Низакет Н.
Аьхиримжи вахтари интернетдиъ жигьил дишагьлийири чиб-чпин арайиъ, жилирин дада яв дада дар, уву дугъаз буржлу дарва, кIуру гафар ерхьури шулу. Думу гафариин мюгьтал духьну, дурариз йиз наразивал улупуз ккунди шулзуз. Хъа «Табасарандин нурар» газатдин 6-пи нумрайиъ Зубайдат Шябановайин «Ужуб гафну гъван гъюдли апIуру» кIуру макьала гъурхиган, йиз фикрар ачухъ апIуз мажбур гъахьунзу.
Балин вушра, шуран вушра, жуван веледдин хал ккебгъуб гизаф мубарак ляхин ву. Кьюр жигьилиз чиб-чпи кьабул гъахьиган, мид’ин багахьлуйирра кмиди шад шулу, ва дурари сумчриз гьязурлугвалар гъахуз хъюгъру. Дагъустандиъ фицдар сумчрар апIураш, ктибтуб лазим шуладар: дидкан варидариз мялум вухьуз. Абйир-бабари, жигьилариз чпиан удукьру вари пешкешар апIура, сумчриз аьхю харжар адаура, хъа бязидар буржариъра кимиди учIвра.
Табасаранарин аьдатариинди, сумчрин кьяляхъ жигьилар абйир-бабарихъди яшамиш шулу. Миллет саб вушра, хизанар сабсдар дар, гьарсаб хизандиъ чан къайдйир айиб ву. СатIиди яшамиш хьпан метлеб цIийи швушв хизандихъди, жвуван багахьлуйирихъди, хизандин аьдатарихъди, таниш апIуб ву. Гьелбетки, сижаринна швушван арайиъ чиб-чпин гъавриъ даршлу дюшюшарра хьуз мумкин ву. Хъа сатIиди яшамиш шулайи дадайинна шуран арайиъра наразивалар шуладаринхъа? Шула. Ухьу сари тмунурин хасият бисбан бадали, Аллагьди инсанар вуди халкь дапIна. Яш дубхьнайи сижариз хулаз духнайи швушву чан хасият дибисну ккун шулу. Хъа эгер швушваз дугъан хасият бисуз ккундаш, сижари, чан фагьумлувал улупну, хизандиъ гъалмагъал хьуз гъидритбан бадали, уччвуб гаф апIури гъузуб ярамиш ву. Абйирин мисал айиб ву: сар цIа вуш, тмунур думу ктIубшвру шид духьну ккунду. Гьаму гафар, жилиризна хпиризси, сижаризна швушвазра кайидар ву.
Инсанарин хасиятар сабсдар шулдар. Саб терефнаъ ккуни дада, хъа тмунуб терефнаъ ккуни хпир дийигънайиган, фунуб тереф бисуруш аьгъдарди, швушв духнайи жигьил байра мюгьтал духьну шулу. Дадайизра чан велед ккунду, швушвазра чан жилир ккунду. Гьаци вуйиган, ккуни инсан гьапIрушра аьжуз дапIну гьаз дерккрухъа?! Саб гафнахъна дуфну ккунду.
«Узу, гъулан риш, шагьриъ бабкан гъахьи бализ кьабул духьну, дугъаз швушвди гъухнийзу. Йиз сижар гьадмукьан ижми хасиятнан инсан вуйики! Дугъаз гьеле-беле инсанар кьабулди шулдайи, жарари гъапIу ляхнарикра гизаф тюнбюгьар кирчрур вуйи. Хизандин къайдара ижмиб вуйи: мушваъ дишагьлийирин вазифйирик гвачIнин ухди гъудужвуб, марццишин апIуб, ляхниз гъягъюб, вахтниинди ипIруб гьязур апIуб, гъафи-гъушуриз гьюрмат апIуб ва хайлин жара ляхнар кахьуйи. ШликIа, варидарин гьаци даринхъа, пуб мумкин ву? Ваъ, варидарин дици дар.
Сижарихъди яшамиш хьуз читинди вуйзуз. Амма дугъан саб лишан гизаф кьабулди вуйзуз – сижариз чан худлар кьадарсуз ккундийи. БицIидариз лигуб уз’ин гъабхьнушра, сижари худларин хатур ккибтурдайи. Хизандин къайдйирихъди дурарра вердиш гъахьнийи. Узура сижарихъан хайлин ужудар ляхнар гъудургънийза.
Гьамус йиз веледар аьхю духьну, чпин хизанарихъди жара шагьрариъ яшамиш шула, хъа узу гъира кьаби духьнайи сижарихъди яшамиш шули имиза. Ав, ич арайиъ фукьан вушра наразивалар гъахьнушул, амма сад йигъанкьан сижар гатIахьну, жара йишваз удучIвну гъягъюз фикир гъабхьундарич. Сижар ич хизандин бина ву. Думу айи йишваз худлариз, гудлариз, имбу багахьлуйириз варидариз гъюз ккунди шулу. Гъафидар аьхю аьшкьниинди кьабул апIураза. Белки, узу кьаби гъахьиган, йиз швушвари ва худлари узура гьациб гьюрмат ади уьрхюр», – кIура узухъди сюгьбатнаъ айи йиз гъунши дишагьлийи.
«Валлагь, гьамусдин швушвариз фу ккундушра аьгъдарзуз», – ич сюгьбатнак ктикьнийи йиз тмуну гъуншира. «Узуз кьюр бай ва сар риш азуз. Аьхюну бализ швушв духну, дурар дишлади жара гъапIунза. Кьюрпи бализра швушв духну, дураризра, саб хал ккайиб вушра, квартира багъиш гъапIунза. Аллагьди дурариз дишла бицIи ришра тувнийи. БицIир духьну цIиб вахтналан жилиринна хпирин арайиъ наразивалар гъахьну. Швушв, бицIи ришра гъадагъну, чан дадайин хулаз удучIвну гъушну. Йиз аьхюну швушваз бицIидар адар. Хъа кьюрпи бализ гъахьи ришра швушву чахьди гъухну. Гьадму рякъюз ккунди, юкIв дутIубкIну гъябгъюрайиз. Хъа швушву йиз худул узуз улупурадар. Гьаму касди узкан гиран гьаз дапIнайкIан? Балинна швушван арйир чIур гъахьиган, сар бабра шад даршлувалиин инанмиш вуза. Хъа гьапIуз-вуш швушвари сижрарикан гиранар апIуру. Мурариз сижрарикан фу ккундийкIана?» – мюгьталдиси гьерхра гъуншди.
Йиз фикир давам апIури, пуз ккундузуз: жигьилар сумчрин кьяляхъ дишлади жара дапIну, дурариз чпин харжарра, гъазанжарра чпихьди гъахуз гъитиш, ужуди шулу. Белки, гьадмуган дурариз абйир-бабарин гъадри шул. Хъа абйир-бабари, дурар жигьилар ву, студентар ву, кIури, язухъ апIуру, уьмрин рякъюъ тIауб лазим ву, кIури, кюмекар апIури шулу. Хъа чпин ляхнар дюз гъахьиган, швушвари сижрарикан ликар ктяхюз хъюгъру. Дици дубхьну ккундар. Ухьу мусурман дин хъапIрайи инсанар вухьа. Женнет дадайин ликарикк кка кIурайиб гьархну ккундар. Швушван сижар дугъан ккуни жилирин дада ву. Дугъаз гьюрмат апIуб балинра, швушванра эдебнан буржи ву.
