Аьбдурягьим Аьбдурягьманов,
РД-йин культурайин лайикьлу пишекар, табасаран театрин литературайин пайнан аьхюр
Гъубшу аьсрианмина, неинки дагъустандин милли театрариъ, хъа гьацира ихь гьюкуматдин жара шагьрарин театрариъра къабпи аьсрин машгьур шаир Расул Гьямзатовдин эсерарин бинайиинди вуйи спектаклйир дивра. ИкибаштIан, табасаран театри му шаирин «Дагълу риш» поэмайин бинайиинди «Асият» спектакль дивуб планламиш апIруган, сацIиб хатIара айи. Тамашачйириз фукIа цIийиб, жара театрари дарпиб, фукIа саб мюгьтал апIруб сягьнайилан пуз даршул кIуру хатIа.
Амма табасаран театри мициб кIубанвал чан кIул’ин гъибисну. Ва архаин апIрубра гьадму вуйики, спектакль дивуз гъи Дагъустандиъ варитIан машгьур режиссерарикан сар режиссер вуйи Дмитрий Павловдиз дих гъапIнийи. Му режиссер чан ляхнин аьнтIикьавалиинди, варидариз таниш вуйи темайихьна чан хусуси лигувалиинди имбу режиссерарихьан тафаватлу ву. Ва, гьамус му ляхни чан натижйир тувну, пуз шулуки, фицики табасаран театрин репертуариъ цIийи, жара спектаклйириз ухшар дару спектакль гъабхьну.
Режиссери машгьур шаирин поэма чан саягънииди сягьнайилан гъурхну. Ва спектаклра тамамди Дмитрий Павловдинуб гъабхьну, гьаз гъапиш, спектаклин режиссерси, инсценировка дюзмиш гъапIурра, художникра думу учв ву. Дупну ккундуки, спектакль поэзияйинуб ву – инсценировка шиъриинди дюзмиш дапIна. Хъа му саягънан спектаклир милли театрариъ лап цIибдитIан диври шулдар. Хъа шиъри спектаклийиз чан хусуси хатI тувру, дидин ебхьувал жара саягънануб шулу. Ва артистарикра шиърин текстну фицибвуш жара аьшкь ва гьевес капIру, дурариз чпин игитарин гьиссар дериндиан ачухъ апIуз кюмек тувру.
Спектаклин сценографияра режиссерин чан хусуси саягънануб гъабхьну: лазим дарди артухъ декорацйир адруб, тамашачйир дишла дагълуйирин гъубшу аьсрин дуланажагъдиъ итруб, дагълу хизандин манишин айиб. Сягьнайиин марччлихъан Аьлдин
хизандин къуру ва, гьаддихъди сабси, мани ва ширин яшайиш рябкъюра. Ва гьадму яшайишдиъ, дуланажагъдиъ дагълуйирин аьсрариинди уьрхюрайи, дагълу хизандин шибритI вуйи, чиб чIур апIуб дагълуйириз аьхю аьйибнан ляхин вуйи, абйирилан гъузу кюгьне аьдатар чIюргъюз хъюгъра.
«Асият» гъубшу аьсриъ дагълариъ чан кьисмат лап читинуб гъабхьи аьдати дагълу шуран уьмрикан вуйи спектакль ву. Жигьил риш Асиятдин хасиятнаъ дагълу шуран кIван марццивал, жавабдарвал, варитIан ужударсдар гъиллигъар улупна. Амма думу чав яшамиш шулайи шартIари ккагъна. Чаз дяркънукьан даккни бализ риш жилириз тувра. Асият думу ляхниз къаршу шула. Амма дугъан абйир-бабариз фукIа ебхьурадар ва рябкъюрадар, гьаз гъапиш Асият лап бицIи ришди имидитIан Уьсмназ швуваз тувуз дугъан адашди гаф тувна. Му гаф дюрюбхиш, гъуландари фу кIуру? Инсанари хизандикан фу фикир апIуру? Думу аьхю аьйиб ву!
Багахь шулайи сумчрикан вари гъулаз хабар а, Асиятдин хулаз Уьсмнан абйир-бабари аьхю пешкешар духна. Асиятдихьан му ляхнар аьх апIуз шуладар, дугъаз учв мучIу дагьризди ахърайиб рябкъюра, амма дугъ’ан фукIа дигиш апIуз удукьурадар. Абйир-бабарин машнаъ дийигъну гаф даркIру, аькьюллу ва ужуб тербия айи Асият, чан гучIра гъибтну, учв яшамиш шулайи уьмрин шартIариз къаршу духьну ккундийи. Асият думу шартIар чIюргъюз ва дагълу аьдатар батIул апIуз хъюгъру. Шуран адашна дада думу аьдатари гьаци ккагънаки, дурарин фикир гьаци мютIюгъ дапIнаки, гьятта адаш чан гафназ «ваъ» гъапи багъри риш йивну йикIузра гьязур ву, хъа дадайи гужназ чан риш даккни касдиз швуваз тувра. Амма Асиятдихьан думу шартIариан удучIвуз гъабхьну, дагълу чIуру аьдатарин бацариан думу удучIвну, ва дугъаз чан бахтра гъибихъну – ккуни бай Юсуф ва архаин жигьил уьмур. Му ляхни, лигим дапIнайи рукьси, дугъан хасиятра мюгькам гъапIну. Амма дагълу аьдатариз къаршуди удучIвбан кьимат шураз чан уьмур гъабхьну – Уьсмну думу йивну гъакIну.
Спектаклиъ аьхю устадвалиинди чпин ролар уйнамиш гъапIу артистар: Динара Гьясанова (Асият), РД-йин лайикьлу артист Ризван Аскеров (Аьли – Асиятдин адаш), РД-йин лайикьлу артист Гюльниса Агъаева (Хадижат – Асиятдин дада), РД-йин лайикьлу артист Физули Маллаев (Уьсман), Аким Сяидялиев (Уьсмнан дуст ва гъулажви), Маркизат Гьяжимягьяммедова (Супайнат), Загьир Сагидов (Уьсмнан дуст ва гъулажви), Фаина Аьбдуллаева (Асиятдин дуст), РД-йин лайикьлу артист Аьбдулла Мирзакеримов (Уьсмнан дуст ва гъулажви). Режиссер Дмитрий Павловдин кюмекниинди, артистари табасаран театрин тамашачйириз кьаназ кIваинди гъузру ужудар образар яратмиш гъапIну.
Спектаклин сарсана иштиракчи – чIиви гъаз гъабхьну. Ав, ав, спектаклин саб сягьнайиъ чIиви гъазру роль уйнамиш апIура. Узу эвелиъ гъапибси, жара режиссерарихьан ляхниъ гьарсаб месэлайихьна чан хусуси лигувалиинди тафавутлу шулайи режиссер Дмитрий Павлов му спектаклиъ гьамциб, аьдатнан дару фикрихъна гъафну. Му режиссериканра кьюб гаф дарпиди гъузуз шуладар.
Дмитрий Юрьевич Павлов 1980-пи йисан Выборг шагьриъ бабкан гъахьну. Дугъу Ленинграддин культурайин ва искусствйирин колледж, Санкт-Петербургдин гьюкуматдин культурайин ва искусствйирин университет (драмайин театрин режиссер) ва Урусатдин гьюкуматдин сягьнайин искусствйирин институтдин режиссервалин факультет ккудубкIну. Магьа жюрбежюр йисари Д. Павлов лихури гъахьи театрар: СанктПетербургдин Интерьерный театрин режиссер, Магадандин драмайин театрин кIулин режиссер, Грозныйин урус драмайин театрин кIулин режиссер ва гь.ж. 2018-пи йисланмина Мягьячгъалайиъ Урус драмайин театрин режиссерди лихура. Дагъустандин гизаф театрариъ спектаклйир дивну. Гьацира Дмитрий Павловди чан режиссервалин рякъюъ Санкт-Петербургдиъ, Москвайиъ,
Выборгдиъ, Магадандиъ, Калугайиъ, Грозныйиъ, Мягьячгъалайиъ, Дербентдиъ, Урусатдин жара шагьрариъ ва Финляндияйин, Эстонияйин, Грузияйин театрариъ хьцIурилан артухъ спектаклйир дивну. Ва дугъан вари спектаклйириз театрин критикари ужуб кьимат тувну.
Му спектаклиъ «Дагълу хизандин аьдати яшайиш ва ухьуз таниш суратар рякъюру. Дурар ихь гъуландар ва гъуншйир ву. Гьаддиз, сягьнайиин гъябгъюрайи гьядисара ухьуз лап багахьуб, танишуб вухьуз. Табасаран театр варидюн’яйиз машгьур шаир Расул Гьямзатовдин яратмишарихьна илтIикIувалиин лап шад вуза. Му спектаклиз аьхюдарра, бицIидарра лап хушниинди лигиди…» – кIура табасаран театрин директор Аьлимурад Аьлимурадовди.
Ва гьамус табасаран театрин репертуариъ, аьхюдарихьанра, Пушкиндин картайихъди мектебдин аьхю классариъ урхурайидарихьанра ва жигьиларихьанра лигуз шлу ужуб спектакль гъабхьну.
