Шарафудин Дашдемиров

Бажаранлу кас ислягь зегьметнаъра, дявдин женгариъра бажаранлу ву. Хъа фурс ктрувалиан дицир касдихьна хусуси гьюрматра шулу. Чаз гьюкуматдин наградйир-грамотйирра ади, чан дирбаш’вализ дилигну цIийина Суворовдин медаль, хъасин Кьягьялвалин орден тувган, гъулан администрацияйи дурар тасдикь апIру шагьадатнамйирин шиклар хътауб ккун гъапIнушра, Хив райондин Гъвандикк гъул’ан вуйи Казбеков Гъадирин гьунарарикан я гъуландариз, я ихь халкьдиз хабар адарди сад йискьан гъабхьну.

 

«Табасарандин нурар» газатдин редакцияйиз мидкан аьгъю гъабхьиган, гужнииндитIан ихь эскрихь сюгьбатназ гъюз гъитуз гъабхьундарчхьан. Магьа отпускдиз дуфнайи Гъадирихъди гъабхьи гаф-чIал ичв фикриз туврача.

– 2022-пи йисан 24-пи феврали Урусатди Украинайин ругариин хусуси метлеб айи дявдин операция ккебгъу вахтна уву наан ади гъахьунва?

– 2022-пи йисан хьадукра узу, операция дапIну, реабилитацияйиз частназ дуфну гъахьунза. ЦIийина арччул, хъа гагул ибан. Саб ражари ученйириъ гранатометдиан йивурайиган, ибарин пердйириз гуж тувнийиз. Хъасин йисарилан операция апIуб алабхънийиз.

– Контрактдиинди швнудпи йисхъанмина гъуллугъ апIурава?

– Контрактдиинди вуйи йиз гъуллугъ 2011-пи йисхъанмина Чечен Республикайиъ ккебгънийиз. Эвелиан узу пияда дестейиъ айза, хъасин йиз образование, аьгъювалар тамамди ишлетмиш апIуз артиллерияйин полкназ гьаунзу.

– Хусуси мяна айи дявдин операцияйиз гъяруган, метлеб фу вуш, дина гьапIуз гъягъюраш, фу гъапунчвуз, ичв улихь фицдар месэлйир дивнийи?

– Дурар варидариз аьгъюди гъахьну, гьаз гъапиш 2012-пи йисхъанмина Донецкдинна Луганскдин халкьар, лукIваликк ккайидарси, инжиг апIури гъахьну. Уьбгъруб апIури гъахьундар, бабан чIал апIуз гъадагъа дапIну гъабхьну – гьаму вари аьгъюди гъабхьунчуз. Зулмикк ккайи халкь азад апIбан бадали, багъри ватандин маракьар уьрхбан бадали жвуван гъуллугъ лазим гъабхьиган, инкар шлудар асиллагь гъахьундайи.
Командирарира, вари эскрарира, наана фуж ва гьаз гъягъюраш, аннамиш апIури гъахьну.
Гьар ражари десте-дестеди гьаъри гъахьиган, йиз юлдшарихъди узузра гъягъюз ккунди гъабхьунзуз. Аьхир 4-пи майдиъ, духтрариз узу гьауз ккунди гъабхьундашра, жвуван гьевесниинди узура полкнаъ йиз подразделениейиз гъушунза.

– Гьамус кьюд йистIан артухъ дявдин операцияйиъ иштирак шулава. Душваъ ихь ватанагьлийир, гъуландар, багахьлуйир алахьунуз, сар-сарихъди аьлакьа аничв?

– Ич Гъвандикк гъул’ан душваъ эскервалин гъуллугъ гъабхури гизаф баяр а. Учу, юкьур чве, вари контрактдиинди эскервалин гъуллугънаъ ача. Шубур чве хусуси мяна айи дявдин операцияйиъ иштирак шулача, сарсана, связист, Мурманскдиъ гьязурди ккилигури гъахьну. ВартIан бицIину чве артиллерист-реактивщик, садпи йигъхъанмина гьадушваъ айир ву. Узу, аьхюну чве, артиллерист, ва кьюрпи чве, танкист, узу гъушу вахтнахъанмина Украинайиъ айидар вуча. Думура, узуси, аьхюну прапорщик ву.

– Эскервалин гъуллугънаъ ва гьамусяаьт хусуси мяна айи дявдин операцияйиъ яв образование, яв аьгъювалар лазим шулайин, дурари кюмек апIурануз?

– Узу прапорщик вуди ва старшинайин гъуллугънаъ ади гьамус сад йис шулайиз. Думугандиз отделениейин командир-вычислитель вуйза. Душваъ йиз асас вазифйир дюзди духну ккуни гьисабарихъди аьлакьалу вуди гъахьнийи, гъалатI духьну ккундайи. Хъа гьамус взводдин командир вуйиганра, жвуван аьгъювалар иллагьки герек шула. Тмуну терефнаан, заан образование айидариз, наградйир айидариз чпин гележегдиъ гьюкуматди яркьу мумкинвалар ачмиш апIура. Урхуб давам апIуз ккунидариз, заан гъуллугъназ удучIвуз ккунидариз аьхю кюмек апIура. Эскервалин гъуллугънаъ айи вари вахтари командованиейи йицIубдихьнакьан грамотйириинди лишанлу дапIназу. Гьюкуматдин награда вуди Суворовдин медализра лайикьлу гъахьунзу.

– Хусуси мяна айи операцияйиъ иштирак шулайи вахтна увуз варитIан читин ва гъагъи дюшюшар наан ва фила алахьунвуз?

– 2023-пи йисан хьадну украинайин миллетчйир, улихьна гъягъюз ният ади, аьхю кьувватариинди ихь кьушмариин алархьури гъахьну. ВаритIан аьхю ва гъагъи читинвалар гьадмуган алахьунчуз. Учу дурарин вари гьюжмар, вари кьастар чIюргъюри, дурарихьди улихьна гъягъюз гъитундарча. Ихь кьушмариз вартIан аьхю зарар гъабхьи вахтра гьадмуган вуйи. Хъа дурариз гъабхьи зарар швнуб-саб ражари зиина вуйи. Дурарин техникара гизаф дагъитмиш гъапIнийча.

– Уву, яв хликк ккайидари кьатI’иди фициб ляхин гъабхурачва, фицдар яракьар ишлетмиш апIурачва?

– Учу ишлетмиш апIурайиб жвуван гьяракатниинди гъябгъру артиллерияйин яракь вуйич. Ич тупари 25-30 км манзилнаъ айи ва ихь пияда кьушмариз къаршуди дийигънайи душмандиз аьхю зарар тувра. Узу гьарган батальондин командирихъди, ич яракьра хьади, улихь диву табшуругъар тамам апIуз гъягъюри шулуза. Душваъ вартIан ляхин алиб жвуван яракь вахтниинди дюзди алапIну, ухди йивну, дишла али йишв дигиш апIуб ву. Гьаци уч’ан душмниз хайлин зарар тувуз удукьурачуан. Йиз яракьдиан дюзди йивну куркIу дюшюшар гизаф шулайиз, душмнин гизаф техника гъубгунча, гьадму гьисабнаан западдин техникара. Душмнин саб взводкьан кьадарнаъди миллетчйир ва йирхьуб цIа уьлюбхру техника, гьадму гьисабнаъди «Леопард» танкарра дагъитмиш апIбаз лигну, Кьягьялвалин орден тувунзуз. Ихь жара экипажарихъди, албагну, аьлакьа уьбхбаъ, душмнин беспилотникар, квадрокоптерар алдатмиш апIбаъ йиз аьгъювалар гизаф лазим шулазуз. Жвуван дюзи гьяракатниинди учхъан хътакуз гъитну, дурарин координатар гьавалу яракьариз аьксивалин ихь кьушмарихьна хътаурача. Дурар терг апIрудар ПВО-йин яракьар ву. Саб ражари дурари йивну абхъу душмнин самолетдиъ чIивиди имбу летчикра гъидисунча. Душмни вари дюн’яйиъ гъадагъа дапIнайи яракьар ишлетмиш апIура: кассетайин, фосфорин, хъа аьхиримжи вахтари – гьятта газран тупарра кмиди. Хъа ихь эскрар жвув уьрхюз лазим вуйи вари шей’арихъди тямин дапIна.

– Багахьлуйир, багъридар учву апIурайи ляхниз, ичв эскервалин гъуллугъназ ва учву дявдиъ иштирак шулайивализ фици лигура, дурарин терефнаан фу гьисс апIурачва?

– Гьелбетда, абйир-бабариз чпин веледар дявдиъ ади саризра ккундар. Мидихъди сабси, дурариз ватандин маракьар дюрхну ккунибра аьгъя. Ихь эскрарин дирбаш’валари, командованиейихьан аферин кIури гъюри шлу баркаллагьнан кагъзари абйир-бабарин юкIварик чпи тербияламиш гъапIу веледариинди дамагъ апIру аьшкь капIра. Гьюкмин вакиларин терефнаанра жвуван хизандихьна, абйир-бабарихьна вуйи гъайгъушнариин гизаф разиди ву. Йишв’ин али ихь абйир-бабаринра, эскервалин гъуллугънаъ айи жигьиларинра асас метлеб, дявдиъ гъалиб духьну, сагъ-саламатди жвуван хизандихьна, багахьлуйирихьна хъадакну гъюб ву.

– Саб бязи савадсуз инсанари чпин аьгъдрувалиан хусуси мяна айи дявдин операция гъабхбаз аьксивал улупури, инсанар чиб-чпиин алаури шулу. Читинвалар алахьну, вая жара себебариан эскрарин арайиъ наразивал ади шулин?

– Ваъ, валлагь, шулдар. Магьа ич подразделениейиъ дагъустанлуйирра, чеченарра, ингушарра, урсарра, бурятарра, гьятта дустгъариан дуфнайидарра кмиди айич. Саб метлеб ади, саб гъуллугъ гъабхурайивал аннамиш апIури, варидарин арайиъ, чвевалин, дуствалин гьякь-гьюрмат айич. ИпIрубра, алабхьрубра варидаригъна сабси пай апIуруча. Ич подразделениейиъ айи урсарира кмиди, магазин алабхъну, фукIа-мукIа ипIруб гъадагъури гъахьиш, вари баярихъди деъну ипIруси, учухьна, мусурмнарихьна вуйи гьюрматнаан слин йикк кадруб гъадабгъуз чалишмиш шулу. Шид гъадабгъурушра, учухъди хъайи баяризра вуйич кIури, артухъди гъадабгъуру. Гьюкуматдин терефнаанра ипIрубдин, алабхьрубдин, яракьарихъди тямин апIувалин – сабдинра читинвалар адарчуз.

– Гъадир, гьамус увкан, яв эскервалин гъуллугъназ улихьна вуйи уьмрикан ктибтуб ккун апIураза.

– Узу 1979-пи йисан 34-пи майдиъ Хив райондин Гъвандикк гъулаъ бабкан гъахьунзу. Багъри гъулаъ мектеб ккудубкну, Дагъпедуниверситетдин физикайинна математикайин факультетдик урхуз кучIвунза. 2001-пи йисан математикайинна информатикайин пишекарвал гъадабгъур узу дишла жвуван гъулаз Б. Митаровдин ччвурнахъ хъайи мектебдиз мялимди гьаънийи. ЙицIуд йисандин арайиъ мялимди гъизигу баркаллу зегьмет Хив райондин администрацияйи Гьюрматнан грамотайиинди лишанлу гъапIнийи.

– Гъадир, гьамус яв хизандикан, абйир-бабарикан жикъиди ктибтуб ккун апIурача.

– Узу 2004-пи йисан эвленмиш гъахьунза. Йиз уьмрин юлдашра, заан образование ади, йицIуд йисан мектебдиъ гъилихну. Хизандиъ сар-сарихъди хъуркьну йирхьур велед айча, гьаддиз жаради яшамиш хьуз мясляаьт дапIну, 2013-пи йисан йиз хизандихъди Мягьячгъалайиз удучIвну гъафунча. Гьамусяаьт йиз уьмрин юлдаш Людмила бицIидарин багъдиъ лихура. Учу юкьур велед – сар байна шубур риш – тербияламиш апIурача. Аьхюну шуру медицинайин колледждиъ урхура, бай 11-пи классдиз удучIвна, кьюрсана шуру бицIи классариъ урхура.
Адашна дада пенсионерар ву. Мягьячгъалайиъ мешебегийин курсар ккудукIну, йиз адаш Казбек хайлин йисари райондиъ ярквран мяишатдиъ лихури гъахьну. Гизаф йисари багъри совхоздиъ комбайнердира гъахьну. Пенсияйиз гъушхъанмина мектебдин кочегарди лихура. Дада Магьидатди чан вахтари, халачйирин фабрикайиъ лихури, ужуб ери айи халачйир урхури гъахьну. Юлдшарихъди гъубху саб халачийиз Германияйиъ гъабхьи ярмаркайиъ сабпи йишвра тувнийи. Дурари, чпин веледарихьди урхуз гъитну, варидариз заан образование тувну.

– Дявдин вари читинвалариан лайикьлуди удучIвну, гъалибвал хъади учву ихь ватандиз сагъ-саламатди гъюбаз ккилигурача.