Гъябгъюрайи йис неинки ихь милли литературайин уьмриъ, хъа Дагъустан Республикайин культурайин уьмриъра лишанлуб ву, фицики июндиъ бажаругълу табасаран халкьдин шаир Сувайнат Кюребеговайин нубатнан юбилей къайд апIиди. Табасаран райондин Ужихъ гъулаъ 1965-пи йисан бабкан духьну, Гали-Гюгьрягъ (гъубшу аьсрин кьюбпи пайнаъ ужхъар гьадина кюч гъахьну) аргъаж гъахьи, Избербаш шагьрин педучилищейин музыкайин отделение ва Дагъустандин пединститутдин филологияйин факультет ккудубкIнайи, Хив райондин Гъвандикк гъулан ва Мягьячгъала шагьрин кьялан мектебариъ мялимди дилихнайи, хъа гъи, Урусатдин Федерацияйин писателарин Союздин член ва Дагъустандин культурайин лайикьлу работник вуди, республикайин табасаран чIалниинди удубчIвурайи «Дагъустан дишагьли» журналин редакторин, Дагъустандин писателарин Союздин председателин заместителин ва табасаран писателарин секцияйин руководителин вазифйир гъахурайи этег шуран уьмрин рякъ тяриф апIбаз лайикьлу шула.
Сувайнат ихь литературайиз гъафи вахт йиз ужуди кIваин илмийиз. Гьадму миржцIурпи-урчIвцIурпи йисари узу сабсан ляхни кьадарсуз шад гъапIнийзу: аьхирки ихь литературайиъра художествойин эсерар яратмиш апIурайи дишагьлийирин кьадар гъюблан-гъюбаз артухъ хьуз хъюбгънийи. Гъи дурарин поэзияйин ва прозайин жюрбежюр эсерар неинки ихь чIалнан газатариъ ва журналариъ, хъа гьадму саб вахтна сатIланди удучIвуз хъюгънайи китабариъра чап апIура. Дидлан савайи бязидар гъи чпин кIул’инди вуйи китабарин авторарра ву. Гъи дурарикан гизафдар гьятта Урусатдин Федерацияйин писателарин Союздин членарра духьна. Му ихь милли литературайин аьхю хъуркьувал ву.

Гьадрарикан сар вуйи ва поэзияйихьна аьхю аьшкь айи («Уву гьубкIри шулдайзуз пак булагъси, Йиз Ватанси, йиз ризкьси ва йиз халси…») Сувайнат Кюребегова гъи табасаран ва урус чIалариинди Мягьячгъалайиъ ва Москвайиъ удучIвнайи поэзияйин ва прозайин «Хядарин гим», «Мюгьюббатнан ужагъ», «Кьисматнан елкан», «Рихарин дих», «Йиз аьхиримжи малайик», «Гюзгйирин кьяляхъ», «ИчIи гъабхьи гвар» кIуру ва жара китабарин автор ву. Гьадму саб вахтна дугъан жюрбежюр эсерар дагъустандин, урусатдин ва дюн’яйин поэзияйин антологйириъра чап дапIна. Гъи чан бикIбан хатI, хусуси гьисс, багъри ватандихъ убгурайи ялавлу юкIв ва уьмрихьна вуйи дугъри лигуб айи шаирин бязи эсерар неинки табасаран мектебариъ, хъа кьялан ва заан урхбан заведенйириъра аьгъю апIура.

Сувайнатдин гизаф эсерар Дагъустандин халкьарин, ва гьацира урус, азербайжан, беларус, башкир, чичан чIаларизра таржума дапIна. Гьаддихъди сабси дугъу жара чIалариан художественный эсерар табасаран чIалназ таржума апIбан ляхнизра аьхю фикир тувра. Шаири урус литературайиан А. Пушкиндин, М. Лермонтовдин, С. Есениндин, Мамин-Сибирякдин, А. Ахматовайин, А Кузнецовдин, Ю. Щербаковдин, И. Голубничийин, белорус литературайиан Янка Купалайин, Алес Карлюкевичдин, Якуб Коласдин, Дагъустандин писателар вуйи М. Аьгьмадовдин, Ш. Аьлишевайин, Б. Кулунчаковайин ва жара авторарин эсерар таржума дапIна, ва дурари ихь шаирин китабариъ лайикьлу йишв бисура.

Гьаддихъди сабси ихь Сувайнат республикайин «Шарвили» премияйин лауреат (Дагъустан, 2017 й.), Италияйин «Расул Гьямзатовдин премия» номинацияйиан вуйи «Парнас-премия Анжело ла Веккья» кIуру поэзияйин варихалкьарин конкурсдин гъалибчи (Сицилия, 2018-й.) ву, думу «Урусатдин лизи кьарнийир» кIуру варихалкьарин фестивалин Халкьарин дуствалин ордендиинди (Москва, 2018 й.) лишанлу дапIна.

Сувайнатдин яратмиш апIбарин арайиъ лирикайин эсерари аьхю йишв бисура. Дидин гьякьнаан дугъан улубкьурайи юбилейиз тялукь вуди Дагъустандин китабарин чапханайиъ «Дагъустандин лирикар» кIуру серияйиккди ихь ва урус чIалариинди гьаму улихьнаси удубчIвну имбу «ИчIи гъабхьи гвар» кIуру китабдира ачухъди шагьидвал апIура. «Сувайнат Исрафиловайин (Кюребеговайин) шиърар таржума апIуб узуз аьхю шадвал вузуз… Сувайнатдин лирикайин игит дишагьли, гьадму шаир чавси, кIваантIан дуст хьуз ва, чав масу туврайидарихъди ва кучIлар апIурайидарихъди вуйи вари аьлакьйир инсафсузди чIур апIури, аьхиризкьан чан рюгь чаз багахьлу инсанариз сарф апIуз гьязур инсан ву», – бикIура китабдин сифте гафнаъ эсерар урус чIалназ таржума дапIнайи шаир Анатолий Аврутинди. Гьякьлу гафар ву.
Ва:

КIваъ руб абсдар иблисари фендигар
Ва, ккадаркну, гъюбгъдар гъюнихъ хъайи гвар,
Йиз рякъюъди гъачай!.. –

– кIури, Сувайнатдин лирикайин игитри теклиф дивра:

Гъит йиз цIарну таниш апIри узухъди
Узуз ухшар ургурайи инсанар.
Гъит йиз цIарну икрам апIри ачухъди
Инсанариз, тIибхуз чак киву хлинццар.

Ва чан вари уьмур шиърарин цIарариина ихтибарлу дапIнайи лирикайин игитри давам апIура:

Дурарихьна тувуйза йиз азадвал,
ХудайизтIан табигъ даршлу хасият,
Дурариъ а гъизилинсиб нурлувал –
Узхьан уьмриъ гъудубгу йиз мяргьямат.

Ав, уьмриъ гьарган сабси шлуб дар. Ригъ али йигъарихъ амсишнарра хъайиси («Кьяши амсар кьямшарси кархьруб зав’ин»), шадваларихъ перишанваларра шлуб Сувайнатдин лирикайин игитризра хабар а. Гьаддиз дугъан фикрарин гъавриъ хьубра читин дар:

Багъри Ватан!
Эгер узу гъи лицураш му жил’ин,
Булагъ убхъуз гъитунва яв каркнаан.
Эгер мяъли чIиви гъабхьнуш мелзниин,
Думу узуз тувунва яв мухриан.

Багъри ватан, миннат вуйиз, магьархан
Душмнарихьан терг апIуз дархьи мяъли.
Багъри ватан, яв каркнаан ча дарман,
Шаир гьарган ву жилиин дердагьли.

Сувайнат чан багъри юрдниин шад ва аьшкьлу вуйиб, дидин гьарсаб пIипI дугъаз кьадарсуз ккуниб ватандаш’валин шиърариан мялум шулахьуз.

Ватан, женгнаъ гъабхьиб аргъаж,
ВартIан гюрчег йиз вилаят.
Узухъ хъайи девлет, йиз таж,
Увкан вуйиз хъайи кьудрат, –

– бикIура дамагъ кади шаири.
Сувайнатдин яратмиш апIбариъ мюгьюббатнан лирикайи цIиб йишв бисурадар. Лирикайин игитрин мюгьюббат чазтIан хас даршулайи шадвалиинди ва перишанвалиинди, дердниинди ва хажалатниинди, мяргьяматлувалиинди ва вафалувалиинди, аьшкьлувалиинди ва гирамивалиинди тафавутлу шула.

Хъугъру юкIв читин дар апIуб алдатмиш.
Шлиз аьгъяйи, мюгьюббатдикк шлуб астар.
Бахтнан гирва апIуз шулдар ахтармиш,
Думу нир ву, гъирагъар гъушу кIваълан, –

– кIура сефилдиси лирикайин игитри. Ва сацIиб вахтналанси дугъан кефйир сабпну дигишра дархьи гъузрадар:

Гьюлин ришси дургураза лепйиригъ,
Яв уларин гьюлиъ духьназа гими.
Зиквси пучIуб ву гъагъ бахтлу вуйирин,
Гъирагъдихъна гьялак мабхьан, йиз гими.

Саспигари уьмур ккундузуз гизаф,
Думуган юкIв утIубччвуриз мухриан.
Саспигари лепе вуза, алдру каф.
Хъа саспиган – гьарай, ебхьну гъвандиан.

Ав, мюгьюббатну инсандин уьмриз гизаф дигиш’валар хуру.

Саб цIадалкьан шид хъимдариз гъи рягънихъ
Бахтлу уьмур кIваълан гъубшниз ухдитIан, –

– кIура Сувайнатдин лирикайин игитри. Ва дугъу чав чаз гьякьлу суалра тувра: Ккададаркиш, фици за хьуз дубгъуру?
Хъа гьар фици-вушра лирикайин игит чан кьисматниин рази ву. Дугъу инанмиш’валиинди кIура:

КIару тIурфникк гъубгну йиз юкIв,
Кьалу гъахьну марцци гевгьрар,
КIару дерднан гъахьнушра лукI,
Дагъдин гъянаъ гъузниз ччивар.

Ав, багъри жили лирикдин поэзияйин гьарин ччивариз, дидин бегьер шлубкьан ужуб ва дадлуб хьпан бадали, лазим вуйибкьан кьувват тувра. Гъит гьадму кьувватну ихь Сувайнатдизра гележегдиъ хъана ужудар ва уччвудар эсерар яратмиш апIру кюмек туври.
Хъа Сувайнатдин лирикайин игитрик чан гележегдикан вуйи фикрари, гьелбет, сикинсузвалра кидрипди гъибтрадар:

Фужди гъузуйкIана узу,
ФужкIа гъудрузру жил’ин му?
Зазси, абсу сар шлин-вуш кIваъ,
Дарш кюкюси, юкIв имдру чаъ?

Вая:
Фу гъибтдива му жил’ин ядигарди?
Убкъу булагъ? КьатI гъабхьи рякъ? ИчIи гвар?

Ясана:
Фициб кьисмат ккабхъуйкIан йиз цIарариз,
ГъягъюйкIана дурар узухъди накьвдиз?..

Ваъ, Сувайнат, уву ягъалмиш шулава. Яв поэзия ихь халкьдин арайиз гьамци гьавайиди адабхънайиб дар. Диди художествойин литературайихъ юкIв хъайи инсанар, гъиси, гележегдиъра имбубсан гьяйран апIрубдиин инанмиш йихь. Шаклу махьан. Уву яв гафариз дугъриди гъуз. Хъа уву гьамци дупнайва аьхир:

Саб цIадалкьан
Швумалвал кIваъ адариз,
ТIирхураза
Дигиш дархьи, вуйирсир.

Ари тIирх гьаци! Ари вуйирсирди гъуз! Яв поэзияйин хлинццар ккатIарццдарси, кьувватлударра ву. Ва яв тIирхуб хъана ужуб хьпан бадали, яв эсерар урхурайи-дарин терефнаанра увуз кюмек шлубдиин инанмиш вуза.
Ихь шаир риш Сувайнатдиз нубатнан юбилей кIваантIан тебрик апIури, дугъаз гележегдиъ хъана бахтлу ва ярхи уьмур, яратмиш апIбаъ хъана аьхю хъуркьувалар хьуб ккун апIураза. Поэзияйин хлин-ццариинди тIирхурайи Сувайнат, ягъурлуб ибшрияв сефер!

Шагьвелед Шагьмарданов,
Дагъустандин халкьдин шаир