Наврузбег Керимов
Тажрубалу мялимди урхурайириз пулихъди мектебдин программа дубгъуз, ясана экзамендихьна гьязур хьуз кюмек апIуб ихь уьмриъ яркьуди тарабгъна. ОГЭ ва ЕГЭ тувру вахт багахь шули, абйир-бабар урхбаан кьяляхъ гъузнайи чпин баяр-шубариз репетиторар агуз чалишмиш шулу. Гъи ужур репетитор агубра рягьти ляхин дар. Мектебариъ химияйин, биологияйин, физикайин ва математикайин мялимар гьудрукIрайивалира урхурайидариз ва дурарин абйир-бабариз аьлава читинвалар хура. Хъа ужуб вуздик кучIвбан бадали, заан баллар лазим ву, гьаддиз гъубзрайиб ужур репетиторарихьна илтIикIуб ву.
Дербент шагьрин 2-пи гимназияйиъ математикайин дарсар киврайи Нефизат Гьюсенбеговайи (шиклиъ), чан асас ляхин апIбалан гъайри, вузарик кучIвру баяр-шубар математикайин ЕГЭ-йихьна гьязур апIура. Йиз дугъахъди гъабхьи сюгьбатнаъ репетиторвалин ляхникан, баяр-шубарин аьгъюваларин дережайикан, ОГЭ ва ЕГЭ тувбакан гаф-чIал гъапIунза.
Нефизат Аьбдулаевна Гьюсенбегова Табасаран райондин Бургьанкент гъулаъ 1968-пи йисан бабкан гъахьну. Дагъустандин гьюкуматдин педагогвалин институтдиъ математикайин факультет ккудубкIну. ЧвулатI гъулаз швушвди кьисмат гъахьи дугъу чан зегьметнан рякъ ЧвултIарин кьялан мектебдиъ ккебгъну. Юкьуд йислан хизандихъди Дербент шагьриз кюч гъахьну ва мушваъ чан пише давам гъапIну. Дугъаз 32 йисандин мялимвалин тажруба а. Думу Урусатдин образованиейин гьюрматлу гъуллугъчи ва РД-йин образованиейин отличник ву.
– Нефизат Аьбдулаевна, аьхиримжи вахтна бязи абйир-бабарин терефнаан репетиторарихьна гъушу бицIидарин натижйир ужудар даруваликан аьрзйир ерхьуразуз. Яв фикриан, ЕГЭ-йиъ тувнайи табшуругъар читиндар духьнайин, дарш репетиторарин аьгъюваларин дережа ис абхънайин?
– ЕГЭ гъабхуз хъюгъхъанмина образованиейин стандартар, мектебдин программйир хайлин дигиш, хъа ЕГЭ-йиъ улупнайи табшуругъар артухъ гъахьну. Дидлан савайи, гьарсар мялимдин дарс кивбан чан саягъ айиб ву… Хъа уву кIурайи аьрзйирикан узузра деебхьназуз.., бязи репетитори сабишв’инди йирхьур, ургур урхурайир дисура. Мушваъ сабсан ляхниз фикир тувну ккунду. Баяр-шубарин аьгъюваларин дережара, дурарин метлебарра сабсдар дар Дарс ухди кIули убчIврудар ва кьанди кIулиъ убчIврудар шулу. Саспидарин метлеб – хилиз анжагъ мектеб ккудубкIбан гьякьнаан документ гъадабгъуб, хъа дугъахъди аьлава дарсариз гъюрайи тмунурин метлеб ужуб вуздик кучIвуб ву. Гьелбетда, дурар вари сатIиди дитну ляхин дубхну ккундар. Гьаму далилар гьисабназ гъададагъувал репетиторарин гъалатI ву, натижара ужуб шулдар.
Саб-кьюб дарс гъахбан кьяляхъ, репетиторихьна дуфнайирихьан имтигьян тувуз удукьуруш, мялум шулу. Ва абйир-бабариз дидкан жин дарапIди дупну ккунду. Увуз пул шулу кIури, кIулиз адабгъуз даршлу ляхнихъ хъюгъюб дюз дар. Чпи абйир-бабарира, велед репетиторихьна гьаайиз, сифте мялимдихъди гаф-чIал дапIну ккунду, дугъхьан, чан улихь дивнайи месэла гьял апIуз удукьуруш, гьерхну ккунду. Хъасин кьиматнан гьякьнаан, бицирихъди дарсар кIули гъахбан гьякьнаан ва жара месэлйириан мясляаьт дапIну ккунду.
– Хъа уву баяр-шубар фици гьязур апIурава, Нефизат Аьбдулаевна? Увухь урхурайи баяр шубарин ОГЭ ва ЕГЭ тувбан натижир фицдар ву?
– Узухь урхурайидарин натижйир ужудар ву. Узу дарс киврайи баяр-шубар жара репетиторихьна гъягъюрдар, гьаз гъапиш узуз фунур урхурайири математикайиан фициб дережайин ЕГЭ (профильныйи дарш бинайин) тувну ккундуш, аьгъязуз. Дурари 5-пи классдихъанмина узухь урхура, гьаддиз гьарсарин мумкинваларикан хабар азуз.
Гьамусяаьт ОГЭ туврайи бицIидарихъ гизаф жафа зигураза. Дурариз 9-пи класс ккудубкIну кIуру документ тувну ккунду, дарди гъабхьиш дурарин гележег, яшайиш фициб хьибди? Эгер 9-пи классдиз гъяйиз 20-25 бицIири урхури шулуш, 9-пи классдихъан гъузрудар анжагъ 10 бицIир ву.
Узу абйир-бабар узухьна илтIикIайиз гъузурдарза. Гьаци вуйивализ лигну урхурайидари математикайиан ужудар баллар гъадагъурайиз, дурар гьевесниинди олимпиадйириъ иштирак шулайиз. Узухь урхурайидарилан гъайри, жара мектебарианра репетиторвализ бицIидар гъюразухьна. Гъи мектебариъ ОГЭ-йиз, ЕГЭ-йиз урхурайидари асас вуди химия, биология, физика ктабгъура. Думу предметариан вуйи имтигьнарихьна тялукь саягъниинди гьязур духьну ккунду.
Хъа мялимарикан улхуруш, дурар вари аьхю гьюрматназ лайикь ву. Мялим алдру гафарихъди кацIуз хай даршул. Думу чаз мектебдиъ дивнайи сяътар кивну, хулаз гъюра ва хулаъра, аьлава вуди, ихь веледарихъди ЕГЭ-йихьна ва ОГЭ-йихьна гьязур шули, дугъу чан вахт харж апIура. Эгер учву мялимдиз туврайи кьимат аьхюди рябкъюруш, дугъкан ичв бицIирихъди кIулди дарс гъабхуб тIалаб апIинай. Анжагъ мялимдин терефназ башакк ккадру гафар апIуб дюз дар. Заманара, инсанарра дигиш духьна, гьаддиз ухьу вари деврин тIалабариинди яшамиш духьну ккунду.
Цци имтигьнар тувуз ккайи вари баяр-шубариз хъуркьувалар ккун апIураза, гьадрарихъди сабси – узухь урхурайидаризра.
