Гюльнара Мягьямедова
Гъи аьхю гъазанж адру хизанариз туврайи пособиейикан варидариз хабар а. Пособие тувбан метлеб касибвал кайи хизанарин яшайишдин аьгьвалат за апIуб, бицIидарин артмиш’вализ кюмек тувуб ву.
«Узу, кьюр бицIирин дада, гьюкуматдин ляхниъ аза, хъа йиз жилир чав чаз ляхин абгури, гъазанж гъадабгъурайир ву. Йисандин арайиъ гъадабгъурайи йиз маважибдин кьадар (налогар ктадагъди гьисаб гъапIиш) 500 агъзур манатдилан цIиб зиина удубчIвну. Хъа жилирин маважиб 89 агъзуриинакьан удубчIвундар. Учу ипотекайиз гъадабгънайи квартирайиъ яшамиш шулача, машинра адарчуз. Гъубшу йисан йиз бицIидариз пособие гъюрайи, фицики хизандин сатIи вуйи гъазанж лазим вуйи кьадартIан цIиб вуйи. Гьаму йисан жилири цIибтIан гъазанж гъадабгъундар кIури, бицIидариз пособие капIрадариз. Гъубшу вазлин арайиъ 5 ражари аьрза гъибикIунза, пишекрарихьнара илтIикIунза. Гьич ляхин дюз дубхьнадариз. Валлагь, гьадму пособиейихъ йиз хайлин ляхнар дюз апIурайза. Гьамус фикрарикк ккахъназа: гъи гвачIнинган жилириз «гъач ЗАГС чIюбгъюрхьа» гъапунза. Дугъу узуз, ахмакь духьнану, пул бадали йиз хизан ккидипбанди дарза, гъапнийи. Гьамус кьюб вазлилан хъана аьрза тувдиза», – кIура йиз таниш дишагьлийи.
Дугъриданна, пособйир гизаф хизанариз аьхю кюмек ву. Сифте кучIлин документар апIури, девлетлу хизанариан вуйидарира пособйир гъадагъури гъахьну. Гьамус, гьюкуматдиз кучIал апIрудар ашкар апIбан бадали, гьарсаб хизандин гъазанж дериндиан ахтармиш апIура.
2023-пи йисан январин вазлилан башламиш дапIну, Урусатдиъ хизанариз кюмек тувбан асас метлеб айи къайда кьувватнаъ убчIвну. Думу программа бицIир хуз гъагъдиъ айи дишагьлийириз ва хизандиъ бегьем гъазанж гъюри адру абйир-бабариз кюмек тувбан бадали, уьмриз кечирмиш апIурайиб ву.
Кюмек тувбан шартIар ва къайдйир гьар йисан дигиш шула. 2025-пи йисанра дурар гьюдюхну. Дигиш’валар хизандиз айи мал-девлет, пулин кюмек гьисабназ гъадабгъбахъди аьлакьалу ву.
Дупну ккундуки, пособие тувбан къайда Урусатдин вари регионариъ либхура.
Пособие гъадабгъуз шулу: бицIир киршну 12 гьяфта хьайиз духтрихьна душну, гьисабнаъ дийигъдариз; 17 йис хьайизкьан бицIирин дадайихьан, ясана адашдихьан; гьадму яшнаъ айи бицIир байвализ гъадагъу касдихьан. Гьаму касар Урусатдин Федерацияйин ватандашар вуди, исихъ ктухурайи пунктариз асас шули ккунду: ккудубшу йисан хизандин гъазанж региондиъ яшамиш хьпан бадали улупнайи кьадартIан артухъ дубхьну ккундар; хизандин ляхин апIуз удукьру гьарсар касдин варитIан цIибди вуйи гъазанж гьисабназ гъадабгънайи вахтна 4 МРОТ-тIан цIибди ккундар. 2025-пи йисан 1-пи январихъанмина МРОТ 22 440 манат вуйивализ дилигну, пособие гъадабгъбан бадали, хизандин ляхин апIуз шлу гьарсар касди гьисабназ гъадабгънайи йисандин арайиъ 89 760 манаттIан цIиб дарди гъазанмиш дапIну ккунду. Хизандин мал-девлетра (хулар, квартира, машин) гьисабназ гъадабгъура, гьаддиз дидинра кьадар улупна.
Пособие гьарсаб хизандин аьгьвалатназ дилигну, тувру. Дидин кьадар яшамиш хьпан бадали чарасуз лазим вуйи пулин кьадарнан 50%, 75%, 100% хьуз мумкин ву.
Жикъидиси пособиейикан ктибтунхьа. Хъа гьамус ихь ватандашари гьапIраш лигурхьа. Мялум вуйиси, пул артухъ саризра шулдар. Хизандиз ужуб гъазанж гъюрайидаризра гьюкуматди гьавайиди туврайи пул хил’ан деебтуз ккундар. Дицисдари гьюкуматдиз кучIал апIуз рякъяр агуру. Гьадму рякъярикан саб жилирихьан документариинди жара хьуб ву. Эгер жилирихьан жара гъахьиш, аьхю маважиб гъадабгъурайи жилир хизандин гьисабнаан адаиш, дугъан ликрихъ вари мал-девлет хъибтIиш, бицIидар айи хизан касибвал кайиб шулу. Ляхин апIури адру жилир хизандин дахилнаан адаишра, дугъаз гъазанж гъюри адрувал гьисабназ гъадабгъурадар.
Урусатдин гизаф ватандашар документариинди жара шулайивализ Урусатдин Счетный палатайи фикир тувну. Дидин гьякьнаан Государствойин Думайин хизандин, дишагьлийирин ва бицIидарин месэлйириз лигру комитетдин заседаниейиъ удучIвну улхруган, яшайиш уьбхбан аудитдин департаментдин директор Ольга Самаринайи гъапну: «Гизафси дицдар ляхнар регионариъ апIура. Учу регионариъ ахтармишар гъухунча: хизанди асас органдиз аьрза бикIура, амма дурариз пособие тувбаз разивал туврадар. Гьадмуган хизандиъ жилирна хпир документариинди жара шула ва дурари кьюбпи ражари аьрза тувра, магьа гьаму ражари дурариз пособие тувуз разивал тувра», — гъапну Самаринайи.
2022-пи йисан январилан башламиш дапIну октябризкьан Урусатдин ЗАГС-ари 567 271 ватандаш’валиинди жара шулайи дюшюшар гьисабназ гъадагънийи. Думу кьадар 2021-пи йисан октябрин вазлиз вуйи улупбартIан 29 391-диинди артухъ гъабхьнийи.
Къанундиъ гьюкуматдиз кучIал дапIну гъадабгъу пособиейихъан жавабдарвал улупна. Жаза гьюкуматдин бюджетдиз туву зарарнакан асиллу ву. Лутивалин ляхнар тамам апIбаз журум апIбиинди уголовный жавабдарвал, дустагъ апIуб, жюрбежюр ляхнариин алаубра улупна. Амма, экспертарин улупбариинди, пособие гъадабгъну кIури, гъитIиркку уголовный делойир лап цIибтIан адар.
Гьюкуматдиз кучIал апIуз ккунди жилирна хпир жара хьувалин харжи терефарра гизаф а. ЗАГС-диинди сатIи духьнайи хизандихьан, эгер дугъриданна жара шлу дюшюш алабхъиш, сатIиди гъазанмиш гъапIу мал-девлет пай апIбаз, бицIидар шлихъди гъузруш гьюжатнан месэлйир гьял апIбаз кюмек шулу. Мисал вуди гъадабгъурхьа, ЗАГС-диинди жара хьубан нюкягь чIюбгъбан кьяляхъ жилири хал гъадабгъиш, гьаддин кьяляхъ жилирина хпири дугъриданна жара хьуз йикьрар гъапIиш, сатIиди гъазанмиш гъапIу мал-девлетнакан хпириз фукIара рубкьурдар. Мидланра савайи, пособиера дишлади гъадабгъуз хьибдар, фицики, аьхиримжи 12 вазлин гьисаб апIру гъазанж дишлади дигиш апIуз хьибдар. Пособие тувбан документар дюз апIруган, адашди чан веледдиз тувру алиментарра гьисабнаъ учIвру.
Гьюрматлу ватангьлийир, гизаф жигьил хизанар бицIидариз гъюрайи пособиейиз ккилигури, ляхник кадарди гъузра. Гьаци инсан вердиш шулу. Инсан чав зигурайи зегьметниинди уткан ву. Адашди ляхин дарапIрайиб рябкъюри, бицIидарра гьаци вердиш шулу. Хъа темпелвал саризра ухшар дар. Пособие бадали, ичв хизандин мясляяаьт чIур мапIанай. Хизандиъ ляхин апIуз удукьрудари гъазанж за апIуз зегьмет зигай.
