Умгьанат Сулейманова
28-пи мартди Р. Гьямзатовдин ччвурнахъ хъайи Дагъустандин гьюкуматдин педагогвалин университетдин дагъустан филологияйин факультетдиъ табасаран чIалназ илтIикIнайи мультфильмйирин презентация кIули гъубшну.
Му ляхин табасаран шаир, Дербент шагьрин табасаранарин милли культурайин автономияйин председатель Эльмира Аьшурбеговайин жягьтлувалиинди тешкил гъапIуб ву. Бабан чIал уьмрин дараскьал мюргъяриъ абхънайи вахтна, думу уьбхбан ва бицIидарин мелзналан дудрубгбан бадали гъайгъудар касари зигурайи жафайик Эльмира Аьшурбеговайи, мультфильмйир табасаран чIалназ илтIикIури, чан пайра кивуз мясляаьт гъапIну.
Йиз фикриан, ихь шаириз лап ужуб рякъ гъибихъну, фицики, психологияйин илмин мялуматариинди, бицIидари бабан чIал 2 йисан яшнаъ айи вахтна аннамиш апIуз хъюгъру. Гъийин деврин дадйири, бицIир сикин апIуз, дугъаз гизафси телефондиан мультфильмйир кархьру. Гьелбетда, бицIири сабпи гафар – дада, адаш ва жарадар – чаз улупу чIалниинди пиди. Гьаддиз хулаъ бицIирихъди бабан чIалниинди улхбахъди сабси, дугъаз кьабул шлу мультфильмйирра бабан чIалниинди ерхьуруш, дугъу якьинди му чIал дубгъиди.
Мяракайин иштиракчйири – РД-йин табасаранарин милли культурайин автономияйин вакилари, ДГПУ-йиъ ва ДГУ-йиъ лихурайи табасаран аьлимари ва студентари – проектдиз ужуб кьимат тувнийи ва думу кIулиз адабгъурайидариз чухсагъул гъапнийи.
Мярака ккебгъайиз улихь узу Эльмира Аьшур-беговайихъди проектдин метлебарикан, думу кIули гъабхуваликан гаф-чIал гъапIнийза.
– Эльмира Аьшуралиевна, уву, дугъриданна, аьхю ва баркалу ляхнин шибритI ипунва. Му проект фици арайиз гъафнуш, газат урхурайидариз ктибтуб ккун апIураза.
– Сифте узу Корней Чуковскийдин эсерарин бинайиин дивнайи мультфильмар илтIикIуз проект гьязур дапIну, Культурайин жягьтлуваларин президентдин фонддин грантдиз тувнийза. Авторвалин ихтиярар хьайидарихъди тялукь йикьрар йитIну адрувал йиз проектдин зяифвал гъабхьну, гьаддиз думу конкурсдиъ гъалиб гъабхьундайи. Къанундин улихь авторвалин ихтиярарин месэла гизаф читинуб ву. Му месэла хъуркьувалиинди гьял дапIну, дагъустан чIалариз хайлин мультфильмар таржума дапIнайи «Джигит ТВ» жигьиларин тешкилатдиз илтIикIнийза. Дидин вакилари саб хайлин чIалариз илтIибкIнайи «Профессор Почемушкин»* мультфильмдилан ляхин ккебгъуб теклиф гъапIнийи, фицики дидик кайиб саб сес ву – саб сес бикIуз гъулайди ву.
– Мультфильм фтикан ву?
– Мультфильмдин ччвур «Профессор Почемушкин» ихь чIалназ «Профессор Гьазяли» кIури илтIибкIунча. Му мультфильмйириз гъилигу вахтна, ихь бицIидариз гизаф маракьлу гафар, ляхнар аьгъю хьибди ва чпин суалариз жавабар дихъиди. Узу гьацира совет гьюкуматдин вахтна улупури гъахьи хайлин мультфильмйир табасаран чIалназ илтIикIунза. Дурари анжагъ инсанариз, гьяйванатариз уж’вал апIувалихьна дих апIура. Хъа гъийин деврин мультфильмйирикан улхуруш, дурари бицIидариз инсафсузвалихьна, ягьсузвалихьна, анжагъ жвуван хайирнаъ хьувалихьна дих апIура. Узуз кьюр худул айиз, ва дурариз совет вахтарин дугъри мультфильмйир улупуз чалашмиш шулаза. Ккун апIурза имбу абйир-бабариканра, чпин бицIидариз гъийин деврин мульфильмйир улулупуб. Хъа учву бицIидар ихь чIалниинди вуйи мультфильмарихъди таниш гъапIиш, лигурхьа, дурариз фици жвуван бабан чIал аьгъю шулуш. Думу ляхниз, гьелбетда, абйир-бабар кюмек духьну ккунду. Бабан чIал бицIидари тек саб мектебдиъ дубгъруб дар, хул’ан гъюри имидитIан дурариз чIал аьгъяди ккунду.
– Мультфильмйир ихь чIалназ илтIикIдар фужар ву.
– Думу ляхин кIулиз адабгъдар узу ва Сунаханум Исаева-Гьяжикъурбанова вуча. Таржумайин редактор ва текст гъурхур Мегьти Аьдилов ву, сес гъибикIур – Адам Хасбулатов. Гьелбетки, му ляхин пулин дакьатарин кюмек адарди гьял шлуб дайи. Чухсагъул пуз ккундузуз спонсорвалин кюмек туву ихь ватанагьлийир Нариман Аьбдулкеримовдиз, Марат Аслановдиз ва РД-йин табасаранарин милли культурайин автономияйиз.
– Гъийин презентацияйин асас метлеб фтиъ рябкъюравуз?
– Презентация ДГПУ-йиъ кIули гъабхбан асас метлеб — студентарик гьаму ич ляхин давам апIбан гьевес капIуб вуйич. Ма ша Аллагь, гъи му серенжемдиъ иштирак шулайидар аьхюну пай ихь студентар ву. Гьамциб презентацияйин гьякьнаан вуйи РД-йин табасаранарин милли культурайин автономияйин жягьтлувал юрутмиш апIбан жавабдарвал ДГПУ-йиъ табасаран литературайин дарсар киврайи Аьлибег Аьшурбеговди чаина гъадабгъну, ва магьа ухьу му мяракайиз уч духьнахьа. Аьхю чухсагъул Аьлибег Аьшурбеговдиз ва ДГПУ-йин кIулиъ айидариз, мялимариз, студентариз.
– Мультфильмйириз фуну каналариан лигуз шулу?
– Гьамусяаьт Ютуб варидарин телефонариъ а. Дидин абгбан цIарнаъ «табасаран чIалниинди мульфтфильмйир» гъибикIу вахтна, «Профессор Гьазяли» ккудубчIвуру. Хайлин мультфильмйир ихь чIалназ илтIикIнача, гележегдиъ цIийи серйирра удучIвиди.
– Чухсагъул Эльмира Аьшурялиевна, яв фикрариз ва ихь чIал дудрубгбаз зигурайи зегьметназ.
_____________
*Автор вуйи К.Чуковскийин эсериъ «Почемучкин» дибикIна.
