Умгьанат Сулейманова

Кюгьне вахтари ихь аьхю бабариз ва дадйириз урхуз, бикIуз мумкинвал тувнийиш, фукьан шаирар, аьлимар шуйкIан ихь арайиъ! Гьамцдар бажаранлу дишагьлийирикан ву 82 йис яшнаъ айи Табасаран райондиъ ТIивак гъул’ан вуйи Гьюризат Гьямидовна Гьяжикеримова. Дугъахъди аьлакьайиз удучIвуз узуз Гьюризат бабан бицIину бай Низами Гьяжикеримовди кюмек гъапIнийи. Узу чахьна гъюб’ин шад гъахьи Гьюризат баб дишла, чан шиърар кайи дафтар хлиз гъадабгъну, дурар урхуз хъюгъю ва чав фила сабпи шиир гъибикIнушра ктибту. «Шад гъахьиган – ашукь, пашман гъахьиган шаир шулу» кIуруганси, йиз аьхюну бай Темирлан 1983-пи йисан урхуз гъушу вахтна, дерд гъабхьири, жвувакди улхури, фикрар апIури, сабпи шиир гъибикIнийза. Жараси фикир мапIан, жан Умгьанат, узу йитим риш вуди гъахьунза, ва жара гъулаз жвуваз гъафиган, гьаму йиз ургур велед вуйиз юкIв шад гъапIдар. Веледариин гизаф юкIв алир вуза», – гъапнийи Гьюризат бабу.

Дугъан яратмиш’валихъди гъи табасаран шаир Шюшеханум Керимовара таниш духьна, ва дугъу ихь бажаранлу табасаран бабан сабпи шиърар «Литературайин Табасаран» журналиъ чап апIуз гьязур дапIна.
Гафар-чIалар апIури, дугъу чан дадайиз бахш дапIнайи хайлин шиърарра гъурхнийи ва гьаз дурар гъидик1нуш, хабар тувнийи: «Йиз дада, жигьилди мидитIан ачIни духьну, аьхю гъагъ алабхъу дишагьли ву. Думу уьмриан ухди гъушнушра, гьич кIваълан гъягъюрдариз». Гьюризат бабу дадайин уьмрикан гьамци ихтилат гъап1нийи.

Дадайин уьмрикан

Улихь вахтари халкьари, гьубкIну ипIруб, алабхьруб адаршра, чпин аьдатар уьрхюйи, дурар сар-сарихьна вуйи гьюрмат-хатир, намус айи эдеблу марцци касар гъахьну. Табасаран райондиъ Лижва гъулаъ жигьил хизандин кIул ич адаш, читин йигъар кIул’ина гъюр дупну фикрикьан адарди, дуланмиш шулайи. Дурариз айидар кьюр бицIи шубар Субгьянат ва Магьият вуйи.

1941-пи йисан Ватандин Аьхю дяви ккебгъу ва гъулан жилар дявдиз гъюгъюз гьязур шулу. Йиз адаш Гьямид дявдиз гъягъру вахтна ич дада узу кади шубуб вазлиинди гьямила духьнайи. Адашди дадайиз гъапнийи: «Кагъаз, мумкинвал гъабхьиш, бикIидиза, Гьялимат, дархьиш, фикир мапIанай… Узу хъяляхъ гъидиза». Сабпи ражну адаш айи кьушмарин десте Тифлисдиъ эскрар вердиш апIру гарнизондиъ шубуб вазликьан гъахьну. Гьадушв’ан дурар дявдиз гьаъру – гьацIар кьушмар фронтдин кьибла терефназ, гьацIар кафари терефназ. Адаш дявдин аьхиризкьан чIивиди имиди гъахьну, гьятта Берлиндиз душну кьяляхъра гъафну, кIури шуйи дугъахъди гъахьи касари. ТIивак гъулан агьали Аьгьяд Сулеймановди, Волга нирихъ алахъну, гафар-чIалар гъапIунча кIури, аьгъязуз. Думу кас, зиян дубхьну, хулаз кьяляхъ гъюру, хъа адаш хъанара Японияйихъди вуйи дявдиз гъушнийи. Душв’ан думу кьяляхъ гъафундар. Швнуд йисари ккилигури гъахьунча, амма адаш шилкьан имдарди гъудургну. КIваинди имийиз, фици дада учуз лигури, учхьан жиниди ишури гъахьнуш. Учу, шубрид чйир, гьаммишан, адаш гъюру кIури, умуд кади гъахьунча. Амма дадайиз думу сарун кьяляхъ дяргъруб аьгъяйи. Улихьнаси йиз баяри, Японияйихъди вуйи дявдиъ иштирак гъахьидарикан мялуматар архивариъ гъагну. ВуйиштIан, Китайдин сяргьятарихъ йиз адашдин ччвур 1946-пи йисан гъийиху эскрарин сиягьдиъ ади гъабхьну.
Думу вахтна мициб гъулай девир наънан айи? Хулаъ жилижвуварикан саркьан адарди, анжагъ шубур бицIи шубарихъди дадайи гьапIну ккундийи? Хулан мяишатдин вари ляхнар йиз дадайин гъюнариин алди гъахьну. Йиз кьюрид чйирра, узура ич дадайихъди сабси, му – жиларин, му дишагьлийирин ляхнар ву кIури, гъилигундарча.

Узу дарснахъ гизаф юкIв хъайир вуйза. Лижваъ гъулан мектебдиъ 4-пи класс ккудубкIур, ТIаттил мектебдиз гъушунза ва гьацI йислан 7-пи классдиз Арак гъулаъ урхуб давам гъапIза. Хъасин Хючнаарин мектебдиз гъушза. Душваъра урхувал бегьем ккудубкIуз гъабхьундайзухьан, дада лап писди ктIерццнийи. Хул’ан читинвал кайи вахтна сарун дарсариз лигуз мумкинвал гъабхьундайиз. 18-йис гъабхьибси, узу швуваз туву. Амма йиз дадайикан фикрар кади, швуваз гъушубсира гъабхьундайзуз. Хъа аьхюну чуччу дада чахьна гъурху.

Йиз хизандикан

Йиз хизандин кIул Аьбдуселим Гьяжикеримов 1936-пи йисан ТIивак гъулаъ бабкан гъахьну. Дурарин хизандиъра кьюр чве ва сар чи айи: йиз жилир Аьбдуселим, Мюгьюддин ва чи Сумгьанат. Аьбдуселимди мектебра ужудар аьгъювалариинди ккудубкIну. Думу вахтари мектебариъ мялимар бегьемди адайи, гьаддиз дугъаз ТIивак ва Гурхун мектебариъ мялимди лихуз теклиф апIуру. Ва саб бицIи вахтна дилихну, гьадлин думу армияйиз гъахуру. Гъафир Краснодариъ институтдиъ юридический факультетдиъ урхуз кучIвру. Институт ккудубкIну гъафиган, 1960-пи йисан думуна узу эвлемиш гъахьича. Аьбдуселим хайлин йисари Табасаран райондиъ адвокатдиъ гъилихур ву. 1994-пи йисан «Огонёк» журналик Урусатдин 100 варитIан ужудар адвокатарин цIарнаъ дугъан ччвурра ади гъабхьну. Дугъу чахьна илтIикIу касариз «ваъ, шулдар» кIурдайи. Жилир хпирихьан жара шулайи хизанариз гизаф кюмек гъапIур вуйи. Саспидар аьлхъюри шуйи, Аьбдуселим Гьяжикеримовичдихьна жара хьуз илтIикIу жилир ва хпир сатIи духьну гъюру, кIури. Думу чан ляхнихъ гизаф юкIв хъайи кас вуйи. Хайлин йисари ТIивак гъул’ан Хючназ ликри гъягъюри гъахьну. Гъагъи уьзриан 2012-пи йисан кечмиш гъахьниз думу. Ургур велед – 5 бай ва 2 риш – аьхю дапIну, тербия тувну, арайиз адагъунча.

Узу ва йиз жилири бицIидарин дарсназ саб вахтнара машатвал тувдар дарча. Узуз урхуз мумкинвал дархьувалиан йиз баяриз думу мумкинвал тувунза. Адашдин ва дадайин саб кюмек дарди хьурид баярира заан образование гъадабгъниз.

Аьхюну бай Темирланди Астрахандиъ мединститут ккудубкIну, интернатура Калугайиъ давам гъапIну. Дидин кьяляхъ 5 йисан Калужский областдин Мещоковский райондин центральный больницайиъ хирургди гъилихну. 1993-1994-пи йисари Н.И Пироговдин ччвурнахъ хъайи РНИМУ-йин педиатрический факультетдин хирургияйин кафедрайиъ «хирург» пишейиинди клиникайин ординатурайиъ чан аьгъювалар за гъапIну. Кьяляхъна Москвайиъ 4-пи нумрайин ГКБ-йиъ зийнарин чIурубдин хирургияйин отделениейин заведующийди лихура. 2013-пи йисан медицинайин илмарин кандидатвалин диссертация гъюбхну. 20-тIан артухъ илмин ляхнарин автор ву, хирургарин жюрбежюр конференцйириъ кми-кмиди докладар апIуру.

Жамийи Курск шагьриъ гъулан мяишатдин институт ккудубкIну, ва гьамусяаьт думу Москвайиъ «Домодедово» аэропортдиъ лихура.
Русланди Курск шагьриъ политехнический институт ккудубкIну, думу Москвайиъ предприниматель ву. Тельманди чан адашдин ляхин давам апIура – Мягьячгъалайиъ ДГУ-йиъ юридический факультет ккудубкIну, гъи думу Табасаран райондиъ адвокатди лихура.
Хьурпи бай, Низами, Астрахандиъ кьялан милицияйин мектебдиъ дурхну, Табасаран райондин РОВД-йиъ хайлин йисари гъилихну.
Аьхюну риш Майсаратди бухгалтервалин курсар гъурхну, хъа бицIину риш Жаферетди ДГПУ ккудубкIну, думура «Домодедово» аэропортдиъ лихура. 23 худлар ва 20 гудлар айиз.
Магьа 82 йис яшра вуйиз, вари худларин сумчрариъ, мяракйириъ гьаммишан узу гъидикIу мяълийир апIури, шиърар урхури шулза. Гъит вари дадйириз йиз баярсдар баяр ишри. Гъийин йигъаз узуз, уву дупну, йиз гафниина гаф гъабхи баяр дариз, – аьлава гъапIнийи бахтлу бабу.