Айгуль Мягьямедова
Машинар сяътариинди, гъягъюз даршули, рякъяриъ дийигъувал муганаз уьлкейин аьхю шагьраризтIан хас дайи. Гьамус, аьхиримжи 2-3 йисандин арайиъ думу аьгьвалат Дагъустандин шагьраринра, асас вуди Мягьячгъалайин гьякьикьат дубхьна. Дугъриди гъапиш, шагьрин рякъярра гъийин кьадар машинариз гъилигдар дар, ккурудар ву. Шагьур ужуди аьгъю касдихьан, бицIи кючйириъди машин хъапIри, рякъюн вахт жикъи апIуз шулу. Хъа имбудар сяътариинди рякъюъ гъузру. ГвачIнинган сяаьт миржибдин гьацI’ан йицIубдин гьацIазкьан ва хябяхъган хьубдиан миржибдизкьан шагьриз машиндиъди удучIву касдин нервйир илдандиндар вуди ккунду.
Рякъяриъ машинар дийигъну гъузбан асас себеб аьхиримжи йисари машинарин кьадар лап гизаф дубхьнайивал ву.
Кьюбпи себеб, рякъюъди гъябгъюрайи машин чIур ясана авария гъабхьиш, жара машинар хъаърайидар дийигъуз, гъаншар рякъ’ан гъягъюрайи машинарин жергейиз удучIвуз мажбур шулу.
Рякъяр рас апIувалира рякъяриъ айи гьяракат яваш апIуру, машинар гъягъру рякъ думу рас апIури лихурайи пишекрари бисуру.
Рякъяриъ сари машиндин гьяракат яваш апIуру, тмунури рякъюн гьяракатнан къайдйир чIур апIуру — магьа гьамци рякъяриъ машинар дийигъну вахт гъябгъюру.
Аьхиримжи йисари дишагьлийирира машинар хъауб гъийин уьмрин къайда дубхьна. Статистикайин улупбариинди, Урусатдиъ жиларихъди барабарди дишагьлийири машин хъапIуз ихтияр тувру документ гъадабгъура.
Гьелбетда, машин айивали, машин хъапIуз ихтияр айивали, хизандин, жвуван ляхнин месэлйир ухди ва рягьятди тамам апIуз мумкинвал тувру. Гьаддиз дишагьлийири машин хъапIуз дубгъура. Мягьячгъалайиъ дишагьлийириз машин хъапIуз улупру мектебарра ачмиш дапIна. Дицдар мектебариъ машин хъапIуз улупру дишагьлийири ляхин апIура. Гьадрарикан сар ихь ватанагьли Севиль Ибрагьимова ву. Узу дугъахъди телефондиан сюгьбат гъубхунза.
– Севиль Мягьямадовна, уву машин хъапIри фукьан вахт вуяв? ЦIиб улихьна, машин хъапIуз улупру дишагьлийирси, машин хъапIру дишагьлийирра ихь республикайиъ лап цIибтIан адайи. Увкан машин хъапIуз улупру инструктор фици гъахьнуш, кидибтава.
– Узу машин хъапIри магьа 10 йис, хъа дишагьлийириз машин хъапIуз улупури 5 йис вуйиз. Гьаму ляхнихьна узу фици гъафнуш ктибтурза. Йиз жилириз узу машин ужуди хъапIрайивал, инсанарихъди саламатди гаф-чIал апIурайивал рябкъюри, дугъу: «Увкан машин хъапIуз улупру ужур мялим хьиди», – гъапнийи. Фунур мялимдизра дугъан гъудуркьу аьгъювалар ади ккунивалин, аьхю жавабдарвалин гъавриъ ашра, жилирин гафариин фикир апIуз хъюгънийза. ГьацI йисандин арайиъ гьадму фикир кIваъ уьбхюри гъахьунза, хъа инструктор хьуз кьаст гъапIунза. Инструктор хьпан бадали, тялукь курсар гъурхнийза. Курсариъ узуз, машин хъапIуз дубгъуз гъюру гьарсар касдихъди фици ляхин дапIну ккундуш, улупнийи.
– Йиз хусуси тажрубайиан аьгъязуз, рякъяриъ гьяракатнан къайдйир дургъуб читин дар, хъа машиндин рулихъ дусну, чап кайи рякъюъ дийигъуб, явашди рякъ давам апIуб, машинарин арайиъ айи бицIи йишвахь машин дебккуб, машин кьяляхъ апIури гараждиъ тIапIуб читинди алабхъуру. Увухьна машин хъапIуз дубгъуз фициб яшнан дишагьлийир гъюри шулу?
– Ав, дюз вува, теория гизафдари рягьятди дубгъура. Хъа машиндин рулихъ дусну, имтигьян тувуб рягьят ляхин дар. ГИБДД-йин гъуллугъчи гъвалахъ хъайиган, бицIи гъалатI деебтишра, имтигьян кьабул апIурдар.
Хъа машин хъапIуз дубгъуз гъюрайи дишагьлийирин яшар 18 йислан 65 йис’инакьан ву, дурарикан гизафдар жигьилар ву. Аьдат вуди, жигьил яшнаъди фунуб ляхинра ухди дубгъуру. Яшлу дишагьлийириз ихь гьамусдин деврин гьяракат айи рякъяриъ машин хъапIуз дубгъуз цIиб читинди алабхъуру.
– Машинар хъаърайи дишагьлийирин кьадар артухъ хьуб фтилан асиллу ву?
– Машин хъапIуз дубгъурайи дишагьлийирин аьхюну пай 3-4 бицIирин бабар ву. Шагьрариъ бицIидар жюрбежюр кружокариз, спортдин секцйириз, мяълийир-ялхъвнар апIуз улупру мектебариз гъягъюра. БицIидар гъягъру йишв чпи яшамиш шулайи хуларихьан ярхла ву. Сар бицIир мина гъягъюра, тмунур – тина. Жямяаьтлугъ транспорт ужуди либхурадар. Хизандиъ айи жилар ляхнариъ а. Гьамци жилири хпириз машин гъадабгъну, бицIидар мина-тина гъахбан месэла чпин хупариз табшурмиш апIура.
– ГБДД-йин улупбариинди, рякъяриъ шлу аварйирин кьадар йислан йисаз артухъ шула. Яв фикриинди, аварйирин тахсиркрар гизафси дишагьлийир вуйин, даршиш жилар?
– Йиз фикриинди, аварйирин тахсиркрар гизафси жилар ву. Жилижвуву хъапIрайи ва дишагьлийи хъапIрайи машиндин гьяракатар сабсдар шулдар. Жилар бицIи вахтнахъанмина машинарихъди артухъ танишди ву, табиаьтдира дурариз гьациб хасият тувна. Хъа эгер дишагьлийи машин хъапIуз гъудубгънуш, дугъу думу лап ихтиятди хъапIра, рякъюъ гьялак шуладар. Гьадму ихтиятвал жилариз кьабулди шулдар. Авария шлу дюшюшдиъра дишагьлийинтIан жили жвуван фикир ухди либхуру. Жара дюшюшариъра дишагьлийиз фикир апIуз артухъ вахт лазим ву. Жилариз дишагьлийин гъавриъ хьуз сабур адар. Гьаддиз жилари машин хъапIрайи дишагьлийир тянкьид апIури шулу.
Жилирихьан чан хпириз машин хъапIуз улупуз шлуб дар. Дугъан сабур гьубкIурдар. Узухьна гъюрайидари гизафдари кIури шулу: «Жилири узуз машин хъапIуз улупруган, дугъу узуз чIигъар апIуру, гъалмагъалихъна хуру. Инструкторихьна дубгъуз гъарах, кIуру». Дишагьлийин кIулин маъ, дугъан фикир жиларинубдихьан тафавутлу ву. Дишагьлийин гъавриъ ахъуз дишагьлийихьантIан шулдар. Гьаддиз, машин хъапIуз дубгъуз ккуни дишагьлийи инструкторди дисрурра дишагьли вуди гъахьиш, ужи ву.
– Севиль Мягьямадовна, машин хъапIуз улупбан бадали, швнуб дарс лазим ву?
– Думу суал кьатI’и жаваб айиб дар. Сариз 5-6 дарс чIяаьн шулу, тмунуриз 10-12 дарсра цIиб ву. Сар дишагьлийихъди узу 24 дарс кIули гъухунза. Учв жигьил вушра, дугъаз машин хъапIуз дубгъуз читинди вуйи. Натижайиъ, дугъу гъудубгъну, имтигьянра тувну, машин хъапIуз ихтиярра гъадабгъну. Гьаддиз, дарсар гьарсар касдиз жа-жара кьадарнаъди улупну ккунду.
– Тазади машин хъапIуз дудубгънайидариз фициб насигьят тувуз шулвухьан?
– Сабпи нубатнаъди, сабурлувал. Йислан-йисаз рякъяриъ машинар артухъ, инсанарин сабурлувал цIиб шула. Рякъяриъ машинар хъаъбан гьяракатнан къайдйир аьгъю апIуб, дурарихъди гъягъюб чарасуз ву. Эгер сари гьяракатнан къайдйир чIур апIураш, увура гьаци дапIну ккундар. Рякъюн гьяракатнан иштиракчйири гьарсари чав-чахъан жаваб тувра. Гьаддиз ихтиятди гъузай, ягъурлу рякъ ибшри ухьуз варидариз.
– Севиль Мягьямадовна, узухъди сюгьбат гъабхбаз чухсагъул. Увузра ляхниъра, яв хизандиъра гьарган хъуркьувалар ишривуз.
Севиль Ибрагьимовайихъди вуйи сюгьбатнан кьяляхъ йиз фикирра ачухъ апIуз ккундузуз. Рулихъ хъайи дишагьлийи 2-3 сяаьт машиндиъ адапIуру. Жиларинси дарди, дишагьлийин кIулиъ варжна саб фикир ади шулу, кIул убцуру, рякъюн гьяракатнан къайдйирихъан хъадахъуз мумкин ву. Машин хъапIуб хатIалу ляхнарикан саб ву. Рякъюн гьяракатнаъ хатIалу дюшюшар гизаф алахьуру, гьаммишан мугъаятди гъузуб лазим шула. Рулихъ хъайи вахтна, телефондиан улхбар маханай. Ихтиятди гъузай, рулихъ хъайи дишагьлийир.
