Шарафудин Дашдемиров

Гьарсаб миллетдин чан хусуси башкъавалар, кьисмат, чан вакиларин уьмуми хасият дюзмиш хьпан ва гележегдиъ халкь артмиш хьпан кьувватлу лишнар айидар ву: багъри чIал, уьмуми тарих, милли культура, литература, жюрэтлу вакилар… Дурарин арайиъ диндин эгьемиятра аьхюб ву. Варжар йисариинди, жямяаьтдин ва кIул’инди инсанарин арайиъ аьдалат гъабхури, сакит къайдайиинди дуланажагъ ккабалгуз кюмек гъахьидар иллагьки урхуз-бикIуз аьгъю ва шариаьтдикан хабар айи касар гъахьну. Саки ургцIур йисандин арайиъ, дин «бугъмиш» апIури гъабхьнушра, уьмрин асас шартIариъ дагълуйири думу кIваълан гьархри гъахьундар – эвленмиш шлуган, кечмиш гъахьир фаракьат апIруган, машквраринган ва гь. ж. Гьюкуматдиъ гъахьи дигиш’валарихъди диндизра рякъяр ачмиш гъахьну. Амма мидихъди сабси ихь ругариина ислам диндин айитI сабвал адру, чиб-чпиз къаршу вуйи месэлйирра арайиз гъафну.

 

Ихь ватанагьлийирин фикриз Табасаран райондиъ диндин аьгьвалатнакан гьубкIу мялумат рубкьбан ният ади, улихьнаси учу «Табасарандин нурар» газатдин редакцияйиз Табасаран райондин имамарин советдин председатель, ихь чIалниинди удубчIвурайи «Ас-салам» газатдин кIулин редактор Ансар Рамазановдиз теклиф гъапIунча.

– Ансар-гьяжи, ич теклиф кьабул дапIну, редакцияйиз гъюбаз увуз баракаллагь. Ихь ляхин саб вуйихь, ухьу гъарашугъар вухьа. «Ас-Салам» газатдин ляхнар фици гъягъюра? Фицдар читинвалар алахьурачвуз?

«Ас-салам» газат гьамусяаьт табасаранар яшамиш шулайи гьарсаб гъулаз ва шагьриз рубкьура. Газат адабтIбаз даягъ шули, Хив ва Табасаран районариан ухьуз кюмек апIурайидар думукьан гизаф дар. Газатдин асас материал ихь жигьилариз мянфяаьтназ, чпин уьмриъра лазим шлуб туври шулуча. Мидихъди сабси районариъ гъабхурайи ляхникан, серенжемарикан, мажлисарикан бикIури шулуча ва гьацира ихь республикайиан вуйи мялуматар туври шулуча. Гьарсаб нумрайиъ жигьиларин фикриз вуйи темйир, абйир-бабарихьна, яшлударихьна, жвувтIан аьхюдарихьна вуйи эдебнакан, умун хасиятнакан ву. Гьаз гъапиш тербияйиъ игьтияж’вал гьаммишан гъубзрайиб ву. Гьамус гизаф газатар он-лайн версияйиина улдучIвура, ичра гьациб ният айич. Подписка улхьан йисаритIан цци ужиди ву. Гьамусяаьт тираж 6900-диина удубчIвна — му ужуб натижа ву.

– Газат урхрударихъди вуйи рафтар фициб вуйичв?

– Газат урхрударихъди вуйи аьлакьа асас вуди суалар-жавабариинди кIули гъябгъюра. Гьаму улихьнаси мидин гьякьнаан ихь исламдин илмарин доктор Мугьяммад-Амирихъди гафар гъахьнийич, ва суалариз бахш вуйи газатдин саб маш дугъахьна тувбан мясляаьт гъапIунча.

– Хъа иманвалихъди, дин-тIяаьтдин ляхнарихъди, гъудган-жилкIан апIувалин къайдйирихъди, чиб-чпихьна вуйи аьлакьйирихъди ихь районариъ агьалйир фици ву? Улихьна йисарихъди тевруш, диндин шартIарихъди гъягърудар артухъ духьнайин, кам духьнайин?

– Имамди лихури гьаму октябрин вазли йирхьуд йис шулайиз. Узу лихуз хъюгъю йисарихъди тевган, гьамус лап гизаф дигиш’валар духьна.
Мидихъди сабси бицIидариз вуйи хьадан курсарира ужудар натижйир тувра. ЦIиб улихьнаси вари гъуларилан илдицунза. Лигуруш, хьадан курсариъ урхурайидар райондиъ миржидварждилан зиина а. Амма мялимарихъди читинвалар алахьура: гьарсаб мистаъ дарсар кивуз дурар гьуркIрадар. Гьаддиз айи 10-15 мялимдиз кью-кьюб, шу-шубуб гъул, наан гвачIинган, наан лисхъан дарсар кивруш, пай дапIнача. Саспи гъулар гьадму курсар адрударра а. Гьашвариъра бицIидариз диндин курсар тешкил апIуз чалишмиш шулача.

– Аьхиримжи вахтари муфтиятдин терефназ тягьна йивру гафар арайиз гъюра, республикайиъ гизафдар муфтиятдин ляхниз къаршуди дийигъна. Яв фикриан, мициб аьгьвалат фтилан асиллу ву?

– Ав, гъи гьациб аьгьвалат рябкъюрахьуз. Муфтиятди, мистар саб къайдайиз хубан бадали, мистариз имамар гьязур апIбан бадали, гизаф зегьмет зигура. Гъи Табасаран райондиъ машгъуллуди диндин ляхин гъабхурайидар анжагъ исламдин вузар ккудукIнайи муфтиятдин вакилар ву. Узу имамди гъюруган, райондиъ касиб-кусибарин 100-дихьна хизанар ади гъахьнуш, цци Рамазандин вазли ушварин сеъ – закат уль-фитр тувуз 20 хизантIан гъидихъундарчуз. Мициб яркьу ляхин, учузра рякъ-раж улупурайи муфтиятдин гъуллугъчйирин кюмекниинди, варидари сатIидитIан тешкил апIуз шлуб дар. Даршсана гьарур кIул’инди лихури гъахьиш, ляхин улихь гъябгъидар.

– Ихь гъулариъ гъи, гьяйифки, диндин ляхнариъ, мисал вуди гъадагъиш, тазиятдин аьдатарин гьякьнаан, жигьиларинна яшлуйирин чиб-чпин арайиъ наразивалар арайиз гъюри шулу. Садакьйир маханай, зикир мурханай, кIури шулу. Аьсрариинди гъузнайи аьдатар гъи саб дупну батIул апIура. Гьаддин гьякьнаан фициб ляхин гъабхурачва, сабвалихьна хуз шулайин?

– Гьяфта улихьна Халагъ терефнан гъуларин, дидиз улихьнаси Гурихъ ва Жулжагъ администрацйириз дахил шулайи гъуларин имамар уч дапIну, тазиятдин къайдйирна аьдатар сабвалихьна хуз йикьрар гъапIунча. Урус чIалниинди гьадрарикан яркьуди дибикIнайи китаб а. Ихь вари имамар гьаддихъди гъягъруси, гьадму саб къайдайиз дубхну, таржума апIуз ният айич. Гизаф гъулариъ фаркьлувалар амдар, сабвалихьна дуфна. Гьаму жюрейиинди гвачIнинган азан тувру вахтнан гьякьнаанра вари сабвалихьна хуз удукьнийи. Сабвал адрудар кьюб месэлатIан амдар: зикир апIбан ва накьвдин мурччвариин урхбан. Гьамрарра гьял гъапIиш, сарун думу месэла хъябкьра.

– Ухьуз аьгъюганси, дюзи мялумат адруган, халкьдин арайиъ нягьякь гафар удучIвури шулу, жюрбежюр фикрар арайиз гъюру. Гьюкуматдин терефнаан я саб маважиб, я жара жюрейин кюмек адруган, диндин гъуллугъчйирин яшайиш фициб ву, дурариз наънанкIа маважиб айин? Хъа гизафдариз машинарра кмиди а. Яв фикриан, му наънан гъюрайиб ву?

– ВаритIанна ужуб, гьарсар касди чан аьгьвалатниинди кIури гъахьиш, гьадму ву. Магьа узу имамди лихури, райондин имамдизра муфтиятдиан гьар вазли ляхнин маважиб тувра. Гъулариъ лихурайи жигьил имамариз учу кюмек апIури шулча. Машинарикан улхуруш, гизафдарин дурар пешкешар ву, маважибдихъ думу машинар гъадагъуз удукьурадар. ДумутIанна гъайри, инсанари саб ляхниз фикир туврадар: ухьуз ризкь туврайир, имбу ляхнар тамам апIурайир анжагъ Сар Аллагьу Тяаьла ву. Дугъу тутрувуб сарихьанра гъадабгъуз даршул.

– Гъулариз душну, танишарихъди, жигьиларихъди гаф-чIал апIруган, 2011-2012-пи йисарин читин вахтар кьяляхъ гъюрайиси рябкъюра. СВО-йин иштиракчйир гъадагъиш, мусурман касди жара кас уьмрихьан апIура, Украинайиъра мусурмнар а, гьадрарра йивну йихура, кIури, дурар хъюлакк дисура. «Спящий ячейкйир» даршбан бадали, гьацдарихъди фициб ляхин гъабхурачва?

– Ав, думу ляхин адар пуз шулдар. Саб бицIи арайиъ гьадму жюрейин фикрарин тереф дибиснайи жигьиларихъди 6 ражари гюрюшмиш духьну, гафар-чIалар гъапIунза. Гьяйифки, саспи жигьилариз чпи кIурубтIан ебхьурадар ва чпи апIурайибтIан гьякьдира рябкъюрадар. Гьеле чпин арайиъ саркьан илим дурхнайи кас адашра, илим дурхнайи ксарихъди гьюжатар апIуру. Мидин гьякьнаан райондин вари гъуллугъарин вакилари сабишв’инди ляхин дубхну ккунду, дарш ухьу хъанара гьадму кьукьнаъ ахъуб мумкин ву.

– Диндин ляхин ктарди, гъулариъ мюгьтаж’вал айи касар бадали ва жара сарун фициб ляхин гъабхурачва?

– Райондин жямяаьтлугъ тешкилатарин тIалабниинди, вари имамарихъди мясляаьт дапIну, зир-зибилин учIруди дийибгънайи месэла гьял апIуз ич кьувватарра жалб апIурача. Мюгьтаж’вал айи хизанар гьаму йисандин аьхириз райондиъ сабра гъудрузруси, «Инсан» фонддихъди сатIиди ният дапIну, гьаддин зиинра лихурача. Саб вахтна райондиъ гъадагъа дапIнайи шей’ар ачухъди ишлетмиш апIури гъахьну. Гьацдар гъулариз гъягъюри, жигьиларихъди ва абйир-бабарихъди дурарикан айи зарарнакан ктибтури, хайлин ляхин гъубхунча. Натижайиъ аьгьвалат уж’валихъинди илтIибкIна. Гьацира райондиъ жюрбежюр талитар, конкурсар гъахури шулча. «Ас-Салам» газатдин юбилейиз волейболин, футболин турнирар гъухунча. Гьамус августдин эвелиъ жигьиларин арайиъ вари райондин уьмуми талитар планламиш дапIнача. Мицдар серенжемар тербияйиз зурба даягъ шулу.

– Йирхьуд йис улихьна уву райондиз гъафиган, мюгьтаж’вал айи хизанар 100-дихьнакьан ади гъахьну, хъа гьамус 20 -тIан амдар, гъапнийва. Дурар фициб саягъниинди кам гъахьну? Учву дурариз ляхин тувранчва, даш жара кюмек апIуранчва?

– Саб кIуруб, варидарин асас читинвал дусру хал адрувал вуйи. Ужагъдиъ учIвган, гьяфтайиъкьан ктидисру гьял айидарра гъахьнийи. Эвелиан пул уч апIувал мялум дапIну, уч гъабхьи пул дурари жарабдиз харж апIури гъахьну. Хъа гьамус, игьтияж’вал фтиъ аш, гьадму арайиан адабгъру шей’ар, тикмиш апIбаз лазим шлу материалар, чпира хъади, учу гъадагъну туврача. Гьамциб къайдайикан мянфяаьт гизаф а. Бязидари, чпиз саб 10-15 агъзурин маважиб айи ляхин гъабхьнийиш, сарун фукIа ккундарчуз, кIуйи. Ухьу улихьна гъапиганси, мекдебдин директор вушра, администрацияйин кIулиъ айир вушра, рягьим дапIну, тIалабар гьуркIри шулу, баракаллагь дурариз.

– Райондин администрацияйихъди ляхин фици албагнава?

– Райондин администрацияйихъди аьлакьйир ужудар вуйич. Вах-вахтарик уч шули, арайиз гъюрайи читин месэлйирикан гаф-чIал апIури, саб натижа шлуси апIурача. АТК-йин собранйириз дих апIуру, душваъра хайлин месэлйир сатIиди гьял апIури шулача. ЦIийинатIан гьамус ляхнар лап ужи ву.

– Улихьнаси ихь ватанагьлийирин арайиъ Аьгьмад Афандийин «Благонравие праведников» китабдиан конкурсар гъахьну. Хъа финал фила ва наан гъабхбанди вучва?

– ФицдаркIа дигиш’валар дархьиш, 11-пи августдиъ конкурсдин финалра гъабхуз планарик кайич. Душваъ Мягьячгъалайианра, Каспийскдианра, Москвайианра иштирак шулайидар а. Москвайиъ айидариз онлайн къайдайиинди гъабхуруш, даршсана душваъ айи ихь вакилиз табшурмиш апIуруш, багарихьди гьял апIидихьа. Му конкурс анжагъ табасаранарин арайиъ гъабхурайиб ву. Сабпи йишваз пешкешди «Лада-Гранта» машин гьязур дапIна, кьюбпи-шубубпи йишваризра багьалу пешкешар хьиди.

– Ансар-гьяжи, цци уву гьяжйирин дестейин регьбер вуди, ургубпи ражари гьяждиз гъушунва. Яв гьяжра, уву гъапIу дюъйирра Аллагьди кьабул апIри. Гьяждиз гъягъюз юкIв хъайидариз варидариз думу кьисмат ибшри. Газат урхрудариз гьяждикан вуйи яв фикрар-гьиссар ачухъ апIуб, душваъ шулайи дигиш’валарикан ктибтуб ккун апIурача.

– Гьяж – му сабдизра ухшар дару хусуси сафар ву. Гьяждиъ инсан вари терефарианди улупуру. Садпи йисари жа-жара халкьарихъди шуйза. Хъа сабан, шулуш, кIул’инди ихь табасаранарин десте уч апIуз ният гъабхьнийич. Ихь адмийирихъди рягьятра ву, дурар жвуву гъапибдин ухди гъаврира ахъру, жвувахъ хъпехъурира ву, гьаци вуйиган дурарихъди ужуб ляхинра гъабхуз шулу. Гьяждиз гъягъюз ният гъабхьну кIури, варидариз сабси, гъалатIар ктарди, заан дережайиъди аьлгьям урхуз, гъудгнин фарзар кIули гъахуз, гьяждин шартIар хъайи-хъайиси тамам апIуз аьгъдар. 20-21 йигъандин арайиъ, гьдму гирами ругариин деъну, ягъчIвурилан зиина инсанариз дюзди гъудган апIуз улупуб, аьлгьям урхуз улупуб, гьяждин шартIарикан ктибтуб – му Аллагьу Тяаьлайихьан вуйи рягьимлувал ву, мутIан аьхю бахт ва заан ниъмат фу ахъа?!

Чухсагъул, Ансар-гьяжи, ич суалариз жаваб тувуз рази хьпан. Гъит Аллагьу Тяаьлайи уву улихь хьади ихь райондиъ гъахурайи хайирлу ляхнар хъанара ужуб дережайиинди кIулиз адагъуз кюмек тувривуз. Гъит варидарин гъапIу гьяжра, дюъйирра, имбу ибадатра кьабул апIри. Амин!