Зубайдат Шябанова
Ленинград блокадайиан азад апIувал Ватандин Аьхю дявдин тарихнан китабдиъ варитIан игит машси гьисаб шула. Шагьур 872 йигъандин фашистари кьялаъ тIапIну гъабхьнийи. Немцарин блокадайин гьялкъа Советарин армияйи 1943-пи йисан 18-пи январи кьатI гъапIнушра, шагьур бегьемди азад апIури сад йис гъабхьну. Думу йисари Ленинграддиъ аьхълушнаан, гаш’валиан ва гюллйирикк ккахъувалиан миллиондихьна инсанар гъийихну.
Ватандин Аьхю дявдин, гьадму гьисабнаан Ленинграддин къурхулу йисар кIваин апIури, аьзабарикк гъийиху аьдати инсанарин, бицIидарин гьюрматнаан, гьар йисан «Табасарандин нурар» газатдиъ думу гьядисйирикан мялуматар тувуб аьдатнаъ ипнача. Магьа гьаму йигъари Ленинграддин блокадайикан вари Урусат улхура. Ленинграддиз ипIру сурсат миркк йивнайи гьюлси зурба Ладожский дагрилантина хури гъахьну. Думу жилгъайиз «Уьмрин рякъ» ччвур тувнийи. Ленинграддин блокадайин шагьидари гьамци бикIура:
Наталья Зинович, тарихчи:
– Ленинград немцарин кьушмари мюгькамди кьялаъ тIапIнайи. Шагьрин гъирагъарихъан 300-тIан артухъ артиллерияйин яракьар дивну гъахьнийи. Думу яракьариан йигъан-йигъан шагьриин гюлле уьлюбхюри, фашистари чпин гьялкъа имбубсан мюгькам апIури гъахьну.
Олег Суходымцев, тарихчи:
– 1943-пи йисан «Искра» ччвур тувнайи операцияйиъ Ленинграддин блокада кьатI апIуз гъабхьнушра, улихьнаси шагьур азад апIури гъуху юкьуб гьюжми саб натижара тувундайи. Гьаддиз Советарин армияйин кIулиъ айидари Уьру армияйин аьхю кьувватар уч дапIну, хъасин немцарин гьялкъа дагъитмиш апIуз хъюгъну.
Сталинград бадали вуйи женгариъ немцарин армияйин рюгьнан кьувват ис, хъа Уьру армияйин эскрарин гьевес за гъапIну. Гьадму рюгьнан кьувватну Ленинград азад апIбаъра аьхю роль уйнамиш гъапIнийи.
Елена Голушко, блокадайиъ гъахьир:
– Узу думуган бицIидарин багъдиъ айза. Гюллйирин ва артиллерияйин, тIуркIуваларин сесер гьар йигъан швнуб-саб ражари шуйи. Гьадму вахтна тербиячийи учу вари багъдин дараматдин подвлиъ аъри, тIуркIуваларин сесер яваш шайизкьан чан жандихьди учу ккеркри гъахьну. Думу вахтнан гучIвалин гьиссар гъира кIваин илмийиз. Вари чIигъар апIури, ишури шуйча. Хъа тербиячийи учу хъана ижмиди чан хабаъ чIюркьюйи.
Татьяна Карпова, блокадайиъ гъахьир:
– Ленинграддин агьалйириз, чпин пишейиз ва яшназ дилигну, сад йигъан 120-500 грамм уьл туври гъахьну. Уьлиз хала гъягъюйи. Учу хизандиъ хьур кас айча. Талонарихъ гъабхи уьл дугъу шубуб чIивийиз пай апIуйи. Гъиси кIваин илмийиз: халайи саб гъазниъ шид убхьуйи, дидик лаврин кIаж кипуйи ва уьл кубкуйи. Гьадму ипIуйча. Бязиган дугъу гьадму штук, кьатIар апIури, гьарин кюлер, жара кIажар кахьри гъахьну. Халайин кюмекниинди учу чIивиди гъузунчу. Гаш’валиан гизафси аьхюдар йихуйи, гьаз гъапиш дурари бицIидариз чпин уьлин аьхюнуб пай тувуйи.
Елена Перепеченко, блокадайиъ гъахьир:
– Лап ипни жигьил шубар хулариз гъягъюри, чIивидар агури гъахьну. Дурарихъди узура хъайза. Магьа гъи лап яшлу духьнашра, улариккан думу йигъар дурградариз. Лап бицIидар гаш’валиан гъийиху бабарин гъвалахъ йигъариинди дахъну гъузуйи. Учу, бицIидар агури, дурар йитимханйириз гъахури гъахьунча. Накьваригъ йишвар амдайи. Смоленский накьварин урнарихъ майтар дирчну гъитуйи. Майитханйир арццган, гъийиху инсанарин майтар кючйириан, хулариан, подвлариан адагъури, дина гъахуз хъюгъюйи.
Алевтина Михайленко, блокадайиъ гъахьир:
– 1944-пи йисан 27-пи январиъ шагьриъ Ленинграддин блокада ккудубкIну кIури, гьарай абхънийи. Инсанарихьан хъугъуз шуладайи. Вари ишуйи. Дурари, сар-сариз танишди даршра, чиб-чпи хабаъ тIаъри, тебрик апIуйи. Узу, фу гъабхьнуш, саб дупну гъаври гъахьундарза. Сар дишагьлийи узу хабаъ тIаъну, немцар удучIвну гъягъюра, гъапи. Думуган йиз уларизра нивгъар гъафнийиз.
Ленинград азад дапIну 80 йис хьпахъди аьлакьалу вуди, вари Урусатдиъ тялукь серенжемар кIули гъухну. Асас серенжемар Москва ва Санкт-Петербург шагьриъ гъахьну. Мягьячгъалара Вариурусатдин «Бло-кадайин уьл» кIуру акцияйиъ иштирак гъабхьну. Волонтерари шагьристанариз ва республикайин меркездин хялариз акцияйин асас лишан – 125 гр айи кIару хюйин уьлин тикйир тувнийи ва блокадайикан мялуматар ктитнийи.
