархьи арфарси.
Аьсрариан ухьуз ихь аьхю бабарихьан дуфнайи ирсариинди, дишагьлийин сифтейин вазифа ужуб хизан апIуб, халкьдин чIалниинди кIуруш – хал-хпир хьуб ву. Гьаци аьдати дагълу дишагьлийиз хизан, я герендиъра кIваан удудубчIвру, я чаъ гъабхурайи ибадат йишв-йигъ дедребккру марцци диндик мисал ву. Ухьухь, дишагьли бахтлур вуш, хизандиинди субут шулу. Гьюл абцIрайи нирар штун кIуларилан ккергърайиси, гьюкуматдизра, жямяаьтдизра кьувват ужудар хизанариан гъюрайиб ву. Хъа ужуб гьюкуматди ва жямяаьтди хизанра уьбхюру. Гьаци хизандин, жямяаьтдин ва Ватандин кьисмат сатIиб вуйиган, белки, дишагьлийин къанажагъдиъ хизандихьна вуйи ккудудубкIру вафалувал ивну шул.
– Эльмира Аьшуралиевна, увуз айи гъайгъушнарихъди сабси йиз суаларизра жавабар тувуз вахт абгбаз чухсагъул, инсандин к1вак карсру яв шиърариз гьарган ккилигурача.
